Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

3 - вазият. Бемор 18-шаҳар поликлиникасига тишни олиб ташлаш учун стоматологга мурожаат қилди. Аввал у дорихонадан оғриқ қолдирувчи «Ультракаин». воситасидан иккита ампулани сотиб олган. Аммо шифокор бемор олиб келган «Ультракаин» ни ишлатмасдан ўзидаги оғриқ қолдирувчи прапаратдан фойдаланган. Икки марта инъекция қилинган, аммо улар оғриқ қолдирувчи таъсир кўрсатмаган. Тиш деярли оғриқ қолтирилмаган ҳолда олиб ташланган. Шифокор бундай вазиятда хақлими?
Шифокор бу вазиятда тўғри йўл тутган ва можаронинг сабаби беморнинг ўз вазифаларини билмаслиги бўлиши мумкин, чунки тиббий мутахассислар томонидан фуқаролар томонидан сотиб олинган дори-дармонларни ишлатиш тақиқланади. Бошқа томондан, шифокор даволанишни ўтказишда беморнинг реакциясини синчковлик билан кўриб чиқиши керак, агар мумкин бўлса, вазиятни назорат қилиши, беморга у ёки бошқа даволаш унинг ҳолатига қандай таъсир қилиши билан қизиқиши, керак.
Баъзи ҳолларда бемор ахлоқий ва ҳуқуқий меъёрларга мувофиқ ҳаракат қилмаслиги мумкин, шунда тиббий ташкилотнинг асосий вазифаси бундай беморга унинг даъволари ҳуқуқий тартибга солиш кераклигини тушунтиришдир. Бу фақат ёзма шаклда, қонун устуворлиги, амалдаги тиббий амалиётга ҳаволалар ва беморнинг ўз даъволари ва сўровлари учун асосини (!) ёзишни талаб қиладиган, уларнинг мавқеининг батафсил далилли асосланиши билан амалга оширилиши керак. Бу бундай можароларнинг ёзишмалари охир-оқибат қарама-қарши томонлар учун эмас, балки суд органлари учун тайёрланганлиги билан изоҳланади, улар можаро суд босқичига ўтганда, ҳар бир томоннинг тортишувлари асосида уларнинг тўғрилигини баҳолашлари керак бўлади.
Баъзи ҳолларда, низо аслида беморнинг ҳуқуқлари бузилишига асосланган бўлиши мумкин. Россиялик муаллифларнинг фикрига кўра, беморларнинг қуйидаги ҳуқуқлари кўпинча турли лавозимдаги шифокорлар томонидан бузилади:
1) тиббий регистрлар, ҳамширалар томонидан - беморнинг ҳурматли ва инсонпарварлик билан муомала қилиш, тиббий ҳужжатлар билан бевосита танишиш ва таклиф этилган мутахассисларнинг маслаҳатлари олиш ҳуқуқи;
2) шошилинч шифокорлар ёки тез тиббий ёрдам врачлари - тиббий муассасани танлашда (шошилинч касалхонага ётқизиш учун), тиббий муолажага ихтиёрий розилик бериш;
3) амбулатория-поликлиника муассасаси ёки шифохонада даволовчи врачлар томонидан - тиббий муассасанинг танлови бўйича (маслаҳат, касалхонага ётқизиш учун), тиббий муолажага ихтиёрий равишда розилик бериш, ҳурмат ва инсоний муносабат, бемор тўғрисидаги маълумотларни сир сақлаш, маълумот олиш. уларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари, тиббий ҳужжатлар билан бевосита танишиш, бемор ва бошқа мутахассисларнинг илтимосига биноан маслаҳат бериш.
Тиббиёт ходимларининг беморларнинг ҳуқуқларини бузиш сабабларининг таҳлили шуни кўрсатдики, улар ҳаётдаги бошқа барча ҳуқуқбузарликлар (шу жумладан, шифокор ҳуқуқларининг бузилиши) сабабларига тўғри келади.
1-вариант (ҳуқуқбузар "қонунда ёзилмаган"). Тиббий ходим беморнинг ҳуқуқи тўғрисида шунчаки хабардор бўлмаслиги мумкин (бу шифокорлар томонидан камроқ учрайди, кўпинча ўрта ва кичик ходимларжа, деярли ҳеч қачон маъмурият ходимларида учрамайди);
2-вариант (ҳуқуқбузар "қонунни ўқилмайди"). Тиббий ходим беморларнинг ҳуқуқлари тўғрисида эшитган, аммо уларнинг мазмунини аниқ тасаввур қилмайди (бу вариант шифокорлар орасида кўпроқ учрайди);
3-вариант (ҳуқуқбузар "қонунни тушунмайди"). Тиббий ходим беморнинг у ёки бу ҳуқуқи борлигини билади, лекин маълум бир вазиятда унга риоя қилиш ёки қилмаслик кераклигини билмайди;
4-вариант (ҳуқуқбузар "қонунни тушунади, лекин унчалик эмас"). Тиббий ходим беморнинг ўзига хос ҳуқуқи борлигини билади, лекин унинг ушбу ҳуқуқий нормани шахсий тушунишининг ўзига хослиги ёки муайян вазиятда уни қўллашнинг ўзига хос хусусияти туфайли унга риоя қилмайди. Ушбу вариант соғлиқни сақлаш маъмурлари орасида кўпроқ учрайди.
Ўз навбатида, бемор ўзини можароли вазиятлардан ҳимоя қилиш учун маълумотга эга бўлиши ва ўқитилиши керак. Кўпгина беморларнинг психофизиологик ҳолати туфайли дастлаб "ижтимоий ҳимоясиз контингент", яъни ўзларини ҳимоя қилиш қобилияти чекланган ва касаллик туфайли ўзларини ва атрофдаги вазиятларни бошқариш қобилияти пасайган одамлар гуруҳига киради. Шу муносабат билан уларнинг деярли ҳар бири можароли вазиятга тушиб қолиш хавфи остида, шунинг учун алоҳида эътибор ва ҳимояга муҳтож. Шунга қарамай, яхшироқ тиббий ёрдам олиш учун ҳаракат қилиш учун вақт, куч ва имконият мавжуд бўлган шароитда, бир қатор одамлар ўзларининг соғлиғи, ақлнинг пасайиши ёки ихтиёрий хусусиятларнинг заифлашиши билан боғлиқ бўлмаган хулқ-атвор хусусиятларини намойиш этадилар. Аксинча, бу онгсизликнинг намоён бўлиши, тиббий ва ҳуқуқий маданиятнинг пастлиги билан боғлиқдир. Айнан шундай беморлар бугунги кунда бошқаларга қараганда тез-тез паст сифатли тиббий ёрдам олишади ёки ҳуқуқлари камситилган ёки бузилган шахсларга айланишади.
Агар сиз "можаронинг қурбони бўлиш учун жуда заиф бўлган бемор" нинг маълум бир умумлаштирилган қиёфасини яратишга ҳаракат қилсангиз, одатда бундай одам:
- ўз ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини билмайди;
- соғлиқни сақлаш соҳасидаги бошқаларнинг мажбуриятларини, касбий ва лавозимлар иерархиясини билмайди;
- шифокорга унинг организмида нима содир бўлаётгани ҳақида савол бермайди;
- тиббий ёрдам сўраб мурожаат қилганида, у тиббиёт ходимини ўз муаммолари билан "безовта қилган", деб ҳисоблайди;
- иккиланмасдан, улар айтган жойга пул тўлашга тайёр;
- у тиббий ҳужжатларини ўқимайди (маълумотномалар, тиббий ёзувлар);
- у касаллиги қаерда текширилиши ва даволаниши кераклиги тўғрисида маълумот тўпламайди;
- диққатини нима бўлаётганини танқидий таҳлил қилишга эмас, балки "оқ халат кийган одамлар" кўрсатмаларига юмшоқ итоат этишга қаратилади.
Бу жуда катта гуруҳ беморлар билан яқин танишиш шуни кўрсатадики, уларнинг аксарияти учун келтирилган хусусиятлар барқарор шахсий хусусиятларга эга эмас. Бундай одамлар билан минимал (агар иложи бўлса, индивидуал) тиббий ва ҳуқуқий маърифий ишлар олиб борилиши, беморларнинг саводли бўлиши ижтимоий ҳимояга олиб келиши мумкин. Беморни даволовчи шифокор қанчалик саводли бўлса, бундай бемор ҳуқуқбузарликлар ва низолар қурбони бўлиш эҳтимоли шунчалик кам бўлади.
Албатта, тиббий амалиётдаги можаролар нафақат қобилияисиз шифокор ва жабрланувчи муаммоси - ёмон ниятли бемор ёки азоб чекаётган шифокорнинг муаммоси; Ушбу муаммо мураккаб ва ҳар хил даражадаги ечимларни талаб қилади. Аммо шифокор ҳақида гапирганда, шифокор ўз ҳуқуқ ва бурчларини аниқ билиши, ўз ишини профессионал ва ҳалол бажариши, ҳамкасбларига ҳурмат билан муомала қилиши ва шу билан бирга ҳимоя учун яхши жамоага эга бўлиши кераклигини ёдда тутиш керак.