Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

Касбий этиканинг турлари
Инсон фаолиятининг ҳар қандай тури (илмий, педагогик, бадиий ва бошқалар) касбий этиканинг айрим турларига мос келади.
Этиканинг касбий турлари – бу касбий фаолиятнинг ўзига хос хусусиятлари бўлиб, улар бевосита унинг ҳаёти ва жамиятдаги фаолиятининг муайян шароитларида инсонга қаратилган. Касбий этика турларини ўрганиш этикавий муносабатларнинг хилма-хиллигини, кўп қирралилигини кўрсатади. Ҳар бир касб учун маълум этикавий меъёрлар алоҳида аҳамиятга эга. Касбий этика меъёрлари – бу этикавий идеалларга асосланган шахснинг ички ўзини ўзи бошқариш қоидалари, қонуниятлари, тартиби. Касбий этиканинг асосий турлари: тиббий этика, педагогик этика, олим, актёр, рассом, тадбиркор, муҳандис ва бошқалар. Касбий этиканинг ҳар бир тури касбий фаолиятнинг ўзига хослиги билан белгиланади, этика соҳасида ўзига хос талабларга эга. Масалан, олим этикаси, аввало, илмий виждонлилик, шахсий ҳалоллик ва, албатта, ватанпарварлик каби этикавий фазилатларни талаб этади. Суд одоб-этикаси ҳалолликни, адолатни, очиқликни, инсонпарварликни (ҳатто айбдор бўлса ҳам судланувчига нисбатан),қонунга содиқликни талаб қилади. Ҳарбий хизмат шароитида касб одоб-этикаси расмий бурчни аниқ бажаришни, жасоратни, интизомни ва Ватанга садоқатни талаб қилади.
1.3. Тиббиёт ва биотиббиёт этикасида асосий этикавий таълимотларнинг шаклланишининг қисқача тарихи
1 босқич Гиппократгача бўлган даврда шифокорни ўқитиш ва фаолиятига, унинг шахсияти, ички ва ташқи қиёфасига умумий талаблар шаклланган. Демак, милоддан аввалги IV- асрдаги бошқа бир ҳиндистонлик "Аюрведа" (ҳаёт ҳақидаги фан) рисоласида, шунингдек ҳиндистонлик бошқа бир шифокор Сушрутанинг таълимотларида шифокорга кўрсатмалар ва талаблар мавжуд. Мана улардан баъзилари: шифокор юксак этикавий ва жисмоний фазилатларга эга бўлиши, ўз беморларига раҳм-шафқат кўрсатиши, сабр-тоқатли ва хотиржам бўлиши, ўзини тутишни ҳеч қачон йўқотмаслиги керак: «Беморга бораётганда, фикр ва ҳис-туйғуларингизни тинчлантиринг, меҳрибон ва инсонпарвар бўлинг ва меҳнат фойдаларини изламанг. Инсоният сизнинг динингизга айлансин ”(Сушрута). Бўлажак шифокорларни танлашга катта эътибор берилди. Бунда ёш, соғлиқ, хотира ва зарур этикавий фазилатлар: камтарлик, тақводорлик, иффат ҳисобга олинган. Шифокор бўлишни истаган киши ҳар хил эҳтирослардан халос бўлиши керак эди: нафрат, очкўзлик, ҳийла-найранг ва ҳк. Тиббий махфийликка риоя қилиш муҳим деб ҳисобланди. Қадимги Ҳиндистонда шифокорлар милоддан аввалги 1500 йилда қасамёд қилишган. Европа этика меъёрларидан фарқли ўлароқ, ҳинд қасамёди шифокорга ўз душманлари, ёвуз одамларни ва улар билан бирга бўладиган аёлларни даволашни тақиқлади. Тиббиётнинг инсон саломатлигини мустаҳкамлашдаги ўрни ҳақидаги гуманистик тушунча бошқа хитой тиббиёти ёдгорлигида -Хуанг ди Нейзиннинг "Табиат ва инсон тўғрисида" китобида акс этган. Ушбу китобда ҳар бир шифокор ўз амалиётида амал қилиши керак бўлган асосий қоидаларни аниқлашга уринган, улардан бири беморни тикланишига ишонч билан руҳлантиришдир, қуйидаги кўрсатма тиббиётдаги профилактика чораларини чуқур англаганлигидан далолат беради - "Тиббиёт ўлимдан қутқара олмайди, лекин у ўз кўрсатмалари билан умрни узайтиради ва давлат ва халқларни мустаҳкамлайди". Бироқ, Гиппократгача бўлган даврдаги инсонпарварлик чекланган характерга эга эди, чунки турли хил ижтимоий гуруҳлардаги беморларга селектив муносабатни ўз зиммасига олди. Шифокорлар умуман муҳтож ва умидсиз беморларга ёрдам беришдан бош тортдилар.