Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

3. Махсус мавзу - ҳомила оғриқ ҳис қиладими ёки йўқми. Агар у ўзини ҳис қилса, аборт ҳам қотилликдир
4. Аборт қилиш муаммосини муҳокама қилаётганда, ҳомила ҳолати ва аборт материаллари билан боғлиқ қуйидаги саволларга жавоб бериш керак:
1. Тирик материянинг ривожланиши ва ўзгариши жараёнида қаердан, қайси дақиқадан бошлаб биз ишонч билан айтишимиз мумкин - мана мана энди ва энди инсон бошланади? Шу вақтдан бошлаб тирик мавжудот, илгари табиатнинг бир қисми, онанинг бир қисми бўлиб, маълум бир ҳуқуқлар тўпламига эга бўлган бизлардан бири, жамият аъзоси бўлиб қолади, асосийси - яшаш ҳуқуқи.
2. "Сиз ўлдирмайсиз" амрининг бу ҳолатда чекловлари борми? Агар шундай бўлса, бу қандай чекловлар?
3. Инсон саломатлиги омилларидан бири бу тўлиқ жинсий ҳаётдир. Тўлиқ жинсий ҳаёт ва ахлоқсизлик ўртасида чегара борми, агар шундай бўлса, қаерда. Жинсий ҳаётни қачон тўла деб ҳисоблаш керак - никоҳда бўладими ёки ундан ташқарида бўладими ва ҳоказо.
4. Ҳали ҳам инсон сифатида тан олинмаган тирик мавжудотларнинг ахлоқий ва ижтимоий ҳолати қандай? Ушбу жонзотлар, масалан, илмий тажрибалар учун ишлатилиши мумкинми? Уларни фармацевтика саноати учун хом ашё сифатида ишлатиш жоизми? Ушбу жонзотларни товарга айлантириш мумкинми, агар шундай бўлса, у кимнинг мулки? Ушбу жонзотларни кейинчалик қандай тасарруф этиш қайси шахсларнинг манфаатлари учун касал чақалоқларнинг ҳаётини сақлаб қолиш, трансплантация учун органларни йиғиш учун яроқсиз мевалардан (лекин тирик) фойдаланиш ёки ҳомила ҳаётини асраб олиш ёки асраб олиш учун навбат кутаётган боласиз жуфтликлар учун? Абортга қарши дин жуда қаттиқ позицияга эга. Ўртача ёндашув одатда тиббий ва ижтимоий сабабларга кўра аборт қилишга имкон беради.
1.3.Янги репродуктив технологияларнинг ахлоқий ва ҳуқуқий муаммолари
20-асрнинг сўнгги ўн йилликларининг ўзига хос хусусиятларига инсон туғилиши, концепцияси, бепуштлик, оналик, оталик нафақат биология ва тиббиётда экспериментал тадқиқотлар объекти, балки технологик ишлаб чиқаришнинг мақсади ва ҳатто репродуктив бизнес субъектига айланганлиги киради. Натижада жамиятда янги тушунчалар ва амалий фаолият турлари пайдо бўлди: бепуштлик терапияси, концепция технологияси, суноий уруғлантириш, суррогатация, жинсий ҳужайраларни номаълум донорлиги. "Замонавий тиббиёт фанида" янги (ёрдамчи) репродуктив технологиялар "унвонига эга бўлган инсон ҳаётининг келиб чиқиши жараёнида янги технологик аралашув воситалари мавжуд.
Янги репродуктив технологияларни қўллаш замонавий биоэтиканинг энг кўп муҳокама қилинадиган мавзуларидан биридир. Ушбу технологияларга қуйидагилар киради:
- донор ёки эрдан олинган сперма билан сунъий уруғлантириш;
- экстракорпорал уруғлантириш (танадан ташқаридаги туғилиш ҳақида, Ин ВИтро), сўнгра эмбрионни аёлнинг бачадонига жойлаштириш;
- "суррогатлик".
Сунъий уруғлантириш усули тахминан 200 йил давомида маълум бўлган - 18-асрнинг охирида италиялик Аббот Спаланзини итни сунъий уруғлантиришни амалга оширди ва 1799 йилда инглиз В. Хантер одамларда сунъий уруғлантиришни амалга оширди. 1885 йилда Ж. Жерарнинг диссертацияси Париж университетининг тиббиёт факултетига тақдим этилди, бу 600 та оилавий сунъий уруғлантириш ҳолатларини сарҳисоб қилди. Факултет ушбу диссертацияни ёқиб юборишни буюриб, уни рад этди. 20-асрнинг 60-йилларидан бошлаб ушбу усул аста-секин бепуштликни даволашнинг клиник усулларидан бирига айланди. Шуни таъкидлаш керакки, эрнинг сперма билан муваффақиятли уруғлантириш билан биологик ва ижтимоий ота-оналар бир-бирига тўғри келади, шунинг учун бу усул камдан-кам ҳолларда ахлоқий эътирозларни келтириб чиқаради ва оилавий ва никоҳ муносабатларининг белгиланган ҳуқуқий нормаларига зид келмайди. Донорни (ИОД) сунъий уруғлантириш ёрдамида боланинг туғилиши кўплаб ахлоқий зиддиятларга тўла. Аввало, бу генетик материални бериш шаклларидан бири бўлган жинсий ҳужайралар (тухум, сперма) донорлиги билан боғлиқ муаммолар. Бепул қон топширишнинг ахлоқий хусусиятига ҳеч ким шубҳа қилмаса ҳам, жинсий ҳужайралар донорлиги билан боғлиқ қарама-қарши баҳолар мавжуд. Ижобий: тиббиётдаги ҳар қандай хайр-эҳсон каби, бу алтруизмнинг намоёнидир, бу оиланинг бахт-саодати билан оқланади. Салбий:
1. ИОД амалиётида "зарари йўқ" принципи муҳим бўлиб чиқади - хусусан, донорнинг баёнотида "Мен азоб чекаётган касалликларни яширмасликни, шунингдек, ўзимнинг ирсиятим тўғрисида ҳақиқатан ҳам хабар беришни ўз зиммамга оламан..." дейилган. Кўриб турганингиздек, "зарари йўқ" тамойилига риоя қилиш шифокорларга эмас, балки донорнинг ҳалоллиги ва одоб-ахлоқига боғлиқ. Донорнинг текшируви етарли бўлмаган тақдирда, айниқса хавф катта.
2. ИОДни тартибга солувчи Россия Федерацияси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг кўрсатмаларида (1993) донорнинг миллати ва ташқи кўринишининг асосий хусусиятлари (антропометрик маълумотлар) бўйича турмуш қурган жуфтликнинг истаклари ҳисобга олиниши кераклиги таъкидланган. Шу билан бирга, ариза берувчининг турмуш ўртоқлари боланинг туғилиши генетик лотерея деб аталадиган нарсага боғлиқлигини тушунишлари керак. Шу сабабли, баёнотда "биз ривожланиш аномалиялари билан ёки бизнинг миллатимиздан аниқ фарқлар билан бола туғилганда, шифокорга даово қилмасликни ўз зиммамга оламиз", дейилган. Бошқача қилиб айтганда, принцип ҳеч қандай зарар етказмайди, бу ҳолатда, айниқса, агар бола аномалиялар ёки аризачилар қайси миллатга мансублигидан фарқ қилувчи ташқи маолумотлар билан туғилса, шубҳа остига олинади. Шу сабабли, турмуш ўртоқлар болани тарк этишлари мумкин.
3. Донорларнинг иш ҳақини тўлаш масаласи янада мураккаброқ. Миқдорнинг ўзи сарфланган вақт ва юзага келган ноқулайлик учун товон пули сифатида талқин қилиниши мумкин. Шу билан бирга, донорнинг баёнотида шундай дейилган: "Менга уруг отаҳлили меъёрга тўғри келмаса, уруғ намуналари учун тўлов амалга оширилмаслиги ҳақида огоҳлантирилмоқда", яъни. донор томонидан қабул қилинган тўлов инсоннинг сифатли сперма нархидан бошқа нарса эмас. Донорлик материалини сотиб олиш ва сотиш бўлмаса, бу нима? Ва яна бир нарса – донор ирсият, ўтмишдаги касалликлар тўғрисида ҳақиқат тўғрисида маълумот беришни ўз зиммасига олади, юқоридаги ҳолатлар донорнинг тўғрилигини шубҳа остига қўяди, тк. донор сифатли сперма учун мукофотланишга қизиқади. 4. ИОДни баъзида баъзи консерваторлар одамни "танлаб олиш" нинг намоён бўлишидан бири деб ҳисоблашади, чунки аризачиларнинг турмуш ўртоқлари донорни ирқий ва антропометрик ва бошқа хусусиятларга қараб танлаши мумкин.
5. Баъзи муаллифлар гомосексуал никоҳларни билвосита қўллаб-қувватлашни кўришади, айниқса, ушбу никоҳларга қонун билан рухсат берилган мамлакатларда, яъни. Остида муайян шароитда, бу "эр-хотин" бири болани, бўлиши мумкин номзодлар генетик "ота-она" бўлади.
6. Ҳозирги даврдаги долзарб муаммолардан бири спермани сақлашнинг ишончли усулини яратиш билан боғлиқ. Музлатилган сперма ХМТда эрининг бевақт вафотидан кейин ҳам фойдаланиш мумкин. Бизнинг йилда бир бола вафотидан кейин туғилган пайтда мамлакатимизда, биринчи марта, бир воқеа қайд этилди биологик отаси. Тухум донори генетик она, "суррогат она" эса ота-она вазифасини бажарган. Бундай бола туғилгандан сўнг, бувиси (вафот этган эркак донорнинг онаси) ҳуқуқий муаммоларга дуч келди. Боланинг бувиси, бизнинг қонунчилигимизга биноан, бу эрда пайдо бўладиган баъзи муаммолар, масалан, мулкни мерос қилиб олиш ва бошқалар билан боғлиқ бўлган ҳолда, бувиси эмас, балки фақат васий бўлиши мумкин. Яна бир замонавий репродуктив технология – екстракорпорал уруғлантириш (ИВФ - Ин ВИтро фертилИлИзатИон), акс ҳолда "екстракорпорал уруғлантириш ва эмбрионни кўчириш" (ИВФ ва ПЭ). Аёл танасидан ташқарида ўғитлаш ғояси ўтган асрда пайдо бўлган ва амалда бу америкалик олимлар "синов найчасидаги концепцияни" амалга оширган 20-асрнинг 40-йилларида амалга оширила бошланди. Бироқ, янги туғилган ҳаётни бир неча соат давомида сақлаб қолиш мумкин эди. ИВФ усулини яратиш шарафи инглиз олимлари - эмбриолог Р. Эдвардс ва акушер-гинеколог П. Стептога тегишли (1978 йил июл ойида биринчи "пробиркадаги бола" Луиза Браун Кембриж университети клиникасида туғилган).
Маҳаллий олимлар 70-йиллардан бошлаб ИВФ ва ПЭ усулларини ўзлаштира бошладилар, айниқса Россия Тиббиёт фанлари академиясининг Клиник эмбриология лабораториясида. Айнан шу эрда 1986 йилда мамлакатимизда биринчи "пробиркадаги бола" дунёга келди. ИВФ ва ПЭ ни қўллаш кўрсаткичи, авваламбор, аёлнинг мутлақ бепуштлигидир (масалан, найчалар ёки тухумдонлар бўлмаганда). Маҳаллий мутахассисларнинг ҳисоб-китобларига кўра, Россияда туғруқ ёшидаги тахминан 3 миллион аёл мавжуд бўлиб, улар бепуштликдан азият чекмоқда. ИВФ ва ПЭ жараёнида сиз тухум ва сперма ҳужайралари бирлашгунча бутун бир қатор манипуляцияларни бажаришингиз керак. Инсон гаметалари билан бундай манипуляцияга умуман йўл қўйиладими? ММА- нинг "Регламентида" аллақачон ИВФ ва ПЭ усули умуман оқланганлиги таъкидланган, чунки "бу нафақат беморлар учун, балки бутун жамият учун фойдали бўлиши мумкин, нафақат бепуштликни" тартибга солиш ", балки генетик касалликларнинг йўқ бўлиб кетишига ҳисса қўшиш ва стимуляция қилиш. инсоннинг кўпайиши ва контрацепция соҳасидаги фундаментал тадқиқотлар». Қатъий ахлоқий маонода, бепуштликка қарши курашнинг ушбу усулидан фойдаланиш, шунингдек, аёлнинг (турмуш ўртоқларнинг) илмий тараққиётнинг афзалликларидан фойдаланишнинг ажралмас ҳуқуқи сифатида талқин қилиниши керак (Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 27-моддаси ва Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги Пактнинг 15-моддаси). Бир кундан сал кўпроқ вақт ичида уруғлантирилганидан сўнг (зигота ҳосил бўлиши) янги биологик ҳосиланинг 2 та бластомерга бўлиниши содир бўлади ва учинчи куннинг охирига келиб 8 та бластомер (ҳужайра) аллақачон ҳосил бўлади. Ин фойдаланиш учун рус кўрсатмалар тавсияларига мувофиқ ИВФ ва пе усули, 2,4,8 бластомерлер учун оптимал ҳисобланади босқичлари бачадон ўтказиш. Ушбу босқичда шифокорлар гаметаларни манипуляция қилишдан эмбрионларни манипуляция қилишга ўтадилар. Эмбрионлар суноий равишда яратилганида ва улар турли хил таъсирларга дуч келганда, эмбрионлар ҳолатининг этик, ахлоқий ва ҳуқуқий муаммолари кўплаб ўзига хос хусусиятларга эга бўлади. Бизга эмбрион (зиготадан бошлаб) махсус онтологик ва ахлоқий мақомга эга бўлган асосли позиция тақдим этилади. Бу шуни англатадики, инсон эмбриони, маълум маънода, инсон қадр-қимматини кўтарувчидир.Биринчидан, эмбрион нафақат аёл ички органларининг бир қисми.Унинг табиатига нисбатан бундай эскирган қарашни ҳанузгача шифокорлар таъкидлайдилар, масалан, аборт қиладиган тўқималардан ҳар қандай мақсадда фойдаланишни ушбу тўқималар "барибир йўқ бўлиб кетиши" ва тиббиётда ҳар қандай узоқ аъзолардан илмий ёки таълим мақсадида фойдаланиш одат тусига кирганлиги билан асослаб беришади. Иккинчидан, эмбрионнинг махсус онтологик ҳолати шундаки, унинг мавжудлиги бепуштликни даволаш усулини (клиник усул илмий билим ва технологиянинг синтези сифатида қўллашда ҳавола. Эмбрионнинг сунъий келиб чиқиши йўли унинг мавжуд бўлишининг органик моментига айланади (худди "мия ўлими" ҳолати ятроген келиб чиқишига эга бўлгани каби, яони бу шифокор томонидан олиб борилган реанимация ҳаракатларининг натижасидир). Кейин эмбрионнинг махсус ахлоқий ҳолати ушбу терапевтик усулни қўллаш учун ахлоқий ва ҳуқуқий нормалар билан белгиланади. Масалан, замонавий ахлоқий ва ҳуқуқий меъёрларга кўра, Ин Витро инсон эмбриони билан манипуляция фақатгина бачадон деворига ёпишгунча жоиздир, аммо маълум маънода бу ҳали биологик аҳамиятга эга эмас. Ушбу ўта муҳим ҳолат замонавий терминологияда ўз аксини топган - кўплаб мутахассислар ривожланишнинг 14-кунидан олдин эмбрионни "эмбрионгача" ёки "эрта эмбрион" деб аташади. Ундан бир ёки иккита бластомерни олиб ташлаш, масалан, жинсни ёки хромосома ёки генетик мутацияни аниқлаш учун, кейинги ривожланишга зарарли таъсир кўрсатмайди. Маълумки, гиперовуляцияни симуляция қилиш орқали шифокорлар аёл танасидан бир нечта (баъзан 10 тагача ёки ундан кўп) тухум чиқаришга муваффақ бўлишади. Учун уруғланиш эҳтимолини ошириш, барча тухум этилади тоҳумлама ва уларнинг энг зйготес бўлиб. Уруғлантиришдан кейин тахминан 3-кун, кейинги энг муҳим босқич – эмбрионнинг бачадонга ўтиши кутилмоқда. Ҳомиладорлик эҳтимолини ошириш учун бир нечта эмбрионлар бачадонга ўтказилади. Кўзда тутилган чекловга қарамай, кўп ҳомиладорлик хавфи табиий концепцияга қараганда бир неча баравар юқори бўлиб қолмоқда. Бу ерда биоэтиканинг талаби ҳам қатъий: бемор, турмуш ўртоқлар кўп ҳомиладорлик эҳтимоли тўғрисида хабардор қилишлари керак.
Кўп сонли ҳомиладорликнинг салбий оқибатларига йўл қўймаслик учун, айниқса, ИВФ процедураларини қўллашда хавфли бўлиши мумкин, баъзида" эмбрион кўпайиши" деб номланган операция ўтказилади. Бошқа йилда бачадон ўтказиш кейин яна уч агар сўз, ҳомилалик бир вақтнинг ўзида илдиз отади, улардан баъзилари узилиб. Аммо бу амалиёт бир қатор мамлакатлардақонуний ёки ахлоқий жиҳатдан номақбул деб ҳисобланади.
Одамни сунъий равишда кўпайтириш амалиёти, шунингдек, сунъий уруғлантириш ёки ИВФ ва ПЭ орқали туғилган боланинг ижтимоий ва ҳуқуқий ҳолати тўғрисида қийин саволларни туғдиради. Энг содда вазият, албатта, гомологик ўғитлаш бўлиб, у ҳолда боланинг биологик ва ижтимоий ота-оналари бир-бирига тўғри келади ва боланинг қонунийлиги масаласи умуман пайдо бўлмайди. Бироқ, бундай ҳолатларда сунъий концепция орқали туғилган болаларни камситиш хавфи мавжуд. Шу муносабат билан ВМА "Низомида" қуйидагича таъкидланган: "Шифокор, авваламбор, процедура натижасида туғиладиган боланинг манфаатлари учун ҳаракат қилиши керак". Бу ерда репродуктив жараёнга ҳар қандай тиббий аралашувга нисбатан махфийлик қоидасининг муҳимлигини яна бир бор таъкидлаш керак, хусусан - сунъий уруғлантириш усули . Баъзи мамлакатларда турмуш ўртоқларнинг сунъий уруғлантириш усулларидан фойдаланишга розилиги уларнинг алоҳида баёнотлари билан расмийлаштирилди. Россияда турмуш ўртоқларнинг ҳар бири умумий баёнот остида ўз имзосини қўяди. Тиббий амалиётда бир аёл донор сперма билан сунъий уруғлантиришни сўраб, лекин эридан яширинча Ин витро уруғлантириш марказига мурожаат қилган ҳолатлар мавжуд. Француз шифокорларининг амалиётида, африкалик келиб чиқиши бўлган эркак уларга икки хотинини донор сперма билан суноий равишда уруғлантиришни илтимос қилиб мурожаат қилган бир воқеа бўлган, аммо улар гомологик сунъий уруғлантириш амалга оширилганига ишонишган. Бундай ҳолларда "муқаддас алдаш" фойдасига ахлоқий далиллар қанчалик ишончли бўлмасин, ҳам профессионал одоб-ахлоқ қоидалари, ҳам қонун ҳужжатлари (ва кўпчилик учун диний одоб-ахлоқ талаблари) никоҳда бўлган ҳар икки томоннинг розилигисиз сунъий уруғлантириш усулларидан фойдаланишга йўл қўймайди.
Тухум донорлигида пайдо бўладиган қийин саволлардан бири айнан ким туғилган чақалоқнинг онаси ҳисобланиши кераклиги билан боғлиқ. Адабиётда ушбу саволга учта жавоб бўлиши мумкин: она ҳар доим болани туғдирган аёл; агар ишлатилган тухум унга тегишли бўлса, ота-она она сифатида тан олинади; тухум донор аёл бўлган бола туққан аёл билан бирга онаси томонидан тан. Бу борадаги амалдаги қонунларга биноан бир қатор мамлакатларда (Болгария, Австралиянинг айрим штатлари ва бошқалар) болани дунёга келтирган аёл она сифатида тан олинади. Куни Аксинча, остида Россия қонун, бир боланинг онаси бўлган бир аёл сифатида қабул қилинмайди.
- тухум донори ва унга эмбрионни жойлаштиришга ёзма розилик берган аёл.