Œзбекистон республикаси

Бурғиланган тоғ жинсларини қудуқдан олиб чиқиш

Тоғ жинси бўлакларини қудуқдан олиб чиқиш бу бурғилаш эритмасининг асосий функцияларидан бири ҳисобланиб, бурғилаш эритмасининг хоссалари ва қудуқдан чиқаётган эритма оқимининг тезлигига боғлиқ бўлади. Бурғиланган тоғ жинсларини қудуқдан самарали олиб, чиқишга бурғилаш эритмасининг солиштирма оғирлиги, шартли қовушқоқлиги мувозанат ҳолда силжиш кучланиши кўрсаткичлари таъсир кўрсатади. Бурғилаш насосларининг бурғилаш эритмасининг қудуқга ҳайдаш қувватидан фақатгина оқим тезлигига таъсир қилади. Тоғ жинси бўлакларининг бурғилаш эритмаси ҳаракатда бўлмаган ҳолатда чўкиш тезлиги уларнинг шакли, ўлчами, бурғилаш эритмаси ва тоғ жинси бўлаклари солиштирма оғирликлари фарқига, эритманинг қовушқоқлиги ва унинг тиксотропик хоссаларига боғлиқ бўлади. Тиксотроп бўлмаган бурғилаш эритмалари учун тоғ жинси бўлакларининг чўкиш тезлиги Стокс формуласи ёрдамида аниқланади:

бу ерда: g – оғирлик кучи тезланиши, см/сек²; D – тоғ жинси бўлагини диаметри ёки ўлчами, см; _тж – тоғ жинси бўлагини солиштирма оғирлиги, г/см³; _бэ – бурғилаш эритмасининг солиштирма оғирлиги, г/см³; ¹ – бурғилаш эритмасининг эҳтимолий қовушқоқлиги, Пз.

Ушбу формуладан кўриниб турибдики, тог жинси бўлаклари ва бурғилаш эритмасининг солиштирма оғирликлари орасидаги фарқ ва тоғ жинси бўлакларининг ўлчами кичик бўлганда, ҳамда бурғилаш эритмаси юқори қовушқоқликка эга бўлса қаттиқ бўлаклар эритмада муаллақ ҳолатда қолади. Қудуқдан бурғиланган тоғ жинси бўлаклари чиқиши учун қудуқдан чиқаётган бурғилаш эритмаси оқимининг тезлиги тоғ жинси бўлаклари чўкиши тезлигидан юқори бўлиши зарур.

Тикстроп бурғилаш эритмаларида бурғилаш насоси тўхтатилганда структура ҳосил бўлиб тоғ жинси бўлакларининг чўкишига йўл қўймайди. Бурғилаш эритмаларининг мувозанат ҳолда силжиш кучланиш кўрсаткичи кенг чегарада ўзгаради. Бироқ сув асосидаги гилли бурғилаш эритмаларида осонлик билан шундай структура катталигини олиш мумкинки, ушбу структура ёрдамида турли нормал солиштирма оғирликка эга бўлган тоғ жинси бўлаги турғун ҳолатдаги бурғилаш эритмасида муаллақ туради.

Масала. Куйидаги шароит учун бурғиланган тоғ жинси бўлакларини ер юзасига олиб чиқиш учун зарур бўлган бурғилаш эритмасининг миқдорини аниқланг: бурғининг диаметри D_б=295 мм; бурғилаш қувурининг диаметри D_{б қ}=146 мм. Бурғиланаётган қатлам гил тоғ жинсларидан ташкил топган.