Ўзбeкистон рeспубликаси

Иқтисодий маълумотлар кўктми кенглиги жиҳатидан икки йирик гуруҳга бўлинади. Биринчиси — ички иқтисодий маъ1умот1ар. Уларни бизнес режа, ҳисоб тизими, бюджет ҳисоб-китоблари, корхона дастури маълумот1ари, турли хи1 техналогик маъ1умотлар ва шу кабилар ташкил этади. Иккинчиси — ташқи иқтисодий маълумот1ар. Мисол учун, товар-хомашё бозоридаги маъ1умот1ар, қимматли қоғоз- лар бозоридаги маъ1умот1ар, рақобатдош корхона маъ1умот1ари, тармоқдаги ўртача кўрсаткичлар ва шу кабилар. Бу манбалар таҳлилда энг кўп фойдаланилади.

Ҳуқуқий-меъёрий маълумотлар халқаро ва мамлакатда амал қилаётган барча қонунлар, ҳукумат қарорлари, рдеъёрий ҳужжатлар ҳамда актларда расмийлаштирилган ахборотлар, корхона паспорти, устави, корхона аъзо бў1ган турли уюшмалардаги шартномалар ва шу кабилардан иборат бў1ади.

Илмий-техникавий маълумотлар эса энг янги тараққиёт, илм- фандаги ўзгаришлар, фан ва техника ютуқларини ўзида мужассам этган ахборотлардир. Бу ахборотлар таҳлил учун муҳим аҳамият касб этади.
Табиий-экологик маЪИумотлар табиат, ер, сув, ҳаво, иқлим ва бошқа экологик омилларни мужассамлаштирган ахборотлардан иборат бў1ади.

Бенчмаркинг маълумотлари рўй бериши мумкин бў1ган, бироқ эҳтимолий маъ1умотлардир. Мазкур маълумот1ар барча ıнаъ1умот ва ахборотларни қайта ишлаш йў1и билан ёки воқелар ривожи билан эвристик усулда шакллантирилади.

Бошқа маълумотларга эса, иқтисодий, ҳуқуқий, илмий- тcхникавий, табиий-экологик, бенчмаркинг каби манбаларда акс этмаган маъ1умотлар тушунилиб, уларга оммавий-ахборот воситалари, газета ва жумаллардаги, радио ва телевидениядаги келтирилган ахборотлар киради.

Турли ахборот ва маъ1умотларни таҳлил жараёнларида қўл1аш натижаларни мазмунини бойитишга, бошқарув қарорларини холисона бў1ишига асос саналади.

Иқтисодий ахборотлар бошқа турдаги ахборотлардан қуйидаги жиҳатлари билан ажралиб туради:

• Ҳужжатлашганлиги. Барча иқтисодий ҳодиса ва жараёнлар содир бў1иши билан тегишли бошланғич ҳужжатларда қайд этилади ҳамда ахборот сифатида расмийлашади.

• 
  Турли ҳил бў1иши. Ҳодиса ва воқеалар кўп манбаларда қайд этилиши, ҳажми, мазмуни, шакли жиҳатидан бир-биридан фарқланади.
  

• Оммавийлиги ва ҳажмининг кенглиги. Кўпгина иқтисодий ахборотлар тегишли шаклга эга бў1ган1иги, ҳисобот шаклларининг юқори органлар томонидан тасдиқланилганлиги уларни тушунишни, билишни осонлаштиради.

• 
  Давр ора1иғида такрорланиб туриши. Тасдиқланган меъёрий ҳужжатлар мунтазам тў1ғазилиб тегишли юқори ташкилотларга белгиланган даврда топширилади. Ҳисобот даврлари — чораклар, ярим ҳамда йиллик муддатларга бўлиниб ахборотлар тузилади.
  

• қонунлашганлиги ва чегараланганлиги. Барча юқори органга топшириладиган ёки очиқ эълон қилинадиган иқтисодий ахборотлар давлат ташкилотлари, молия вазирлиги, иқтисодиёт вазирлиги ва солиқ қўмитаси томонидан тасдиқланган талаб ҳамда шаклларга асосланиб тузилади. Бозор муносабатларида корхоналар учун муҳим саналган айрим маъ1умот1ар бошқалар учун махфий бўлиб, фақат эгасининг рухсати билан эълон қилиниши мумкин.

• 
  кўп қирралилиги ва сермазмунлиги. Иқтисодий ахборотлар миқдорий ва қиймат ў1чамларида кўрсати1ади, бош1анғич ҳужжатларда корхона номи, имзо чекувчиларнинг насл-номаси, даври ва маҳсулотларнинг турлари кўрсатилган ҳолда расмийлашади.
  

Иқтисодий маъ1умотлами аксарият қисмини ҳисоб тизими ахборотлари ташкил этади. Бухгалтерия ҳисоби маълумот1ари эса иқтисодий таҳлилнинг ахборотлари таркибида йирик са1моғни эгаллайди.
Ахборот ва маъ1умот1ар мазмунига кўра турли хи1 бў1иши, уламинг манбаларига ҳам таъсир этади. Чунки, ҳар бир маъ1умот миқдор ва мазмунини шакллантириб бера оладиган манбадан олинади. Демак, манбалар таснифи ҳам мазмун таснифига ўхшашдир.
Таҳлил учун керакли манбалар қуйидаги талаблами бажариши лозим:

1. 
   Ҳаққоний ва холис бў1иши.
   
2. 
   Манбалар таҳлил мақсадлари учун мослаштирилган ҳамда кенг имкониятли бў1иши, яъни режа, ҳисоб ва статистик малумотлар ҳодиса ва жараёнлар мазмунини тў1иқ ёритиши керак.
   
3. 
   Иқтисодий ҳодиса ва воқеалами ифодаловчи манбалар аниқ ў1чам1арда акс эттирилиши лозим.
   
4. 
   Барча манбаламинг умумий бирлиги ва узвий боғлиқлиги сақланилади ҳамда улардаги ахбаротлар бир-бирини тў1дириб турилишини тақозо этилади.
   
5. 
   Манбалардаги кўрсаткичİарни аниқланиш тамойиллари ва акс эттириладиган даврлари мослиги таъминланиши зарурдир.
   

Ушбу талабларга жавоб берувчи барча ахборот манбалари ва улардан фойдаланиш таҳлил натижаларининг аниқ ва сермазмун бў1ишига имкон яратади.
Иқтисодий таҳлилда фойдаланиладиган барча манбаларни ишонч- лилигини, аниқлилигини ва тўғри1игини текшириш натижаламинг самарали бў1ишига замин яратади. Барча йиғма маълумотларни ҳар томон1аматўғри1иги техник ва мазмунан турлар ажратилиб текширилади.
Техник текшириш - ахборот манбаларини арифметик жиҳатидан тўғри1игини, расмийлаштириш қоидаларига риоя қилинганлиги ва кўрсаткичларни бир-бирига ўзаро мос келишини эътиборга олган ҳолда ўрганишдир.

Мисол уcб.ун, молиявий ҳисоботнинг турли слıаклларидаги маъ1умот1арни бир-бирига мос*игıı›и ўрганиси та :ил: и c;ıı•. ıûагî жадвалда келтирилган.