Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.4.Психиатриядаги суиистеъмол ҳақида
Психиатриядаги "зарар етказманг" этик тамойилини кўриб чиқаётганда, шифокорлар ва тиббиёт ходимларини суиистеъмол қилиш масаласи жуда долзарб бўлиб чиқади. Психиатрияни суиистеомол қилиш тўғрисида тиббий ахлоқ қоидаларининг асосий меъёри - бу ВПА нинг "Гавайи декларацияси". Психиатрияни суиистеомол қилиш - бу ушбу клиник интизом, психиатрнинг мавқеи, ваколати ва хусусиятларидан, шунингдек психиатрия муассасалари ходимларидан ёмонлик учун, беморга ёки унинг қариндошларига зарар этказиш учун фойдаланиш - бу унинг бошланғич позицияси.
Психиатриядан ёмон фойдаланиш билим сифатида, махсус усул ва воситалар сифатида, ижтимоий институтларнинг махсус тизими сифатида ноўрин фойдаланишни назарда тутади. Психиатрик суиистеомол қилиш турли хил ўлчовларга эга бўлиши мумкин. Улардан энг жиддийлари психиатрик ташхис қўйиш билан боғлиқ. 60-80-йилларда аллақачон қабул қилинган. ХХ асрда Москва рус психиатрияси мактабида шизофрения ташхиси кенг тарқалди. Бир йилдан нуқтаи ахлоқий нуқтаси, у очиқ-ойдин ёлғон икки гуруҳ ўртасидаги фарқ қилиш зарур, бу турдаги тиббий эт.
Биринчи гуруҳ диагностик тиббий хатолар бўлиб, улар "виждонан хаёлпарастлик" деб тушунилади.
Иккинчи гуруҳ - бу психиатрларнинг нотўғри диагностик хулосалари нафақат беморларнинг руҳий саломатлиги ҳолатини нотўғри акс эттирадиган, балки тиббий бўлмаган омилларга боғлиқ бўлган ҳолатлардир. ВПА Гавайи декларациясини қабул қилганидан бери, халқаро ва миллий ахлоқий-ҳуқуқий ҳужжатларда даволаниш ниқоби остида психиатрик дориларни тиббий бўлмаган мақсадларда фойдаланишни тақиқловчи аниқ қоидалар ва меоёрлар мавжуд (хусусан, руҳий касалликларга чалинган шахсларни жазолаш учун ёки уларнинг манфаатлари учун бошқа шахслар). Шунга қарамай, ички психиатрияда, 1980-йилларнинг охирига қадар, сулфазин ёки антипсикотикларни тайинлаш клиник кўрсаткичлар (масалан, режимнинг бузилиши учун) учун одатий ҳол эмас эди – препаратнинг белгиланган дозасининг жиноятнинг оғирлигига боғлиқлиги ҳақиқатан ҳам равшан. Бунга, шунингдек, гипноз қилувчи воситаларни, седативларни тайинлаш фактлари ҳам киритилиши керак - бу клиник кўрсаткичларга кўра эмас.
Ахлоқ нуқтаи назаридан психиатр ўз врачлик мавқеидан фойдаланган ҳолда бемор билан унинг меҳнатидан фойдаланган ҳолда мол-мулк битимларини тузиш ҳуқуқига эга эмас. Айтайлик, даволовчи шифокор ўз беморининг ижарасига олган уйни ижарага олмоқчи ёки уни ёзги уйида ишлаш учун ёлламоқчи. Психиатрик суиистеомол қилишнинг олдини олишни белгиловчи энг муҳим омил психиатрнинг касбий мустақиллигидир. Шифокорнинг касбий мустақиллиги муаммоси ҳам ахлоқий, ҳам ахлоқий, ҳам ижтимоий (шу жумладан ҳуқуқий) ўлчовларга эга. 1986 йилда ВМА "Мустақиллик ва шифокорнинг касбий эркинлиги тўғрисида декларация" ни қабул қилди, унда тўғридан-тўғри шундай дейилган: "Касбий эркинлик тиббий жараёнга ташқи аралашувдан озодликни назарда тутади. Шифокорнинг профессионал тиббий ва ахлоқий қарорлари мустақиллиги ҳар доим ва ҳамма жойда ҳимоя қилиниши ва ҳимояланиши керак. "Ушбу масала ВПА-нинг "Гавайи декларацияси" да ҳам муҳим ўрин тутади: "Агар бемор ёки бошқа бирон бир шахс психиатрдан илмий унвонларга ёки ахлоқий тамойилларга зид ҳаракат қилишни талаб қилса, у ҳолда психиатр ҳамкорлик қилишдан бош тортиши керак".