ЎЗБекистон республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси самарканд давлат тиббиёт университети шайхова Г. И., Рахимова Д. Ж., Зокирхонова Ш. А. Болалар ваўсмирлар овқатланишини ташкиллаштириш (монография)

В. 24 соатлик овқатланишни акс эттириш усули.
24 соатлик овқатланишни ўрганиш (кўпайтириш) усулининг моҳияти респондент (суҳбатдош) бир кун олдин нима истеъмол қилганини хотирлаганида, сўров (суҳбат) орқали ҳақиқатда истеъмол қилинган озиқ-овқатлар миқдорини аниқлашдан иборат. Суҳбатдош савол бериб, респондентдан бир кун олдин (24 соат) еган овқатни эслашини сўрайди.
Суҳбатдош сўровда фаол иштирок этади ва респондент билан биргаликда энг кўп ишлатиладиган ҳажм ўлчовларида озиқ-овқат маҳсулотларининг массаси, оғирлиги ҳақидаги маълумотлардан фойдаланган ҳолда, аввалги кун давомида қабул қилинган озиқ-овқатнинг табиати ва миқдорини аниқлайди.
Олинган маълумотлар сўровнома ўтказувчи томонидан махсус анкета шаклида қайд этилади. Шаклга киритилган маълумотлар энергия озуқа моддаларини истеъмол қилиш тўғрисида маълумот олиш учун кейинчалик қайта ишланиши мумкин.
24 соатлик овқатланишни такрорлаш усули оддийлиги, амалга ошириш қулайлиги ва мавжудлиги туфайли инсоннинг озиқ-овқат истеъмолини ўрганишнинг энг кенг тарқалган усули ҳисобланади. Ушбу усул, шунингдек, индивидуал овқатланишни баҳолаш учун ҳам, кенг кўламли тадқиқотларни ўтказиш учун ҳам фойдаланиш мумкинлиги билан аҳамиятлидир.
Битта суҳбат фақат 1 турдаги маълумотларни тақдим этиши мумкин, яъни фақат гуруҳ учун ўртача истеъмол тўғрисидаги маълумотни. Вақт ўтиши билан овқатланишдаги катта ўзгаришлар туфайли, бошқа турдаги маълумотларни олиш учун бир киши билан бир нечта суҳбат талаб қилинади.
Кўп сўҳбат ўтказилганда, бу усул озиқ-овқат ва озуқа моддаларини истеъмол қилишнинг гуруҳда тақсимланишини ҳисоблаш ва кишиларни истеъмол тақсимоти бўйича таснифлаш имконини беради. Одамларнинг овқатланиши қанчалик хилма-хил ва камроқ бўлса, одатий овқатланиш ҳақида маълумот олиш учун кўпроқ такрорий суҳбатлардан фойдаланиш керак бўлади.
24 соатлик сўров усули ёрдамида олинган маълумотларнинг ҳақиқийлигини текширишнинг бир неча усуллари мавжуд. Бундай усуллардан бири ошхонада овқатланадиган одамлар билан суҳбатлашиш ва кейин менюни билиб, натижаларни солиштириш бўлиши мумкин.
Кўпгина тадқиқотлар шуни кўрсатадики, 24 соатлик сўров усули ҳақиқатдан паст натижалар беради, яъни бу усул текширилувчилар гуруҳи учун ўртача кунлик озиқ-овқатнинг энергия қийматини тўлиқ баҳоламайди.
Муаллифларнинг фикрига кўра, тўлиқ баҳоламаслик овқатланишларнинг энергия қиймати бўйича 16% ни ташкил қилади. Бироқ, аҳолининг турли гуруҳлари ҳар хил натижаларга олиб келиши мумкин. Аёллардан олинган маълумотлар эркакларникига қараганда ишончлироқ; ўрта ёшдаги одамлар қариялар ёки болаларга қараганда кўпроқ адекват маълумот беради.
Усул тўғридан-тўғри 10 ёшдан бошлаб болаларда қўлланилади. 10 ёшгача бўлган болаларнинг овқатланишини баҳолаш учун суррогат ёндашув қўлланилади.
Инсоннинг ҳақиқий овқатланишини ўрганиш овқатланишнинг етарлилигини баҳолаш ва инсоннинг озуқа моддалари ва энергияга бўлган эҳтиёжини қондиришни баҳолаш учун ҳам, эпидемиологик жиҳатдан ҳам мустақил аҳамиятга эга, чунки овқатланиш касалликлар ривожланиши ёки олдини олиш учун фаол хавф омилидир.
Ҳақиқий озиқ-овқат истеъмолини баҳолашнинг ишончли усули овқатланишнинг табиати ва унинг саломатлик ҳолати билан боғлиқлиги ҳақида ишончли маълумот беради.
Амалиётда усулни танлашга, албатта, қуйидагилар ҳам таъсир қилади:
- моддий имкониятлар ва ресурслар;
- малакали ишчиларнинг мавжудлиги;
- намуна ҳажми ва бошқа омиллар.