Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

2 МАВЗУ
БИОЭТИКА ПРЕДМЕТИ, МАҚОМИ. ЎРГАНАДИГАН МУАММОЛАРИ. БИОЭТИКАНИНГ ТАРИХИ ВА НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ.
МОДЕЛЛАР ВА ТОМОЙИЛЛАР.


РЕЖА:
1.1. Асосий этик назариялар
1.2. Гиппократ модели ва "зарар етказманг" тамойили.
1.3. Парацельс модели ва "яхшилик қилиш" тамойили.
1.4. Деонтологик модел ва "бурчга ҳурмат" тамойили.
1.5. Биоэтика ва "инсон ҳуқуқлари ва қадр-қимматини ҳурмат қилиш" тамойили.
1.6. Инқилобий ўзгаришлар даврида этикавий тиббиёт моделлари
I. Дарснинг мақсади:
1.Биотиббиёт ахлоқнинг асосий ахлоқий назариялари ва тамойилларининг пайдо бўлиши ва ривожланиши тарихи билан танишиш.
2.Врач-бемор тизимидаги муносабатларнинг асосий моделларини ўрганиш.
3.Биотиббий ахлоқнинг замонавий тенденциялари билан танишиш.

II.Мавзунинг мотивацион хусусиятлари:
Замонавий шароитда тиббиёт жамият ҳаётида жуда муҳим рол ўйнайди. Шунинг учун соғлиқни сақлаш соҳаси мутахассислари ва уларнинг беморлари ўртасидаги муносабатлар одамлар ўртасидаги одатдаги уй ёки ишлаб чиқариш муносабатларидан ташқарига чиқади. Улар билим ва шифокор ва беморнинг ўзгарган ахлоқий тамойилларига, уларнинг муносабатларини тартибга солишнинг баъзи ҳуқуқий жиҳатларига риоя қилишни талаб қилади ва олинган билимларни амалда муваффақиятли қўллаш учун сиз уларнинг пайдо бўлиш тарихини билишингиз керак.
III.Дарслар учун жиҳозлар:
1. Ушбу тавсия.
2. Дарслар мавзуси бўйича топшириқлар.
Биоэтика фалсафий билимларнинг ўсишида муҳим босқич бўлиб, биоэтиканинг шаклланиши ва ривожланиши анъанавий этика ва хусусан тиббий этикани ўзгартириш жараёни билан боғлиқ. Бу, авваламбор, инсон ҳуқуқларига (тиббиётда бу беморнинг ҳуқуқи, субъектнинг ҳуқуқлари ва бошқалар) кескин кучайиб бориши ва янги тиббий технологияларни яратиш билан боғлиқ бўлиб, улар ҳуқуқий ва ахлоқий тартибга солишни талаб қиладиган кўплаб долзарб муаммоларни келтириб чиқаради.
Биоэтиканинг шаклланиши, авваламбор, замонавий тиббиётни технологик қайта жиҳозлаш, тиббий ва клиник амалиётдаги туб ўзгаришларни юзага келтирган улкан ўзгаришлар билан боғлиқ бўлиб, улар генетик муҳандислик, орган трансплантацияси, биотехнология ва беморнинг ҳаётини сақлаб қолиш муваффақиятларида ўз ифодасини топди. Бу жараёнларнинг барчаси мисли кўрилмаган даражада шифокор, беморларнинг қариндошлари ва тиббиёт ходимлари олдида турган ахлоқий муаммоларни янада кучайтирди. Чекловлар мавжудми ва улар ўлик касалликка чалинган одамнинг ҳаётини сақлаб қолиш учун нималар? Эвтаназия жоизми? Ўлим бошланиши қайси дақиқадан эътиборга олиниши керак? Эмбрионни қайси дақиқадан бошлаб тирик мавжудот деб ҳисоблаш мумкин? Аборт қилиш қонунийми? Ёки аборт тирик мавжудотларни ўлдиришми? Булар ривожланган мамлакатларда замонавий тиббиётнинг мисли кўрилмаган технологик ускуналари шароитида шифокор ва кенг жамоатчилик олдида турган саволларнинг бир нечтасидир. Аввало, биоэтикани биомедикал ахлоқ билан тенглаштиришга уринишлар қилиниб, унинг мазмунини шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатларнинг ахлоқий муаммолари билан чеклайди. Шунингдек, Биоэтика ҳақида кенгроқ тушунча мавжуд бўлиб, у касбий фаолиятнинг бир қатор аксиологик (қадрият) муаммоларини, соғлиқни сақлаш тизимлари билан боғлиқ бир қатор ижтимоий муаммоларни ва ниҳоят инсоннинг ҳайвонлар ва ўсимликларга бўлган муносабати билан боғлиқ муаммоларни ўз ичига олади. Шундай қилиб, Биоэтика ҳайвонларга нисбатан ахлоқий қоидаларни ва илгари экологик этикага тегишли бўлган муаммолар қаторини ўз ичига олади. Бундан ташқари, "биоэтика" атамаси, у ўзларининг даволашда қўлланилишини ёки топмаганлигидан қатъи назар, тирик мавжудотларни ўрганишга қаратилганлигини кўрсатади. Бошқача қилиб айтганда, Биоэтика илмий тадқиқотлар жараёнида юзага келадиган ахлоқий зиддиятларни асослаш ёки ҳал қилишда замонавий биологиянинг ютуқларига эътибор беради. Бир қатор Биоэтика тадқиқот марказлари мавжуд. Улар орасида энг яхши танилганлари Нью-Йорк яқинидаги Хастингс маркази (АҚШ), Монреал тиббиёт илмий-тадқиқот институти (Канада) Биоэтика маркази, Торонто университети (Канада) Биоэтика маркази, Жоржтаун университети Кеннеди этика институти (АҚШ). АҚШ). Бир қатор миллий ва халқаро журналлар нашр этилган. 1978 йилда "Биоэтика энциклопедияси" нашр этила бошланди. Хастингс маркази (АҚШ) томонидан тайёрланган Биоэтика бўйича халқаро библиографиянинг 15 жилди нашр этилди. Айтиш мумкинки, бу жуда жадал ривожланаётган тадқиқот йўналиши. АҚШ, Канада, Франция, Германия, Буюк Британиядан файласуфлар, биологлар, шифокорлар, илоҳиётчилар қайси соҳаларда ҳамкорлик қиладилар.