Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

18-МАВЗУ
СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТИЗИМИДАГИ КАМЁБ РЕСУРСЛАРНИ ТАҚСИМЛАШНИНГ АХЛОҚИЙ МУАММОЛАРИ


Режа:
1.1 Турли хил соғлиқни сақлаш тизимларида ресурсларни тақсимлашнинг ахлоқий муаммолари
1.2 Микро даражада ресурсларни тақсимлаш муаммолари

3. 
   Макро даражада ресурсларни тақсимлаш муаммолари
   

I.Дарснинг мақсади:

1. Турли хил соғлиқни сақлаш тизимларида (давлат, хусусий ва шаҳар) ресурсларни тақсимлашнинг ахлоқий муаммоларининг ўзига хос хусусиятларини тушуниш.
2. Давлат, бепул тиббий хизмат модели билан танишиб чиқинг.
3. Ресурсларни адолатли тақсимлашнинг ахлоқий масалаларини кўриб чиқинг.
I.Мавзунинг мотивацион хусусиятлари:
Соғлиқни сақлаш соҳасидаги ислоҳотларнинг мазмунини қонунчилик базасига мувофиқ белгилаб, бир қатор позицияларни ва биринчи навбатда, давлат монополиясидан чиқиб кетишни, турли хил соғлиқни сақлаш тизимларига ўтишни таъкидлаш керак - давлат, шаҳар, хусусий. Муайян тизимнинг устувор ривожланиши билан боғлиқ масалалар ҳали ҳам энг тортишувларга сабаб бўлмоқда. Шу муносабат билан, биз чет элларда хусусий, давлат ёки бошқа соғлиқни сақлаш тизимларининг афзалликларини ҳимоя қилиш эмас, балки уларнинг ҳар бирида асосий муаммоларни аниқлаш ва уларни ҳал қилиш йўлларини излаш тенденцияси тобора кучайиб бораётганини таокидлаймиз. Бу, авваламбор, соғлиқни сақлаш харажатларининг ўсишини қоплаш масалаларига тааллуқлидир, тиббий ёрдам сифатини ошириш, тиббий ёрдамнинг мавжудлигини таъминлаш.


III.Дарслар учун жиҳозлар:
1. Ушбу тавсия.
2. Дарс мавзуси бўйича топшириқлар.


1.1.Турли хил соғлиқни сақлаш тизимларида ресурсларни тақсимлашнинг оғзаки муаммолари

Барча соғлиқни сақлаш тизимларининг умумий, белгиловчи принципи, шубҳасиз, уларнинг умумий моҳияти – аҳолига тиббий-профилактика ёрдами кўрсатишдир. Аслида, бу мамлакатнинг янги ижтимоий тизимига ўрнатилган ёки ҳали ҳам барпо этилаётган соғлиқни сақлашнинг ягона механизми. Ушбу механизм жамиятнинг ресурсларини ва унинг эътиборини тиббий ёрдам олиш билан боғлиқ масалаларга жамлайди.

Ҳар бир соғлиқни сақлаш тизимининг жамиятдаги ўз ўрни ва роли, ўзига хос
хусусиятлари мавжуд. Давлат ва шаҳар тизимларига келсак, уларнинг тиббий ёрдамнинг мавжудлигини таоминлашдаги роли ҳақида гапиришимиз мумкин. Коммунал тизимни земство тиббиётига энг яқин бўлган ижтимоий тизим деб ҳисоблаш мумкин, гарчи у ижтимоий тузилиши ва бошқарувида маълум фарқларга эга бўлса. Хусусий тизим учун аниқ истеомолчига йўналиш, унинг талабини қондириш характерлидир.
Шу билан бирга, ушбу тизимларни баҳолашга ёндашишда, асосийси, уларнинг қайси бири ижтимоий йўналтирилган йўналишга эга, аҳолининг танланган қисми эмас, балки унинг аксарият қисми талабини қондира олади. Арзон тиббий ёрдам кўрсатиш, шубҳасиз, соғлиқни сақлаш хизматларини истеомолчисига энг яқин тизим сифатида шаҳар соғлиқни сақлаш тизими билан боғлиқ бўлади. Замонавий шароитда хусусий тизимни ривожлантириш уларни ўрнига, эркин давлат ва муниципал тизим билан параллел равишда амалга оширилиши керак. Муайян соғлиқни сақлаш тизимини ривожлантиришнинг афзалликлари соғлиқни сақлаш соҳасидаги ижтимоий тенгсизликни ҳал қилиш билан ажралиб турмайди, бу соғлиқни сақлаш сиёсатининг мақсадларидан бири сифатида қаралиши мумкин. Соғлиқни сақлаш соҳасидаги кам манбаларни адолатли тақсимлаш, устувор йўналишларни белгилаш билан боғлиқ кўплаб муаммолар, уларнинг эчимини талаб қилиш. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан 1991 йилда ишлаб чиқилган соғлиқни сақлашнинг тенглик тушунчалари ва принциплари, тенглик сиёсати ва стратегиялари, хусусан, соғлиқни сақлаш секторининг тенгликни ривожлантириш ва соғлиқни сақлашни ривожлантиришга қўшадиган ҳиссасини белгилайди. ЖССТ соғлиқни сақлаш соҳаси учта аниқ белгиланган сиёсат мақсадларига эришишда ўз ҳиссасини қўшиши мумкинлигини таъкидлайди:
- соғлиқни сақлаш тизимидаги тенгсизликнинг бевосита намоён бўлишига олиб келадиган тенгсизликнинг намоён бўлишини камайтириш; - соғлиққа нисбатан тенгсизликнинг бошқа кўринишлари натижасида соғликка етказилган зарарни камайтиришга ёрдам бериш. Соғлиқни сақлаш соҳаси учун энг муҳим муаммолардан бири бу ишсизлик ёки қашшоқлик каби омиллар оқибатида соғликка етказиладиган зарарни олдини олиш ёки камайтиришга ёрдам беришдир;
- кам таоминланган жамоалар ёки аҳоли учун соғлиқни сақлаш хизматларини режалаштириш. Ушбу ёндашув соғлиқни сақлашдаги тенгсизликни камайтиришга уринмайди ва ҳеч бўлмаганда ҳаддан ташқари ёки "ортиқча" соғлиқ, аҳолининг айрим қатламлари ёки тоифаларида касалликларнинг мавжудлигини тан олади ва эҳтиёжнинг ортиши билан курашиш учун қўшимча хизматлар кўрсатишга ҳаракат қилади. Ёрдам.
Замонавий соғлиқни сақлашда ҳеч қандай масала мажбурий тиббий суғуртани жорий қилиш каби мунозарали эмас. Аслида, мажбурий тиббий суғуртани жорий этиш моҳиятига ва биринчи навбатда соғлиқни сақлашга қўшимча маблаг оажратиш имкониятига эга бўлганлиги учун асосли эътирозлар мавжуд эмас. Асосий танқид мажбурий тиббий суғуртанинг инфратузилмаси, бошқарув аппаратини сақлаш харажатлари, турли бошқарув тузилмаларининг ўзаро таъсиридан келиб чиқади. Бунга беморлар ва тиббиёт ходимларининг ўз ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳимоя қилиш, пайдо бўлаётган тизим самарадорлигини ошириш, самарали назорат механизмларини ишлаб чиқиш ва бошқаларни киритиш мумкин. Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш жараёнида юзага келадиган энг муҳим масалалардан бири бу беморларнинг ҳуқуқлари. Дунёнинг барча ривожланган мамлакатларида инсон ҳуқуқлари кафолатлари даражасини кенгайтириш, чуқурлаштириш ва кўтариш билан боғлиқ тенденциялар кучаймоқда. Ошди беморнинг ҳуқуқлари устидан жамоатчилик назоратини беморнинг махсус вазият Ҳусойн туфайли маолум қилиш, соғломлаштириш боғлиқ чеклашлар.
Беморга берилган турли хил ҳуқуқлар қаторида беморнинг тиббий аралашувга ихтиёрий равишда хабардор қилинган розилиги ёки уни рад этиш ҳуқуқига эътибор қаратилади. Тиббий аралашувга (ёки ундан бош тортишга) ихтиёрий равишда хабардор қилинган розиликнинг ҳуқуқий нормасининг асосий янгилиги қуйидагича. Ушбу меъёр ҳар қандай тиббий аралашувга тақсимланади ва у соғлиқни сақлаш ҳолати, диагностика, даволаш усуллари, хавфи, даволашнинг мумкин бўлган усуллари, унинг натижалари ва бошқалар тўғрисида тўлиқ ва кўп қиррали маолумотларга асосланган беморнинг ихтиёрий қарорига асосланади. Ихтиёрий равишда хабардор қилинган розилик шифокор ва бемор ўртасидаги алоқанинг янги моделларини назарда тутади. Шу муносабат билан таокидлаш керакки, тиббиётдаги зиддият ва зиддиятларнинг аксарият қисмининг семантик маркази шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатлар, уларнинг мулоқотининг ҳуқуқий ва ахлоқий жиҳатлари бўлган ва шундай бўлиб қолмоқда. Мамлакатимизда узоқ вақт давомида даволаш-диагностика жараёнида иштирок этувчиларнинг тенглиги ва беморнинг ҳаракатларининг шифокор кўрсатмаларига тўлиқ бўйсуниши асосида қайд этилган муносабатларнинг патерналистик модели одатий бўлиб қолди.
Биринчи навбатда беморнинг автономиясини, унинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини, мунозарани ва қарор қабул қилишда ўз фикрини тан олишдан келиб чиққан ҳолда янги турдаги муносабатларни патерналистик деб аташ мумкин. Ўзаро муносабатларнинг патерналистик бўлмаган моделларида (коллегиал, анъанавий, шартнома ва бошқалар), шифокор ва бемор ўртасидаги алоқа ташхис қўйиш ва даволаш ташқари, оқибатларини (ижтимоий, психологик, иқтисодий, ахлоқий ва бошқаларни) тушунишга йўналтирилган. Шу билан бирга, шифокорнинг вазифаси анча мураккаблашади, чунки ҳозирда у нафақат беморнинг соғлиғини сақлаб қолиш учун ўз билим ва кўникмаларини қўллайдиган мутахассис сифатида, балки беморнинг маданий, диний ва бошқа қадриятлари ва қарашларига мувофиқ текширув ва даволаш натижаларини таҳлил қиладиган ва тарозида тортадиган шахс сифатида ҳам ишлайди. Врач беморга барча керакли маолумотларни тақдим этганда ва унинг у ёки бу қарорни қабул қилиш ҳуқуқини ҳурмат қилганида, биргаликда қарор қабул қилишнинг ушбу моделлари дунёнинг энг ривожланган мамлакатлари учун қоидага айланди.
Бугунги кунда мамлакатимизда беморнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш йўлида маълум бир қадам ташланганлигини айтиш мумкин. Бу ўз-ўзидан жуда муҳимдир, аммо бундай ҳуқуқларни батафсил баён этиш, уларни кафолатлаш механизмларини ишлаб чиқиш ва беморларнинг ҳуқуқларини шифокор ҳуқуқлари ва мажбуриятлари билан ўзаро боғлаш учун қўшимча иш олиб бориш керак. Ушбу йўналишдаги ишлар олиб борилмоқда, беморларнинг ҳуқуқлари тўғрисида янги қонун лойиҳаси тайёрланмоқда.
Соғлиқни сақлаш ресурсларини тақсимлаш усуллари қандай?