Zbekiston respublikasi

Mustaqilta’limolishuchunsavollar.

1. 
   O‘zbekistonningtransporttarmoqlarigata’rifbering.
   
2. 
   Temiryo‘ltransporttarmoqlaritizimigata’rifbering.
   
3. 
   Avtomobiltransportrivojiqanday.
   
4. 
   Havovaqururtransporttarmog‘iyuksalishi.
   

9-mavzu: O‘zbekistonRespublikasiningtashqiiqtisodiyaloqalar(2 soat).
R e j a:
1. O‘zbekistonninghamjamiyatdagitutgano‘rni.
2. O‘zbekistonningeksportdagiulushi.
3. O‘zbekistonningimportdagiulushi.
4. Mamlakatdafaoliyatyuritayotganqo‘shmakorxonalar.
Tayanchso‘zlar: Eksport, import, tashqisavdoaylanma, mahalliylashtirish, xorijiykapitalishtirokidagikorxonalar, investitsiya.
1. O‘zbekistonninghamjamiyatdagitutgano‘rni.Mustaqillikyillaridarespublikamizningtashqisavdoaylanmasi 2 mlrdAQSHdollaridan (1991 y.) (21.8 mlrddollarga (2010 y.)), 27 mlrdAQSHdollariga (2017 y.)ko‘paydi. 2003 yildanhozirgidavrgachatashqisavdoaylanmasiturlisur’atlardako‘payibbormoqda, ammo, tarkibiytuzilishiyillarmobaynidabirxilbo‘lmagan.
Respublikadatashqisavdoaylanmasi 2017 yildavomida 27.0 mlrd. AQSHdollarini, shujumladaneksport 14,0 mlrd. AQSHdollarinivaimport 13,0 mlrd. AQSHdollarinitashkilqildi. Tashqisavdoaylanmasisaldosi 945,5 mln. AQSHdollarinitashkiletdi.
Aytishjoizki, mamlakatimizdaolibborilayotgansiyosat, jumladanishlabchiqarishnimahalliylashtirish (“lokalizatsiya”), investitsiyasiyosatihamdakichikbiznesvaxususiytadbirkorliknijadalrivojlanishihamaynanshumaqsadlarniko‘zlaydi.
2017-2021 yillardaO‘zbekistonniyanadarivojlantirishbo‘yichaHarakatstrategiyasi.
1. Davlatvajamiyatqurilishtiziminitakomillashtrish.
2. Qonunustivorliginita’minlashvasud-huquqtiziminiyanadaislohqilish.
3. Iqtisodiyotnirivojlantirishvaliberallashtirish.
4. Ijtimoiysohanirivojlantirish.
5. Xavfsizlik, millatlararototuvlik, diniybag‘rikengliknita’minlashhamdachuquro‘ylangan, o‘zaromanfatlivaamaliyruhdagitashqisiyosatyuritish.
O‘zbekistonRespublikasijahonningqatormamlakatlaribilantashqiiqtisodiyaloqalarniamalgaoshirmoqda.
So‘ngiyillardaRespublikaningeksporttarkibidaqariybbarchatovarlarvaxizmatlarguruhlaribo‘yichao‘sishkuzatilmoqda.
Jumladan, Transformatorvaakkumulyatorlareksportining 2016 yilningshudavriganisbatan 2017 yilda 54,8 foizga, kabellisimmahsulotlarinning 33,3 foizga, qozonlar, uskunalarvamexanikasboblarvaularningqismlarining 24,0 foizgao‘sishi, mashinavaasbob-uskunalarning 60,1 foizgao‘sishigaolibkeldi.
Shuningdek, Alkogolvaalkogolsizichimliklareksportiningham 2016 yilganisbatan 2017 yilda 61,1 foizga, bug‘doy 32,2 foizgavameva-sabzavotmahsulotlarivaularniqaytaishlash 15,6 foizgao‘sishi, oziq-ovqatmahsulotlarihajmining 26.1 foizgao‘sishigaolibkeldi.






2017 yildatashqisavdoaylanmasi (27.0 mlrd. AQSHdollarini, shujumladaneksport 14,0 mlrd. AQSHdollarinivaimport 13,0 mlrd. AQSHdollarinitashkilqildi) saldosi 945,5 mln. AQSHdollarnitashkilqildi, shundanMDHdavlatlaribilan 809,5 mln. AQSHdollarnivaboshqadavlatlarbilan 136,0 mln.AQSHdollarnitashkiletdi.
2017 yildavomiidarespublikaningtashqisavdoaylanmasiquyidagima’lumotlardatavsiflanadi:

Ko‘rsatkichlar	mln. AQSHdollari	O‘tganyilganisbatanfoizda	Umumiyxajmganisbatanfoizda
Eksport	139538	115,4	100,0
Paxtatolasi	477,0	74,8	3,4
Oziq-ovqatmahsulotlari	875,8	126,1	6,3
Kimyomahsulotlarivaundantayyorlanganbuyumlar	883,3	105,0	6,3
Energiyamanbalarivaneftmahsulotlari	1980,1	115,5	14,2
Qoravaranglimetallar	917,5	129,5	6,6
Mashinavaasbobuskunalar	353,3	160,1	2,5
Xizmatlar	3505,7	112,3	25,1
Boshqalar	4961,1	119,3	35.6
Import	13008,3	107,2	100,0
Oziq-ovqatmahsulotlari	1272,7	88,4	9,8
Kimyomahsulotlarivaundantayyorlanganbuyumlar	2147,6	101,3	16,5
Energiyamanbalarivaneftmahsulotlari	742,0	126,0	5,7
Qoravaranglimetallar	1274,3	138,4	9,8
Mashinavaasbobuskunalar	5054,0	100,7	38,9
Xizmatlar	980,1	121,1	7,5
Boshqalar	1537,6	123,8	11,8

MDHdavlatlariorasidaRossiya, Qozog‘iston, Ukraina, Qirg‘izistonvaTojikistondavlatlaritashqisavdoaylanmasidaasosiyxamkorlarhisoblanib, ularningjamitashqisavdoaylanmasidagiulushi 28,7 foiznitashkilqildi, boshqadavlatlarorasidaXitoy, Turkiya, KoreyaRespublikasi, Germaniya, Afg‘oniston, Braziliya, Xindiston, Eron, Latviya, Litva, Fransiya, AQSH, Italiyadavlatlarihisoblanadivaularningulushi 41,6 foiznitashkilqildi.

Meva-sabzavotmahsulotlarivaularniqaytaishlasheksportxajmi 708,8 mln. AQSHdollarinitashkilqildi, yokio‘tgan2016 yilganisbatan 15,6 foizgaoshgan. Meva-sabzavotmahsulotlarivaularniqaytaishlasheksporthajmida 35,9 foiznimevavarezavorlar (o‘tgan2016 yilganisbatan 17,0 foizgao‘sdi), 30,7 foiznisabzavotlar (18,6 foizga), 22,5 foizniuzum (12,2 foizga) va 4,1 foizniqaytaishlanganmevavasabzavotmahsulotlari (49,9 foizga) tashkilqiladi.
2017 yildavomidarespublikatashqisavdoaylanmasidaengkattaulushgaegabo‘lganmamlakatlar, foizda



Jamieksport-importxajmidaengkattaulushgaegabo‘lganmamlakatlarfoizda
Eksport Import

TashqisavdoaylanmasidaasosiyhamkordavlatlarQozog‘iston (umumiyhajmdan 46,4 foiz), Rossiya (18,0 foiz), Afg‘oniston (6,6 foiz), Xitoy (5,7 foiz), Turkiya (4,5 foiz), Qirg‘iziston (4,3 foiz), Iroq (1,7 foiz), Eron (1,5 foiz) vaHindiston (1,5) foizhisoblanadi.
Yirikhamkordavlatlarbo‘yichameva-sabzavotmahsulotlarivaularniqaytaishlashningeksportdagiulushi, foizda





2017 yilyakunibo‘yichato‘qimachilikmahsulotlarieksportiumumiyeksportxajmida 8,1 foiznitashkilqildi. To‘qimachilikmahsulotlarieksporthajmi 1133,2 mln. AQSHdollarinitashkilqildiyokio‘tgan 2016 yilganisbatan 22,8 foizgaoshdi.

Ko‘rsatkichlar	mln. AQSHdollari	O‘tganyilganisbatanfoizda	Umumiyxajmganisbatanfoizda
To‘qimachilikmahsulotlari	1133,2	100,0	122,8
SHujumladan,
Paxtadanyig‘irilganip	631,3	55,7	126,9
Tayyorto‘qimamatolarvatikuvchilikkiyimlari	268,4	23,7	124,0
Ip (paxta) gazlama	53,8	4,8	115,9
Trikotajgazlama	50,4	4,4	77,3
Gilamlar	34,4	3,0	176,4
Boshqatayyorto‘qimachilikmahsulotlari, pardalar	31,6	2,8	143,6
Ipak	30,9	2,7	147,1
Paxta, paypoqvamatobo‘lmaganmateriallar, arqonmahsulotlari	24,7	2,2	90,8
Boshqatovarlar	7,7	0,7	98,7

Xorijiykapitalishtirokidagikorxonalar. 2018 yil 1 yanvarholatigafaoliyatko‘rsatayotganxorijkapitaliishtirokidagikorxonalarsoni 5517 tanitashkiletdi. XorijiykapitalishtirokidagikorxonalarningasosiyqismiToshkentshahar 3624 ta (65,7 %), Toshkent 583 ta (10,6 %) vaSamarqand 280 ta (5,1 %) viloyatlarihissalarigato‘g‘rikeladi. EngkamxorijiykapitalishtirokidatashkiletilgankorxonalarXorazm 51 ta (0,9 %), Qashqadaryo 54 ta (1,0 %), Surxondaryo 57 ta (1,0 %) vaNavoiy 60 ta (1,1 %) viloyatlarihissalarigato‘g‘rikeladi. Buesamazkurhududlardaxorijiyhamkorlarbilanishlashni, investitsiyalarjalbetishborasidaamalgaoshirilishilozimbo‘lganishlarniyanadarivojlantirishnitalabetadi.
Faoliyatko‘rsatayotganxorijiykapitalishtirokidagikorxonalarniiqtisodiyfaoliyatturlaribo‘yichaolibqaraydiganbo‘lsak, 2438 tasi (44,2 %) sanoat, 1055 tasi (19,1 %) savdo, 291 tasi (5,3 %) qurilish, 220 tasi (4,0 %) yashashvaovqatlanishbo‘yichaxizmatlar, 161 tasi (2,9 %) tashishvasaqlash, 159 tasi (2,9 %) qishloq, o‘rmonvabaliqxo‘jaligi, 126 tasi (2,3 %) axborotvaaloqa, 74 tasi (1,3 %) sog‘liqnisaqlashvaijtimoiyxizmatlarko‘rsatishva 993 tasi (18,0 %) boshqafaoliyatturlarihissalarigato‘g‘rikeladi. SHundanko‘rinibturibdiki, faoliyatko‘rsatayotganxorijiykapitalishtirokidagikorxonalarningasosiyqismisanoatvasavdofaoliyatturigato‘g‘rikeladi. SHuningdek, engkamulushiesasog‘liqnisaqlashvaijtimoiyxizmatlarhamdaaxborotvaaloqafaoliyatturlarigato‘g‘rikeladi.
Xususan, “O‘zbekoziqovqatxolding” AJtizimidagi«BritishAmerikanTobakkoO‘zbekiston» AJQK, “Lazzat” MCHJQK, “NestleO‘zbekiston” MCHJQKva “Coca-cola Uzbekistan” MCHJqo‘shmakorxonalaritomonidanishlabchiqarilayotganmahsulotlargaichkibozordabo‘lgantalabningyuqoriligianchayillardanberisaqlanibqolmoqda.
SHuo‘rinda, o‘tgandavrmobaynidaAsakashahridagiAsakaavtomobilzavodinegizida“O‘zavtosanoat” AKva «General Motors» korporatsiyasi
hamkorligidagi “GM Uzbeksitan” va “GM Powertrain Uzbekistan” AJ
qo‘shmakorxonalaritashkiletildi.
Qolaversa, “O‘zavtosanoat” AJvaGermaniyaning MAN Nutzfahrzeuge AG konsernibilanhamkorlikda “Jv Man Auto – Uzbekistan”MCHJQKtashkiletilganbo‘lib, buerdamaxsusyukmashinalarivamaxsustexnikalarishlabchiqarishyo‘lgaqo‘yilmoqda.
SHuningdek, yuqoritexnologiyalargaasoslanganavtomobilgeneratorlarvakompressorlarniishlabchiqaruvchi "Erae CS limited" (Koreya) va AK "O‘zavtosanoat" hamkorligidagiMCHJ "O‘zEraeAlternator" qo‘shmakorxonalari, 2012 yil 19 sentyabrdachetelinvestitsiyalariishtirokida “Kwangjin Autosystems” MCHJtashkiletildi. Ushbujamiyatningta’sischilarisifatida “Uzavtosanoat” AJ – 50% va Kwangjin Machine Co., Ltd (JanubiyKoreya) – 50% ulushbilanishtiroketmoqda.

Bundantashqari “O‘zqurilishmateriallari” AJtizimigakiruvchiquyidagiqo‘shmakorxonalartashkiletilgan.

«Run Tong Metal Industrial» MCHJshaklidagichetelkorxonasiyilikquvvati 100 mingt. bo‘lganingichkadevorlichoksizpo‘latquvurlarnivaqalindevorliquvurlarni, hamdaqurilisharmaturalarniishlabchiqishgaixtisoslashgan.
Ohangaronsementzavodi- O‘zbekistonRespublikasisementishlabchiqarishsanoatiningyetakchikorxonalaridanbirihisoblanadi. Korxonamamlakatimizsementsanoatireytingidaishlabchiqarishhajmigako‘raikkinchio‘rinniegallaydi. 2006-yildane’tiborankorxonaRossiyaning “EVROTSEMENTgrup” Xoldingitarkibidafaoliyatyuritadi.
Respublikamizda 2017 yildavomidaxorijkapitalishtirokidaro‘yxatdano‘tganyangikorxonalarsoni 863 tanitashkiletdi. Bunda, XitoyXalqRespublikasirezidentlarikapitaliishtirokida - 163 ta, RossiyaFederatsiyasi - 157 ta, TurkiyaRespublikasi - 86 ta, Qozog‘istonRespublikasi - 75 ta , KoreyaRespublikasi- 73 ta, BuyukBritaniya - 32 ta, AQSH - 29 ta, HindistonRespublikasi - 27 ta, OzarbayjonRespublikasi - 24 ta, EronIslomRespublikasi - 20 tayangikorxonalarro‘yxatdano‘tgan.
863 tayangitashkiletilganxorijiykapitalishtirokidagikorxonalarningasosiyqismiToshkentshahri (535 ta), Toshkent (88 ta), Samarqand (56 ta) vaFarg‘ona (45ta) viloyatlarihissalarigito‘g‘rikeladi. XorijiykapitalishtirokidagikorxonalarningengkamtashkiletganviloyatlarqatorigaNavoiy (3 ta), Qashqadaryo (6 ta), Surxondaryo (9 ta) hamdaXorazm (10 ta) viloyatlarinikiritishmumkin.
YAngitashkiletilganxorijiykapitalishtirokidagikorxonalarniiqtisodiyfaoliyatturlaribo‘yichako‘radiganbo‘lsak, asosansanoatda 414 ta, savdoda 136 ta, qurilishda 68 ta, qishloq, o‘rmonvabaliqxo‘jaligida 51 tavaboshqafaoliyatturlarida 194 taxorijiykapitalishtirokidagikorxonalartashkiletildi
Ayrimhududlardaxorijiyinvestitsiyalarnijalbqilishdabeqarorliksaqlanibqolmoqda. Masalan, respublikamizning 7 tatumanida,jumladan Olot, Zafarobod,





Tomdi, Sardoba,Boysun, Muzrabod, QiziriqvaMirishkortumanlaridaxorijiykapitalishtirokidagikorxonalarmavjudemas.
“O‘zbekoziqovqatxolding” AJtizimida«BritishAmerikanTobakkoO‘zbekiston» AJQK (BuyukBritaniya), “Lazzat” MCHJQK, “NestleO‘zbekiston” MCHJQK (SHvetsariya) va “Coca-cola Uzbekistan” MCHJ (Amerika) qo‘shmakorxonalaritomonidanishlabchiqarilayotganmahsulotlargaichkibozordabo‘lgantalabningyuqoriligianchayillardanberisaqlanibqolmoqda.
SHuo‘rinda, o‘tgandavrmobaynidaAsakashahridagiAsakaavtomobilzavodinegizida“O‘zavtosanoat” AKva «General Motors» korporatsiyasihamkorligidagi “JMUzbekistan” va “JMPovertreynUzbekistan” AJqo‘shmakorxonalaritashkiletildi.
Qolaversa, “O‘zavtosanoat” AJvaGermaniyaningMANkonsernibilanhamkorlikda “JvManAvto – Uzbekistan”MCHJQKtashkiletilganbo‘lib, buerdamaxsusyukmashinalarivamaxsustexnikalarishlabchiqarishyo‘lgaqo‘yilmoqda.
SHuningdek, yuqoritexnologiyalargaasoslanganavtomobilgeneratorlarvakompressorlarniishlabchiqaruvchi "EraeKSLtd" (Koreya) va AK "O‘zavtosanoat" hamkorligidagiMCHJ "O‘zEraeAlternator" qo‘shmakorxonalari, 2012 yil 19 sentyabrdachetelinvestitsiyalariishtirokida “KvanjinAvtosistems” (Koreya) MCHJtashkiletildi. Ushbujamiyatningta’sischilarisifatida “Uzavtosanoat” AJ – 50% vaKvanjinMashinLTD (JanubiyKoreya) – 50% ulushbilanishtiroketmoqda.
“O‘zqurilishmateriallari” AJtizimigakiruvchiquyidagiqo‘shmakorxonalartashkiletilgan.
«RanTongMetalindastrial» MCHJ (Koreya) shaklidagichetelkorxonasiyilikquvvati 100 mingt. bo‘lganingichkadevorlichoksizpo‘latquvurlarnivaqalindevorliquvurlarni, hamdaqurilisharmaturalarniishlabchiqishgaixtisoslashgan.
Ohangaronsementzavodi- O‘zbekistonRespublikasisementishlabchiqarishsanoatiningyetakchikorxonalaridanbirihisoblanadi. Korxonamamlakatimizsementsanoatireytingidaishlabchiqarishhajmigako‘raikkinchio‘rinniegallaydi. 2006-yildane’tiborankorxonaRossiyaning “EVROTSEMENTgrup” Xoldingitarkibidafaoliyatyuritadi.