‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

— Totli suli yeysizmi?
— Ha, h a -h a
— Nega p a tn i silaysiz?
— G'oq, g ‘oq-g ‘oq.
— M endan nima tilaysiz?
— Boq, boq, boq!
Bu xildagi s h e ’rlar k ich k in to y la m i m ustaqil fikrlashga, turm ush 
taassurotlarini to ‘plab, ulard an xulosa chiqarishga o ‘rgatadi.
B olalam ing, ayniqsa, jajji qizchalam ing sevimli m ashg‘ulotlaridan 
b in q o ‘g‘irchoq o ‘ynashdir. Y o‘ldosh Sulaymonning «Qo‘g‘irchoq» sh e' rida 
q o ‘girchoqlam i asrab-avaylash, oddiy b i r o ‘yinchoq vositasida kattalam ing 
m e h n a tin i e'zo zlash m asalasi o ‘rtaga tashlanadi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Quyosh bilan teng turib,
Ozoda kiyintirib,
Senga taqam iz marjon,
Q o ‘g ‘irchoq, q o ‘g ‘irchoqjon.
Qo 4ldan qo ‘ym aym iz ¡¡ira,
Yuqtirmaymiz gard, shira.
Ovunchoqsan bizlarga,
Q o‘g ‘irchoqsan bizlarga.
H ar qanday yozuvchi m aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalarga o ‘qib 
beriladigan asar tilining badiiy jih a td a n p uxta-p ishiqligig a, tushunarli, 
aniq va ravonligiga alohida e ’tib o r beradi. Bu yoshdagi b olalarga tavsiya 
eîiladigan asarlar havot haqida m uayyan tasaw u r berishi b ilan birga zavq- 
shavq bag‘ishlaydi. Masalan, S hukur Sa’dullaning «Lola va m ushuk» she’rini 
olíb ko'raylik. Bu asar juda oddiy. Misralari ham so d d a. A m m o u bir 
o'qishdayoq kichkintoy mchrini o ‘ziga tortadi, uni barvaqt turishga, yuvinib- 
taranishga, ozoda, pokizabo‘lishga o ‘rgatadi. Uy hayvonlariga, jonivorlariga 
m ehribon, g‘am xo‘rlik!arini oshiradi:
Men Lolaman, Lolaman,
Ozoda qiz bo laman.
Erta bilan turaman,
Yuz-qo‘lim ni yuvaman.
Mushugim bor qora mosh,
0 ‘zi ju d a ya m yuvosh,
Mendan oldin turadi,
Yuz-qo ‘Uni yuvadi.
X ulosa qilib aytganda, b u davr bolalari o ‘zlari tin g la g an asarlari 
yordam ida asta-sekin atrof-m uhit bilan tanishadilar, o n a-y u rtg a m ehr- 
oqibatli b o ‘lishni, tabiatni asrashni, m ehnatni sevishni o ‘rganadilar.
MAKTAB Y O SHIDAGI K IC H IK B O IA IA R K IT O B X O N L IG I
Bu yoshdagi bolalar kitobxonligi avvalgisidan b ir o z farq qiladi. Bu 
farq bolalam ing yoshi va bilim saviyasi bilan bog‘liq. M aktabg ach a t a ’lim 
yoshidagi bolalar asosan tarbiyachilari, ota-onalari y o rd a m id a badiiy asarlar 
bilan tanishsalar, boshlang‘ich sin f o ‘quvchilari bu ishni m ustaqil bajaradilar. 
M ustaqillik ularga ishonch va zavq-shavq bag‘ishlaydi.
Bu yoshdagi bolalami tevarak-atrofdagi turli voqea-hodisalar nihoyatda 
qiziqtiradi. Ulaming bizni qurshagan olam haqidagi savollariga badiiy asarlarda 
mufassal javob berilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

11-12 yoshdagi bolalar sehrli, fantastik ertak, sarguzasht, xikoya, 
qissa va d o stonlarni sevib o ‘qiydilar. O lloyom ing «Fazogir chum oli» (ertak- 
qissa), A nv ar O bidjonning «D ahshatli M eshpolvon» (ertak-qissa), Quddus 
M u h a m m a d i y n i n g « E r k in jo n o y g a c h iq ib d i* ( d o s t o n ) , Y u s u f 
S hom ansu rning «Oydan kelgan bolalar» (doston) kabi asarlar shu yoshdagi 
bolalarga m o ‘ljallab yozilgan.
Bu yoshdagi bolalar o ‘zlari mustaqil ravishda kitob o‘qib qolmay, balki 
o‘qigan kitoblaridagi qahramonlaming xatti-harakatlarini baholashga o ‘rganadilar, 
zarur bo‘lsa ular ko‘isatgan mardlik vajasoratlami takrorlashga hozirlanadilar.
0 ‘RTA VA KATTA Y O S H D A G I BOLALAR K IT O B X O N LIG I
Bu yoshdagi bolalarga xalqim izning shonli tarixi, bugungi hayoti haqida 
yozilgan tu rli janrdagi asarlam i tavsiya etish mumkin. «Shiroq», «To‘maris* 
kabi afso n alar bilan birga, Oybek, G ‘afur G ‘ulom, Zafar D iyor, Quddus 
M uham m ad iy, H akim N azir, Sh. S a 'd u lla , A. Obidjon, T. Adashboyev va 
b o shqalam ing zam onaviy m avzudagi eng yaxshi asarlari m uhim tarbiyaviy 
aham iyat kasb etadi.
J a h o n bo lalar adabiyotining A. S. Pushkin, L. Tolstoy, S. Servantes, 
D. D efo, J. Svift, E. V oynich, K. Chukovskiy, S. Ya. M arshak kabi 
n am o y an d alari yaratgan asarlar b o lalar dunyoqarashini shakllantirishga 
ijobiy t a ’sir k o ‘rsatadi.
K o‘rib o ‘tganim izdek, bolalar adabiyoti o'ziga xos xususiyatlari bilan 
k a tta la r a d a b iy o tid a n farq q ila d i. Z o ta n , b o lalar y o zuv ch isi d u ny o 
voqealarini bolalar tasaw uri, tushunchasini nazarda tutib tasvirlaydi. Shu 
orqali kichkintoylarni olg‘a intilishga chaqiradi, hayotni chuq ur anglashga 
va sevishga yordam beradi.
XALQ O G ‘ZAKI IJ O D I VA BOLALAR K ITO BX O N LIG I
F o lk lo r h am m a zam onlarda h am ijod sarchashmasi hisoblanib keladi. 
S h u n in g u c h u n h a m in so n iy a t a lia , q o ‘shiq lar, afso n alar, e rta k va 
d o s to n la rd a o ‘zining yuksak o rz u -u m id la ri, zavq-shavqi-yu kurashlarini 
ifodalagan. X alq og‘zaki ijodi o ‘zining m azm unan rang-barangligi, yuksak 
g ‘o y a la r b ila n y o ‘g ‘rilganIigi, x a lq tu rm u sh i, m e h n a ti, xullas, xalq 
h a y o tin in g b a rc h a to m o n la ri b ilan uzviy bog‘liqligi bilan h am g 'o y atd a 
e ’tib o rlid ir.
B o lalar folklori ko‘p in ch a kattalar tom onidan ijod qilinadi (alia), 
b a ’zi h o llard a bolalar o ‘z o ‘yinchoqlari asosida o ‘zlari ham alia, qo‘shiq va 
o v u tm a c h o q la r to ‘qiydilar. B u lam in g ham m asi bir b o ‘lib faqat yaxshi 
tarbiyani ta rg ‘ib qiladi. Bolalar xalq og‘zaki ijodining pedagogika bilan 
bo g ‘lanishi allad a n boshlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ALLA
Xalq og‘zaki ijodining eng rivojlangan jan rla rid an biri alladir. A lla 
bolalarbeshikdaligida, haii tiJi chiqm asidanoq aytiladi. Boshqacha ayîganda, 
beshik qo‘shig‘i bolaga o na suti bilan kiradi.
AHalar poetik jihatdan ham, onalarning ich ki tuyg‘ulari bayoni sifatida 
ham xalq ijodining b o ‘lak turlaridan ajralib tu rad i. U lam i bolaning o nasi 
yoki tarbiyachisi aytadi (ona, enaga, keksa o n a la r, b a’zan o ta la rto m o n id a n
ham aytiladi). A llalar bolani ovutish, uxlatish u chu n m ayin ohan gd a ijro 
qilinadi.
O naning yurakdan aytgan quyidagi allasid a bola obrazi qisqa, a m m o
chuqur m azm unli so ‘zlar yordamida ifodalanadi: