ЎЗБекистон республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси самарканд давлат тиббиёт университети шайхова Г. И., Рахимова Д. Ж., Зокирхонова Ш. А. Болалар ваўсмирлар овқатланишини ташкиллаштириш (монография)

Б. Овқатланиш частотасини таҳлил қилиш усули.
Истеъмол частотасини таҳлил қилиш усули тадқиқот амалиётида 1960-йилларда қўлланила бошланди. Эпидемиология овқатланиш тартибини ўрганиш учун тез ва оддий усулга муҳтож эди, чунки ўша пайтда мавжуд усуллар юрак-қон томир касалликлари ва овқатланиш омиллари ўртасидаги боғлиқликни кенг миқёсда ўрганиш учун жуда оғир эди. Ҳозирги вақтда овқатланишни таҳлил қилиш частотаси усули катталар ва болаларда овқатланиш ва турли хил касалликлар ўртасидаги муносабатларни ўрганадиган эпидемиологлар орасида энг машҳур ҳисобланади.
Истеъмол частотаси усули маълум бир маҳсулотнинг маълум вақт давомида қанчалик тез-тез истеъмол қилинишини аниқлаш имконини беради. Замонавий анкеталар истеъмол қилиш частотаси билан бирга истеъмол қилинадиган озиқ-овқат миқдорини таҳлил қилишга интилади.
Истеъмол қилиш частотасини таҳлил қилиш усулини ишлаб чиқишда, асосийси, сўровномага қайси озиқ-овқат ёки озиқ-овқат ва овқатлар гуруҳлари киритилиши керак. Овқатлар ва маҳсулотлар рўйхатини танлаш тадқиқотнинг мақсад ва вазифаларига боғлиқ. Тадқиқот мақсадларига қараб, сўровнома фақат ўрганиш мақсадларида қўйилган саволларга жавоб берадиган овқатлар ёки маҳсулотларни ўз ичига олади. Анкета ушбу озиқ маҳсулотларини истеъмол қилишга энг катта ҳисса қўшадиган овқатларни ўз ичига олиши керак.
Ушбу усул билан олинган маълумотлар одамларни истеъмол даражасига қараб тоифаларга ажратиш имконини беради: кичик, ўрта ва йирик истеъмолчилар (3-тоифа маълумотлар), бу эса ўз навбатида хавф омили сифатида касалланиш ва озиқ-овқат истеъмол қилиш ўртасидаги муносабатни ўрнатиш.
Анкетанинг тавсифи ёки кўрсатмалари ҳар қандай респондент учун тушунарли ва тушунарли бўлиши керак. Респондент истеъмол қилиш частотаси ва порция ўлчамларини тўлдириш қоидаларини осонгина тушуниши керак. Истеъмол қилиш частотаси тўғрисида маълумот тўпланган вақтни аниқлаш керак.
Шуни таъкидлаш керакки, истеъмол қилиш частотаси бўйича сўровнома нафақат махсус мақсадлар учун, балки аҳолининг маълум бир гуруҳи учун маълумотни, шунингдек, ўрганилаётган аҳоли гуруҳининг овқатланишини миллий ва маданий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилган. Агар бошқа мақсадда ишлаб чиқилган сўровнома ишлатилса, у олинган маълумотларнинг ишончлилиги ва такрорланиши учун баҳоланиши керак.
Озиқ-овқат истеъмол қилиш частотаси таҳлили сўнгги 20-25 йил ичида овқатланиш табиати ва юқумли бўлмаган касалликларнинг ривожланиши ўртасидаги боғлиқлик бўйича ўнлаб эпидемиологик тадқиқотларда жуда кенг қўлланилди.
Усул одатдаги кундалик озиқ-овқат истеъмолини баҳолаш учун мўлжалланган. Шунингдек, у касаллик ёки респондентнинг ҳаётидаги бошқа ҳолатлар туфайли маълум вақт давомида озиқ-овқат истеъмол қилишдаги ўзгаришларни баҳолаш имконини беради. Ушбу усул ёрдамида олинган натижаларга кўра, респондентларни алоҳида маҳсулотлар ёки маҳсулотлар гуруҳларини одатий истеъмол қилиш даражасига кўра таснифлаш ва тартиблаш мумкин бўлади. Ва истеъмол қилинадиган озиқ-овқат қисмлари ҳажмини миқдорий баҳолаш шарти билан, субъектларни озуқавий моддаларни истеъмол қилиш даражасига кўра тартиблаш мумкин.
Овқатланиш частотасини таҳлил қилиш сўровномаси маълумотларни сканерлаш ва компютерга тўғридан-тўғри автоматик киритиш учун тайёрланиши мумкин, бу усул маълумотларни киритиш ва кейинчалик қайта ишлашни осонлаштиради.
Овқатланиш частотасини таҳлил қилиш сўровномаси турли даражадаги мураккабликларга эга бўлиши мумкин. Оддий сўровномаларни катта респондентларнинг ўзи осонгина тўлдириши мумкин. 12-14 ёшдаги болалар учун анкета тўғридан-тўғри ишлатилиши мумкин, ва эрта ёшдаги болага ғамхўрлик қилаётган катталардан сўровнома олинади.
Истеъмол частотасини таҳлил қилиш усули эпидемиологик тадқиқотларда овқатланишнинг табиатини баҳолашнинг энг муҳим ва истиқболли усулларидан биридир. Усулнинг арзонлиги, субъектлар учун қулайлиги, овқатланишнинг узоқ муддатли характерини баҳолашда усулнинг ҳужжатлаштирилган ишончлилиги ушбу усулни эпидемиологияда ҳам, клиник амалиётда ҳам қўллашни таклиф қилади.
Турли ёшдаги болаларнинг овқатланишини баҳолаш энг кам ривожланган соҳа бўлиб қолмоқда ва диққатни талаб қилади. Турли касалликларнинг пайдо бўлиши аллақачон болалик ва ўсмирлик даврида бошланганлиги сабабли, озиқ-овқат истеъмол қилиш частотасини таҳлил қилиш орқали овқатланишни ўрганиш болалик даврида жуда долзарбдир.