‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

Sho ‘riik, baxtsiz hayvonlar,
B o 4kirib, dodlab yig'lar!
H ar bir uyada g'om qiyada—
O chko‘z yovga Tiz cho'kar.
Ana shunday vaziyat tug‘ilib turgan bir paytda paydo boMib qolgan 
chumchuqning tadbirkorligi, ishbilarmonligi, chaqqonligi qo‘l keladi, u 
suvarakni tiriklayin yutib yuboradi. Shu zaylda chumchuq o‘rmonu qurukliqda 
yashaydigan qushlar, jonivorlar, hayvon va yirtqichlami ozodlikka, erkka, 
baxtli va totli hayotga olib chiqadi. Bu voqea esa bolalaming estetik didlarini 
oshiradi, hayvonot olam iga nisbatan qiziqishlarini shakllantirishda, ona- 
Vatanga bo‘lgan m ehr-m uhabbatlarini kamol toptirishda yetakchi omil 
hisoblanadi.
Shoirning «Pashsha-xarxasha*, «Telefon*, «Fyodorga o ‘tkazgan 
alam», « 0 ‘g‘irlangan quyosh*, «Fiünsa kitob o ‘qir», «Kirpilar kuladi» 
singari asarlari ham boialar uchun maroqlidir. «Doktor Voyjonim» asari 
bir um r bolalarga shodlik-quvonch bag‘ishlab kelmoqda. Voyjonimning 
oqko‘ngjlligi, mehribonligi, jonkuyarligi, hayvonlar bilan inoq, do‘stligi 
ibratomuz chizib berilgan.
Hayotda nimalar b o ‘lmaydi deysiz? Hayot ajoyib-g‘aroyib voqealarga 
boy. K. Chukovskiy ana o ‘shanday voqealar ba’zi befahm, farosatsiz boialar 
bilan ham sodir bo‘lib qolishi mumkin deydi. Mura 
0‘y-o‘ylamaydigan, fahm- 
farosat bilan ish ko'rmaydigan qizcha. U bilan juda kulgiü voqea yuz beradi. Buni 
shoir «Muraga «Ajoyib-g‘aroyib daraxt» ertagini o‘qib berishganida, u nima 
qildi?» she’rida o‘ylamay, aql ishlatmay tuflisini bog‘ maydoniga ekib, ostini 
yumshatib, suv quyib kulgili ish qilganligini tanqid qiladi:
Mura yechib tuflisin,
Boqqa ko ‘mib, der sekin:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— 0 ‘s, o'saqol, tuflicham,
Bo y cho ‘zaqol, tuflicham!
Endi ja jji tuflicham
0 ‘z qo ‘limdan suv ichar.
Niholcham bo'lar daraxt,
Uíkan, g ‘aroyib daraxt!
Pishib, bosonojkalar 
Daraxt sari yo'l olar,
Qip-qizil sopojkalar:
— Yulib oling!— deb qoiar.
Shoiming «Mechkay» asarida ham ana shunday kulgili, ta'sirli mavzu 
yotganligini ko‘ramiz. K. Chukovskiy ta'kidlab o ‘tganidek, b a'zi bolalar 
yaxshi o ‘qish, ozoda bo‘lish, yuvinib-taranib yurish o ‘m iga ko'proq ovqat 
yeyish niyatida yuradilar. Haddan ziyod ko‘p ovqat iste 'm o l qilish odamni 
kam o ‘y qilib qo'yishini, yaxshi, ibratomuz ishlami am alga oshirishda unga 
pand berishi mumkinligini tushunmaydigan bolaiar onda-sonda b o ls a ­
da, uchrab turishini «Mechkay*da bopiab tanqid qiladi.
... Teshik kuicha juda soz 
0 ‘ttiz bog'laman, showoz,
Bir-bir yutay deb yechgan 
To‘rt xumcha sutni ichgan.
So ‘ng urib qirq to lrt quymoq
Singlim xo*p ozgan, biroq 
Ko ‘plam i hayron etgan,
Eshikka sig'may ketgan.
Sigfsa ham jila olmas,
N a qilsin?
Bila olmas.
Komey Chukovskiy sevimli shoir, iste’do d adib, shuningdek, yirik 
adabiyotshunos olim bo‘libgina qolmay, bilimdon taijimon ham edi. Uning 
«Ikkidan beshgacha» nomli mashhur tadqiqotida kichik yoshdagi bolaiar xarakter 
xususiyatlari, nutqi va ruhiyati xususida qiziqarii hayotiy m a’Iumotlar beriladi.
U lk an s o ‘z s a n ’a tk o ri K o m e y C h u k o v s k iy b o la la r q a lb in i 
to'lqinlantiradigan, hayajonga soladigan kitoblar muallifi sifatida hurmatga 
sazovor. H’zozli muallifning umri, bosib o ‘tgan hayot yo‘li ham xuddi 
kitoblari singan e ’zozlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

SAMUIL YAKOVLEVICH MARSHAK
(1887-1964)
H ozirgi z a m o n rus bolalar ad ab iyo tid a Sam uil Yakovlyevich 
Marshakning roli katta. U rus bolalar adabiyotida kichkintoylar uchun 
katta she’riyat yaratib bergan ulkan san’atkor, taniqli taijim on, yetuk 
dramaturg, m o h ir pedagog va bilimdon muharrirdir.
S. Ya. Marshak 1887 yiIdaVoronejshahridatishtexnigioilasidatug‘ildi.
S. Ya. M arshak 1897 yilda Ostrogoj gimnaziyasiga o‘qishga kiradi. Lekin 
bu yerda ko‘p o ‘qim ay, Peterburgga boradi, badiiy gimnaziyaga o ‘qishga 
kiradi. Bu yerda b o ‘lajak shoir o ‘z zamonasining yetuk san’atkorlari bilan 
yaqindan tanishadi. Marshakning ijodiy faoliyati shu yerda chechak otadi.
1906 yildan boshlab feletonlari, she’r hamda taijimalari bilan matbuotda 
chiqa boshlaydi.
S. Ya. M arshak 1912 yilda Angliyagajo‘naydi. London universitetining 
san’at fakultetiga o'qishga kiradi. T a’til kunlari u mamlakatning diqqatga 
sazovor joylarini yayov kezib tomosha qiladi: baliqchilar bilan dengizda 
sayr qiladi, qishloq maktablarida bo'ladi. Ingliz xalq qo'shiqlarini, ertaklarini 
sevib tinglaydi. Bu yerda Marshak V. Bleyk, Rabindranat Tagor va 
boshqalaming sh e ’r va poemalarini ingliz tilidan taijima qiladi.
1914 yilda Rossiyaga qaytib kelgan Marshakning hayoti bolalar olami 
bilan chambarchas bog‘lanib ketadi. U 1915— 22 yillarda bolalar uylarida 
tarbiyachi, o'qituvchi b o ‘lib ishlaydi. Bu esa Marshakning bolalar shoiri 
bo‘lib kamol topishida katta rol o‘ynaydi.
S. Ya. M arshak 20-yillarda o‘zining she’r, ertak va poemalari bilan yosh 
kitobxonlaming sevimli shoiri sifatida tanildi. «Qayerda ovqatlanding, ey 
chumchuq», «Ahm oq sichqoncha haqida ertak», «Kecha va bugun», «Sirk» 
va boshqa shu kabi m ashhur asarlari o‘sha yillarda maydonga kelgan edi.
1939 yilda M arshakning «Petya nimadan qo‘rqar edi?», «Korablcha» 
singari mashhur sh e 'rla ri bosilib chiqdi.
Ikkinchi ja h o n urushi davrida shoir ijodining asosiy qismini urush, 
bosqinchilarga qarshi kurash mavzui tashkil etdi. Ayniqsa, 1943 yilda 
yaratilgan « 0 ‘n ikki oy» nomli ertak-dramasi tez orada millionlab yosh 
kitobxonlar orasida m ashhur bo‘lib ketdi.
S. Ya. Marshak 1964 yilning 4 iyunida Moskva shahrida vafot etdi. «Har 
qanday bolalar adabiyotida ikki yosh mavjud bo’ladi, u olamga bolalar 
nigohi bilan qaraydi, am m o uni kattalardek idrok qiladi, aql-tajribasiga 
suyanib ish ko‘radi», — degan shoir bir um r bolalami sevdi, ular uchun 
g‘oyaviy-badiiy yuksak asarlar yaratish uchun tinm ay ijodiy ish olib bordi.
S. Ya. Marshakning nomini olamga yoygan, bolalar shoiri sifatida tanitgan 
she’riaridan biri «Ahmoq sichqoncha haqida ertak»dir. Bu ertaqda shoir bolalar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hayoti va xarakteriga mos bolgan qiziqarli syujet topa oigan. Kimki o ‘ziga 
ortiqcha oro bersa, oqibatini o ‘ylamay k o ‘r-k o ‘rona ish tutsa, o ‘zidan 
kattalaming pand-nasihatiga amal qilm asa, hayotda ko‘p narsa yutqazadi, 
o ‘z baxtini q o ‘ldan boy beradi, degan flkr ertakning asosiy g ‘oyaviy 
mazmunini tashkil etadi.
Ha, onalar tunlam i bedor o ‘tkazadilar. Negaki ulaming butun o ‘y- 
xayollari kichkintoylarida. Ular hayotda tinch, osoyishta, b ekam -k o 'st 
yashashsa bu onalar uchun bayram. O na sichqonning allasida, qo‘shig‘ida 
harakat bor, jo n bor.