Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.2.Микро-ресурсларни тақсимлаш муаммолари
Энг оддий тарқатиш техникаси навбат. Аммо бу бутунлай адолатли эмас. Навбатга яқинроқ бўлганлар унга тезроқ киришади. Кимсалар кўпроқ секин касаллик ривожлантириш яхшироқ ҳолатда бўлган кишилар ортиқ ким ривожлантириш тез касаллик. Ва ниҳоят, агар Россия Федерациясидаги гемодиализ каби катастрофик ресурслар этишмаслиги бўлса, беморларнинг аксарияти ўз навбатини кутишмайди. Тўлов қобилияти рақобати асосида ресурсни ажратиш мумкин, аммо бу ёндашув одилликни тушунишнинг акси. Агар ёрдам шунчаки пул учун берилса адолатдан бўлар эди. Аммо ҳеч бўлмаганда универсал ёки ҳеч бўлмаганда оммавий соғлиқни сақлаш тизими мавжуд бўлса, унда бундай тақсимот ёрдам олаётган одамларни тенгсизлик шароитида бир хил суғуртага олади. Айни пайтда, ҳар қандай тизим (масалан, суғурта) тенгсизликни қоплаш учун яратилади.
Эҳтимол, жуда кам манбага нисбатан, бу ёндашув мақбулдир, аммо уни адолатли амалга ошириш қийинлиги ва баози статистик таъсирлар туфайли деярли ҳеч қачон қўлланилмайди. Шундай қилиб, идеал тарқатиш усули йўқ. Энг содда навбат. Бу номукаммал, аммо амалга ошириш осон.
1.3.Макро ресурсларни тақсимлаш муаммолари
Юқумли касалликлар ОИТС эпидемияси олдидан камроқ маблаг ожалб қилар эди. Иккинчи Жаҳон Урушидан сўнг ривожланган мамлакатларда юқумли касалликлар камайиб бораётгани сабабли юқумли касалликларга камроқ ва камроқ маблаг осарфланди. Шу билан бирга, юқумли касалликлар инсон ўлимига асосий ҳисса қўшишда давом этди. Юқумли касалликлар дунёдаги ўлимнинг биринчи сабабларидан бири бўлиб қолмоқда. Агар соғлиқни сақлашга тегишли бўлмаса, унда маблаг онимага сарфланади? Буни Россия мисолида тасаввур қилиш осон. НАТО билан қарама-қаршиликни муҳим вазифа сифатида белгилаш кифоя ва қуролланиш учун маблаг окерак бўлади. У эрда соғлиқни сақлаш учун ҳар қандай чап бўлмайди. Дори-дармонларнинг муҳим қисми четдан олиб келинишини ҳисобга олсак, мамлакат ушбу дори-дармонларни сотиб олишга пул топмаслиги аниқ. Аввало, биз одамлар одатда ўзларини сотиб олмайдиган дорилар ҳақида гапирамиз. Масалан, орган трансплантацияси учун зарур бўлган қиммат дорилар, лейкемия ва бошқа саратон касалликларини даволаш учун ишлатиладиган дорилар. Агар бизнинг мамлакатимиз НАТОнинг душмани сифатида эмас, балки алоҳида фуқаронинг ўлими бўлса, унда бу ҳолда дори-дармон учун пул қолмайди. Мутлақ тенглик йўқ. Қайси бири яхшироқ: тенгсизлик ёки адолацизликми? Бу саволга аниқ жавоб борми? Жавоб шуки, адолацизлик фақат тенгсизликнинг субоектив баҳоидир. Аммо одамлар томонидан тенглик адолатли ва адолациз деб қабул қилиниши мумкин. Агар бирор киши буни адолатли деб айца, демак у бу тарқатишнинг яхши усули эканлигига ишонади. Бу шуни англатадики, агар кимдир кўпроқ берилса, у "нима яхши" тушунчасига мувофиқ олган. Соғлиқни сақлашни ташкил этишга келсак, ҳеч қачон аниқ жавоб бўлмайди, бу яхшироқдир: қимматроқ, мукаммал дори-дармонга эга бўлиш, аммо ҳамма учун эришиб бўлмайдиган ёки уни осонроқ, ёмонроқ даволаш - аммо ҳамма бир хил. Жамият қабул қиладиган тенгсизлик даражаси жуда бошқача бўлиши мумкин. Масалан, мамлакатимизда қайта қуриш даврида социологик тадқиқотлар шуни кўрсатдики, аҳолининг капитализм шароитида тенгсизликка нисбатан муносабати ҳатто Европа капиталистик мамлакатлари аҳолисига қараганда яхшироқдир. Жамият бугунги кунда тенгсизликка нисбатан сезгир бўлиб қолди. Яна бир мисол: Россия, Жанубий Африка ва бошқа баъзи қашшоқ давлатлар ўзларининг пойтахтларида юқори технологияли тиббиёт марказларини сақламоқдалар. Ушбу марказлар соғлиқни сақлаш маблағларининг катта қисмини истеъмол қилади. Ушбу мамлакатлар пойтахтлари аҳолисининг озгина қисми уларга кириш ҳуқуқига эга. Жамият соғлиғи нуқтаи назаридан барча маблағларни бирламчи тиббий ёрдамга сарфлаш мақсадга мувофиқ бўлади. Аммо жамият шифокорларни тайёрлаш имкониятидан маҳрум бўлар эди. Замонавий тиббиёт йўқ бўлиб кетгандан сўнг, яхши шифокорлар ва тиббий ёрдамга муҳтож бой одамлар мамлакатни тарк этишади. Ва ниҳоят, келажакда ҳар бир давлат умидвор бўлган тиббиётни янада ривожлантириш учун мамлакатда "юқумли нуқталар" қолмас эди. Шу сабабли, жамият тенгсизликка тоқат қилмоқда, гарчи соғлиқни сақлаш марказларига киришдаги тенгсизлик, табиийки, иложи борича камайтирилиши керак. Ноёб касалликларнинг ўнлаб турлари бор, улар учун тиббиёт шунчаки даволанишни билмайди, чунки шифокорларга ҳеч қачон ноёб касалликларни ўрганиш учун пул берилмаган. Агар ушбу касаллик фақат йигирма ҳолатда тасвирланган бўлса, унга пул сарфлашнинг маоноси нима? Аммо бирон бир киши ушбу касаллик билан касал бўлиб қолса ва бу жуда жиддий касаллик бўлиши мумкин бўлса, сиз унга инсоният бу касалликни муҳим ва қизиқарли деб ҳисобламаганлигини тушунтира олмайсиз. Инсоният тез-тез учрайдиган касалликларни муҳим деб билади ва кам учрайдиган касалликларни фақат олимлар учун қизиқарли деб билади. Тез-тез учрайдиган касалликларга келсак, жамият профилактика деб номланган вазифани иложи бор деб ҳисоблайди ва бунга кўп пул сарфлайди. Соғлиқни сақлаш харажатларини жамоат таҳлили шуни кўрсатадики, трансплантацияни ривожлантириш дастури, энг яхши ҳолатда, йилига минглаб одамларнинг ҳаётини сақлаб қолиши мумкин. Гепатит ва бошқа бир қатор юқумли касалликларга қарши эмлашларнинг жорий этилиши бир неча баравар кам харажат эвазига юз минглаб одамларнинг ҳаётини сақлаб қолиши мумкин. Афсуски, танлов ҳолатига осон ечимлар йўқ. Жамият "энг арзон ва самарали" ни танлай олмайди, чунки бошқа муҳим мақсадлар ҳам мавжуд, масалан, мамлакатда трансплантация салоҳиятини сақлаб қолиш. Ушбу "бошқа" мақсадларга эришинг, яъни. соғлиқни сақлаш билан бевосита боғлиқ бўлмаган, жамият томонидан муҳим деб ҳисобланган, бу мақсадлар адолатли деб ҳисобланганлигини тушунади. Адолацизлик тўғрисида хабардорлик шифокорни "хафа бўлганларга" ёрдам бериш зарурлиги ҳақидаги ғояга олиб келади. Кейин савол туғилади, биз қанча ёрдам беришимиз керак, қандай ёрдам беришимиз керак? Қадимги одамлар бунга жавоб беришга ҳаракат қилишди. Гиппократ қасамёдида таъкидланади: шифокор ўз беморларини адолацизликдан ҳимоя қилиши керак. Камбағалларнинг бир қисми тиббий ёрдамни бепул олишлари одатий шакл эди. Яхши шифокорлар ҳар доим катта маош олишганлиги сабабли, улар хайрия ишлари билан шуғулланишган, яони улар шахсан одамлар сифатида камбағалларга ёрдам беришда ўз ҳиссаларини қўшишган. Бундай бепул ёрдам кенг тарқалиши мумкин эмас, чунки агар жуда кўп ёрдам бепул кўрсатилса, тиббиётнинг нормал фаолиятига путур етади. Агар бундай шифокор бошқа, тиббий бўлмаган каналлар орқали катта даромадга эга бўлса, кўплаб беморларни бепул даволаса, у ўзининг тиббий амалиётига путур етказади ва бошқа шифокорларнинг амалиётини бузади. Тиббий хизматлар бозорида пул тўғридан-тўғри бемордан шифокорга ўтмайди, балки мураккаброқ йўллар билан. Аммо шифокор ўз иши учун ҳақ олиши муҳим. Шунинг учун ҳам барча мамлакатларда улар беморларга индивидуал хайрия ёрдами сифатида муносабатда бўлмасликка ҳаракат қилишади, лекин буни давлат ёки жамоат дастурлари доирасида қилишга ҳаракат қилишади. Шу билан бирга, тиббиётнинг ишлаш усули сақланиб қолади. Тиббиёт касбининг яхлитлигини сақлаш жуда муҳимдир. Шахсий шифокорлар нима қилишидан қатои назар, касбни ҳимоя қилиш вазифаси жуда муҳимдир. Шифокорлар бир жамоада фаолият юритадилар ва қонун ва амалиётга муносиб бўлишларини хоҳлашади, шу сабабли касб шарафланади