Ўзбекистон республикаси ўрта ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Пишиш даврлари -. Дон ҳосил бўлиши ѐки унинг пишиш 
даврларини Н.Н.Кулешев қуйидагича: доннинг шаклланиши, тўлишиши 
ва пишиш даврларга бўлади. Уруғ ривожланишининг маълум даврлари 
ундаги намнинг миқдордага қараб аниқланади. 
Амалда доннинг пишиш муддати уч даврга бўлинади. 
1.Сут пишиш даври, бошоқлар гуллагандан 8-10 кун кейин 
(ошланади. Бу даврда ўсимлик яшил бўлиб фақат унинг остки 
қисмидаги барглар сарғаяди.Дон шаклланган яшил рангда бўлиб у 
эзилганда сутсимон суюқлик ажралиб чиқади. Доннинг намлиги 50-51% 
бўлади ва органик мод- далар тўпланиши даво этади. 
28 

---

7-жадвал 
Дон пишиш даврларннинг белгилари
Белгилар 
Суг пишиш дав- рида Мўм пишиш даврида 
Тўла пишиш 
даврида 
Пояси 
Пастки қисми сарғиш, 
юқори қисми яшил 
2-3 устки бў- 
ғимларидан бошқа 
хам- 
Хамма қисми 
сариқ 
маси сариқ 
Остки барглар 
Қурий бошлайди 
Қурийди 
Қурийди. 
Юқориги барглар Яшил сариқ доғлари ва 
йўл- лари бор 
Сариқ 
Сариқ 
Барг бўғим- лари 
Яшил ва сер сув 
Фақат устки 2-3 
бўғими яшил серсув 
пасткилари 
буришган 
Ҳаммаси сариқ ва 
қуруқ 
Доннинг ранги 
Яшил 
Сариқ 
навига хос 
Доннинг таркиби 
Сутсимон суюқ 
Мумга ўхшаш, 
узилади ва кесила- 
ди, тирноқ ботади 
Қаттиқ тирноқ 
ботмайди. 
Дондаги сув 
миқаори 
(даврнинг боши 
ва охирида) 
60-40% 
40-20% 
20-17 лалми ер- 
ларда 8-6 % 
Захира озиқ 
моддаларнинг 
тўплами 
давом этади 
тўхтайди 
тўпланиб 
бўлади. 
Муртаги 
Тўла шаклланган 
лекин, ўсишдан 
тўхтамаган 
Ўсиши ва 
ривожланиши 
охирига етади. 
Тўла шакллан- 
ган ва ривож- 
ланган. 
Унувчанлиги 
жуда паст 
Дон қуригандан 
кейин унувчанлиги 
меъѐрида бўлади 
меъѐрида 
Унувчанли- 
гининг сақ- 
ланиш 
қисқа муддат 
узоқ муддат 
узоқ муддат 
Доннинг 
ойнасимон ва 
унумли бўлими 
билинмайди 
кам билинади 
аниқ билинади. 
ДОННИН1 
тўкилув- чанлиги 
тўкилмайди 
кам тўкилади 
кўп тўкилади. 
 
29 

---

2.Мум пишиш даврида донли экинларнинг поялари бутунлай сарғаяди. 
Бу даврда намлиги 25% ни ташкил қилади. Дондаги озиқ моддалар тўла 
тўпланган бўлади. Мўм пишиш даврнинг ўтиш муддати 10-12 кунга 
тўғри келади. Бу даврда донни тирноқ билан кесиш мумкин. 
3.Тўла пишиш даврида ўсимлик тупининг хамма қисмлари 
сарғаяди, дони қотади, хажми бир оз кичиклашади, намлиги 14-18 % 
(лалми ерларда эса 8-10 %) гача камаяди , бу давр 8-10 кун давом этади. 
Шу даврда бо- шоқли донли ўсимликларнинг дони қуриб тўкила 
бошлайди. Шунинг учун бу даврнинг бошларида бошоқли дон 
экинларининг ҳосили йиғиб олинади. Дон пишиш даврининг белгилари
7-жадвалда келтирилган.