Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.2.Ўлим ҳодисаси: онтологик ҳолат ва мезонлар Аввало ўлимни нима деймиз? Ўлимми? биологик фактми ёки ижтимоий тушунчами?? Ўлим – бу организмнинг ҳаётий фаолиятини тўхтатиш, тўхтатиш. Аммо ўлим ҳаётга қарама-қарши эмас, ҳаётнинг йўқлиги эмас, балки унинг тугаши, тугаши, тирик ҳолатдан ҳаётсиз ҳолатга ўтишнинг табиий жараёни. "Яшаш - ўлиш", "Ҳаёт - Ўлим сари йўл", "Инсон ўлиш учун туғилади" каби тез-тез ҳайратга соладиган максимумларни ишлаб чиқиши бежиз эмас. Шундай қилиб, ўлим табиий ҳодисадир, инсон ҳаётининг яна бир томони. Ҳаёт концепция ва ўлим билан чекланади ва унинг олдида ҳамма одамлар тенгдир. Шу сабабли, энг муҳим ахлоқий вазифалар: биринчидан, ҳиссий ва оқилона ҳимоя механизмларини ишлаб чиқиш (ўлимдан эмас, балки ўлим қўрқувидан), иккинчидан, инсонга муносиб ўлим ҳуқуқини таъминлаш. Ижтимоий биоэтика бу ҳуқуқни инсоннинг муносиб ҳаётга бўлган ҳуқуқи билан бир хил табиий ҳуқуқ деб билади.
Инглиз файласуфи Ф. Бекон ўлим қўрқувидан ҳиссий ҳимоя қилиш имкониятини"... инсон қалбида ўлим қўрқувини енгиб чиқмайдиган энг заиф эҳтирос ҳам йўқ; демак, ўлим бундай даҳшатли душман бўлолмайди, чунки инсон уни енгишга қодир бутун армияга эга. Қасос ўлим устидан ғалаба қозонди; севги уни хор қилади; шараф уни чақиради; қайғу унга паноҳ излайди; қўрқув уни кутмоқда ... ”. Қадимги диний култларда ўлим қўрқувидан оқилона ҳимоя қилинган. Суқрот, Афлотун, Аристотел таълимоти ўлим фожиасини юмшатади. Ўлим қўрқувини олиб ташлайдиган оддий далилни Эпикур айтади: «... Ёмонликларнинг энг даҳшати ўлим биз билан ҳеч қандай алоқаси йўқ; биз бўлганимизда, ўлим ҳали эмас; ва ўлим келганда, биз энди у ерда йўқмиз. "Кейинчалик, бу ва шунга ўхшаш бошқа ғоялар насронийлик томонидан қабул қилинади ва Европа маънавий ҳаётининг анъанасига айланади. Замонавий муҳим ахлоқий ва фалсафий муаммо ўлимнинг онтологик ҳолатини аниқлашдир: унинг мавжудлигини қайси маънода тан олиш керак? Агар ўлим мавжуд бўлса, демак у ўлик бўлиб, бир фазилатдан иккинчисига ўтиш сифатида мавжуд: тириклар ўликларга. Бундай ҳолда, ўлим мезонининг таърифи саволнинг жавобига боғлиқ: ҳаёт жараёнининг қандай даражадаги таназзули объектив равишда ўлим деб ҳисобланиши керак? Замонавий тушунчалар бундай ўлчовни миянинг ўлимида кўради. Айнан шу ҳолатда шахснинг автономлиги ва индивидуаллиги йўқолади, чунки мия ҳаётнинг ташувчиси бўлиб, унинг автоном яхлитлигини, суверенитетини ва индивидуаллигини таъминлайди (ҳатто биологик маънода ҳам). Шунинг учун, мия ўлими бир бўлиб бу ҳолда бўлади, ҳаёт жамғармаси қаттиқ унинг аниқловчи фазилатлар, деб йўқолган. Мия ўлими учун Гарвард мезонлари деб номланувчи ушбу мезон 1968 йилда Қўшма Штатларда Ҳ. Бичер томонидан яратилган махсус қўмита томонидан ишлаб чиқилган ва илгари сурилган бўлиб, унда шифокорлар, ҳуқуқшунослар, илоҳиётчилар ва файласуфлардан ташқари фаол иш олиб борилган. "Мия ўлими" тушунчаси бутун миянинг ўлимини, шу жумладан унинг мия сопи орқага қайтарилмас онг билан, ўз-ўзидан нафас олишнинг тўхташи ва барча илдиз рефлексларининг йўқолишини англатади. Мия ўлими ташхиси бутун белгилар мажмуаси (клиник тестлар) асосида ўрнатилади. Шу билан бирга, биомедикал ахлоқ нуқтаи назаридан турли вазиятларни таҳлил қилиш, авваламбор, "мия ўлими" мезонининг инсон ўлими сифатида ахлоқий заифлигини ва ўлимни аниқлашнинг ҳар бир бандини бажаришга жуда масъулиятли муносабатда бўлиш зарурлигини, улар қанчалик аҳамиятсиз, "бюрократик" кўринишда бўлишидан қатъий назар кўрсатади.
Миянинг ўлимини кўзда тутиш мумкинлиги, ҳаётнинг яна бир қанча аломатлари (масалан, юрак мушагининг қисқариши), шунинг учун қадимий тиббиёт анъаналари одамга ўликни таниб олишга имкон бермайди. Ва кейин савол туғилади: сунъий равишда мавжудликни сақлайдиган ускунани ўчириб қўйиш, қотиллик эмасми? Бу савол мавҳум равишда спекулятив эмас; у замонавий биотиббиётнинг амалий муаммоларини ҳал қилишнинг ахлоқий асосларини ўз ичига олади. Бу борада энг муҳим претседентлардан бири бу "Кливлан иши" (АҚШ) бўлиб, у нафақат шифокорларни, балки ахлоқшуносларни, файласуфларни ва адвокатларни ҳам кўп йиллар давомида клиник ўлим ҳолатида бўлган ёш қизнинг ҳаётини сақлаб қолиш ёки тугатиш масаласини ҳал қилишга мажбур қилди. мия ўлими билан.
Ушбу "вегетатив мавжудот" ҳодисасига қандай муносабатда бўлиш керак: бу ҳаётми ёки йўқми?
Бу мавжудлигини сақлаб қолиш ёки асосланган, уни тўхтатиш учун - бу вазиятда нима қилиш керак Гарвард мезонлари Браин ўлим?
Кейинги ҳолатда шифокорларнинг ҳаракатларини қандай квалификация қилиш керак? Бугунги кунда, тегишли тиббий ва иқтисодий ёрдам билан, "вегетатив" ҳолатдаги беморлар мия ўлимидан кейин узоқ вақт яшаши мумкин, аниқроғи. Савол туғилади, керакми, нима беради? Ҳатто энг қулай вазиятда ҳам, одатдаги онг қутқарилган одамга қайтадими ёки йўқми маълум эмас (ахир, яқинда миянинг шикастланиши қайтарилмас деб ҳисобланган). Нима учун бу ўсимлик-ҳайвонот дунёсини сақлаб қолиш керак, агар инсон инсон бўлишни тўхтатган бўлса? Шу билан бирга, бугунги кунда вегетатив ҳолатида узоқ вақт давомида мавжуд бўлган одамларнинг ҳаётга қайтиши тўғрисида хабарлар кўпаймоқда. Шу сабабли, ҳозирги вақтда постресуситатсия мия патологияси муаммоси ўта долзарбдир. Ушбу муаммонинг ижтимоий аҳамияти катта бўлганлиги сабабли, терминал ҳолатлардан олиб ташланган беморларнинг сезиларли қисми асаб тизимига нисбатан ногирон бўлиб, реабилитация терапиясини талаб қилади. Бу эса, шифокорлар учун миянинг ўлимини аниқлашда қарор қабул қилишни янада қийинлаштиради. Мия ўлимини инсон ўлими мезони сифатида тан олиш билан боғлиқ тиббий гуманизмнинг ривожланиши ҳақида гапириш мумкинми? Бу ҳолда тиббиёт инсон ҳаётининг ипини узиш ҳуқуқини асослаб берадиган ва асослайдиган ва фойдалилигини мақсадга мувофиқлиги нуқтаи назаридан кам эмасми? Шунга ўхшаш саволлар, биринчи навбатда, ахлоқий, эвтаназия, трансплантология, реанимация ва бошқалар билан боғлиқ биоетика муаммоларини муҳокама қилишда пайдо бўлади. 20-аср охирида инсон ўлимини аниқлаш муаммоси реанимация, трансплантация ва бошқа биотиббиёт технологияларининг ривожланиши билан боғлиқ. Биоэтик тоифадаги тиббий муаммолар тоифасидан кўчиб ўтди. Инсон танасининг қайси ҳолати унинг ўлиши сифатида тан олинганига қараб, парваришлаш терапиясини тўхтатиш, уларни кейинги трансплантация қилиш учун органлар ва тўқималарни олиб ташлаш бўйича тадбирларни амалга ошириш ва ҳоказо. Шу билан бирга, ўлим ҳодисасининг аниқ ва мукаммал таърифи, амалиёт учун жуда зарур бўлган нарса ҳали ишлаб чиқилмаган.
Ўлимнинг бир неча турлари мавжуд: клиник, биологик ва якуний ўлим. Ўлим бошланишидан олдин ҳар доим терминал ҳолатлар - преагонал ҳолат, азоб ва клиник ўлим – бу умумий ҳолда бир неча дақиқадан соатларга ёки ҳатто кунларга чўзилиши мумкин. Лекин қатъий назар ўлим ставкасининг, у ҳар доим бўлган бир давлат томонидан ўтган клиник ўлим. Агар реанимация чоралари кўрилмаган бўлса ёки муваффақиятсиз бўлса, биологик ўлим содир бўлади - асаб тизимининг ҳужайралари ва тўқималарида физиологик жараёнларнинг қайтарилмас, якуний тўхташи. Парчаланиш жараёни туфайли организмнинг кейинги вайрон этилиши бўлиб, у аста-секин асабий боғланишларнинг тузилишини бузади, шунинг учун шахсиятни тиклаш имконсиз бўлади. Ушбу кетма-кетликда клиник ўлим якка ўзи туради – бу ўлишнинг охирги босқичи, бу сифатдан иккинчисига ўтиш; бу ерда тирикларнинг борлиги ва йўқлиги чегараси ётади. ВА Неговская клиник ўлим "энди ҳаёт эмас, лекин у ҳали ўлим эмас", деб ҳисоблайди, чунки бу ҳолатда одамни қайта тиклаш мумкин. Турли хил Чиё – ўлим (ўлишнинг қайтариладиган босқичлари) ва биологик ўлим (ўлишнинг қайтарилмас босқичлари), инсон ўлимининг анъанавий мезонларини (нафас олиш ва юрак уришини тўхтатиш) энгиш учун ўлиш ва ўлик танани қайта тиклаш механизмларини ўрганадиган фан сифатида танқидий тиббиётни ривожлантириш учун асос бўлди - " мия ўлими ". Бошқа тадқиқотчилар (А. Я. Иванюшкин) одатда уни "ҳаётнинг сифат жиҳатидан махсус шакли" деб ҳисоблашади, чунки биологик нуқтаи назардан клиник ўлим пайтида ҳали ҳам "ҳаёт элементлари" етарли даражада сақланиб қолган, уларнинг кўпгина функциялари тўхтаган.
Шундай қилиб, "клиник ўлим" нинг ўзига хос хусусияти унинг тубдан қайтарилиши бўлиб, ахлоқий мажбуриятни вужудга келтиради, бу эса шифокорлардан клиник ўлимни ўлаётган одамга ёрдам бериш учун шошилинч чораларга муҳтож бўлган ҳолат сифатида даволашни талаб қилади. Клиник ўлимни тавсифловчи вақт оралиғи - 5-6 дақиқа (баъзида камроқ) – бу мавжуд ҳаётнинг миқдорий ифодаланган ўлчовидир. Клиник ўлим бир бўлса ўтиш келган ўлим ҳаёт, кейин бу ёрдам бу кечиктириб қаратилган ўтишни ва иложи борича тезроқ организмнинг ҳаётий фаолиятини қайта тиклаш. Реверсибилите, вақт етишмаслиги, шунингдек фожиали ҳиссиёт ифода бир учун "клиник ўлим" гиве юксалиши ахлоқий амр ўлим шахсга бевосита ва максимал интенсив ёрдам кўрсатиш талаб қилади.