31
Инсон шаъни – бу инсоннинг бошқа одамлар олдида
ўз аҳамиятини англаши ёки инсоннинг маънавий
обрўсидир.
Инсон қадр-қиммати – бу шахснинг ўзини ўзи
ҳурмат қилиши, жамият аъзоси сифатида ўз мавқеи ва
аҳамиятини англашидир.
Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси (1948 йил),
Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт
(1966 йил), Қийноқларга ҳамда муомала ва жазолашнинг бошқа
шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситадиган
турларига қарши Конвенция (1984 йил) каби халқаро
ҳужжатларга асосан инсон шаъни ва қадр-қимматини
камситадиган, унинг ор-номуси, шахсий ҳаётига тааллуқли
маълумотлар ошкор бўлишига
олиб келадиган, ҳаёти ва
соғлигини хавф остига қўядиган, унга жисмоний, маънавий ёки
руҳий азоб-уқубат етказадиган ҳаракатлар қилиш тақиқланиши
шахс шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилишнинг асл
моҳиятини ташкил этади.
Давлат
органлари,
мансабдор
шахслар,
айниқса,
суриштирувчи, терговчи, прокурор, судья ва бошқа ҳуқуқни
муҳофаза қилувчи органлар ходимлари ўз фаолиятида ҳар
қандай ҳолатда ҳам инсон шаъни, ор-номуси, ва қадр-қимматига
дахл қилмаслиги, камситмаслиги, аксинча,
уларга инсоний
муносабатда бўлишлари лозим.
Масалан, шахсий тинтув тинтилаётган шахс билан бир
жинсдаги суриштирувчи ёки терговчи томонидан мутахассис
ҳамда холислар иштирокида ўтказилиши ҳам
инсон шаъни
ва қадр-қимматини таъминлашга қаратилган махсус қоида
ҳисобланиб, уни бузиш тегишли жавобгарликка сабаб бўлади.
Шу нуқтаи назардан, миллий қонунчиликда инсон шаъни
ва қадр-қимматига қарши содир этилган ҳуқуқбузарлик учун
маъмурий ва жиноий жавобгарлик белгиланган бўлса, фуқаролик
қонунчилигида эса уларга етказилган зарарни қоплашга доир
махсус нормалар назарда тутилган.
