ЎЗБекистон республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси самарканд давлат тиббиёт университети шайхова Г. И., Рахимова Д. Ж., Зокирхонова Ш. А. Болалар ваўсмирлар овқатланишини ташкиллаштириш (монография)

Истеъмол қилинадиган озиқ-овқат маҳсулотларини бевосита (оператив) рўйхатга олиш усуллари
Ушбу усуллар гуруҳининг номи ўзи учун гапиради - озиқ-овқат миқдори ва табиатининг тавсифи овқатдан олдин, овқат пайтида ёки дарҳол овқатдан кейин амалга оширилади.
А. Истеъмол қилинадиган овқатни тортиш усули.
Усул овқатни ва маҳсулотларни ишлатишдан олдин дарҳол тортишдан (ўлчаш) иборат бўлиб, овқатдан кейин қолдиқлар тортилади ва ҳар бир истеъмол қилинган овқат ҳамда маҳсулот миқдори қайд этилади.
Муайян шароитларда барча озиқ-овқатлар тортилмайди, лекин унинг миқдори бошқача тарзда баҳоланади (ейилган қошиқлар, тарелкалар, ичилган стаканлар ва бошқалар). Ресторан ёки ошхонада овқатланилганда, таомнинг рецептини ҳисобга олган ҳолда, меню схемаларига мувофиқ овқат миқдорини ёзилади.
Тарозига солинган озиқ-овқат маҳсулотларини қайд этиш усули барча усулларнинг энг аниғидир ва бошқа усулларни калибрлаш ва тасдиқлаш учун "олтин" стандарт сифатида ишлатилади.
Инсоннинг одатий кундалик овқатланишини ўрганиш усулидан фойдаланганда, одатдаги режим ва овқатланишнинг табиатини ўзгартирмасликка интилиш керак.
Тортиш усули саводли меҳнатга лаёқатли аҳолининг ҳар қандай гуруҳига нисбатан қўлланилиши мумкин. Усул ҳам гуруҳ, ҳам индивидуал овқатланишни баҳолаш учун ишлатилиши мумкин, яъни барча тўрт турдаги маълумотларни тақдим этади. Ушбу усул инсон овқатланиши соҳасидаги турли тадқиқот муаммоларини ҳал қилиш учун ва инсон озиқ-овқат истеъмолини ўрганишнинг бошқа усуллари, шу жумладан халқаро қиёсий тадқиқотларда ҳақиқийлигини баҳолаш учун стандарт сифатида ишлатилади.
Ушбу усулни амалга ошириш текширувчидан юқори масъулиятни талаб қилади, чунки у тортиш ва қайд этиш бўйича барча ишларни ўзи бажаради.
Тортиш усули озиқ-овқат истеъмол қилишнинг мавсумий ва кунлик тебранишларини ҳисобга олган ҳолда, сўров тўғри тузилганда, эркин яшовчи катталар ва болаларда озиқ-овқат истеъмолини текширишнинг барча усулларидан энг аниғидир. 1 ва 2-тоифа маълумотлар учун вазни ўлчанган озиқ-овқатнинг 3 кунлик миқдори етарли бўлиб, кунлар мавсумий ва индивидуал овқатланиш ўзгаришларини, масалан, иш кунлари ва дам олиш кунларини ҳисобга олиш учун танланади.
Инсоннинг индивидуал овқатланишини ҳақиқий баҳолаш кўпроқ кунларни кузатишни талаб қилади.
Шундай қилиб, энергия, оқсил ва углеводларни истеъмол қилиш тўғрисида аниқ маълумотларни олиш учун 7 кунлик кузатув етарли бўлади. Қабул қилиш даражаси жуда катта бўлган озуқа моддалари учун (масалан, А витамини, холестерин, С витамини, темир, газланган ичимликлар ва бошқалар) 14 кунлик кузатувни талаб этади. Бундай ҳолда, кетма-кет кунларни олмаслик керак, лекин йил давомида бир неча марта 3-4 кунлик тадқиқотни ўтказиш керак. Инсоннинг овқатланиши қанчалик хилма-хил бўлса, унинг одатдаги овқатланиши ҳақида маълумот олиш учун шунча кўп кунлар ўлчаш керак бўлади.