‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

Buncha parvoz eíasan.
— M eni quvma Erkinjon,
Gulni bosib ketasan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tinchlik va d o ‘stlik! Bu ikki so*z bir-biriga egizak. B olalar adabiyotida 
bu m avzu m uhim o ‘rinlardan birini egallaydi. G ‘afu r G ‘ulom («Kaptar 
uchar, g‘oz uchar», «Tinchlik archasi»), Q. M u ham m adiy («Urushga yo‘l 
bermaym iz»), Sh. S a'd u lla («Tinchlik qushi haqida m en o ‘qigan she'r» ), I. 
M uslim («D o‘stlik»)> Q. H ikm at («Tinchlik h aq id a q o ‘shiq*), Shuxrat 
(«Tinchlik allasi», «D o‘stlik guli»), Y usuf S h o m a n su r («O rzular bii>), 
Safar Barnoyev («Biz bolalar») kabi shoirlar k itob xo nlarn i tinchlik va 
d o ‘stlik ruhida tarbiyalashga barakali hissa qo‘shdilar.
Q u d d u s M u h a m m a d iy n in g « U ru sh g a y o ‘l b e rm a y m iz » s h e 'r i
bolalam ing sevimli asarlaridandir. U nda yetuk inso nlam ing asosiy maqsadi 
tinchlik va osoyishtalik ekanligini bolalar ruhiga singdirib, ulam i tinchlik 
uchun kurashga chaqiradi:
Deysan, tanda jonim bor,
Tinchlik uchun kurashay,
Urushga hech yo 7 bermay,
Vatan, xalqim yashnatay.
Q u d d u s M u h am m ad iy bu bilan c h e g a ra la n ib q o lm a y , tin ch lik
tarafdorlarining yengilmas kuch-qudratini, astoydil h arak at qilinsa tinchlik 
urushni yengishi m uqarrar ekanligini shunday ifodalaydi:
Tinchlik bo ‘bin hamma yoq.
Buning uchun hamma vaqt,
Kurashar ja m boHib xalq.
Urushga yo  V bermaymiz,
Tinchlik yengar, tinchlik haq.
Bolalaming suyukli shoirlaridan biri b o ig a n Q u d rat H ikm at «D o‘stlar, 
bering qo‘lga qo‘U sh e'rid a Quddus M uham m adiyning fikrini davom ettirib, 
shunday yozadi:
Tinchlik doim saqlanar,
Qasd qilgan majaqlanar.
D o‘stlar, bering qo'lga qo%
Urushga hech qo^m ang y o ‘l»!
Hozirgi zam on o ‘zbek bolalar adabiyotida tinch likn in g asosiy garovi 
bo'lm ish do‘stlik mavzusi tobora kengayib borm oqda. Bu mavzuda ayniqsa S. 
Jabbor, E. Raimov, R. Tolib, A. Obidjon va b o sh q alar g ‘oyaviy-badiiy 
m ukam m al asarlar yaratm oqdalar.
Bugungi o ‘zbek bolalar she’riyati haqida gap ketar ekan, m aktab hayotini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

aks ettiradigan asarlar haqida alohida to‘xtalib o ‘tish kerak. H am m a narsa 
0
‘qishga, makiabga bog‘liq. Maktab mavzusida yozilgan she’ríarda taibiya o‘chog‘i 
m aktablar, u n d a qaynayotgan baxtli hayot, bolalarning ilm -fan nurlaridan 
bahram and b o iish g a intilishdek ijobiy fazilatlari ifodalanadi.
Ilyos M uslim ning «M aktabim», «Kitobcham» sh e'rlari kichik m aktab 
yoshidagi b olalarga moMjallangan. «M aktabim »ni o ‘qigan bolada o ‘qishga, 
ilm -fan n u rlarid an bahram and bo'lishga intilish yanada o ‘sadi.
Ona kabi mehribon — 
llm-fanlarga makon,
Yayrab o ‘qiyman har on,
Qadrdonim, maktabim!
Senda darslar xilma-xil,
Ongim o 4saryilm a-yil.
Sevinchlarga to Har dil,
Qadrdonim, maktabim!»
A ’lochi o'quvchining m aqsad va niyati ham a’lo darajada. U ning 
maqsadi o ‘sib, ulg‘ayib xalq uchun, o n a -o ‘lka uchun haqiqiy farzand b o ‘lib 
voyaga yetish:
A lo o ‘qishdir burchim,
S a r f etarnan bor kuchim. 
hhlaym an xaiqim uchun,
Qadrdonim maktabim!
P o ‘lat M o ‘m inning «Xoh o ‘qishda, xoh ishda*, «Yer chopildi, javob 
to p ild i» , « S in fim iz q o ^ h ig 'i» , « U sto z la r» , R a u f T o lib n in g « K a tta
tanafTusda», « 0 ‘rtog‘im iz yo‘qoldi», «Uy vazifasi»; Ergash Raim ovning 
«Endi katta b o ‘lam an» kabi asarlarida shu kunning nafasi sezilib turadi.
O datda bolalar orzular qanotida yashaydilar. Ergash Raimovning «Endi 
katta b o ‘lam an» sh e' rida bolaning orzu-niyati nihoyatda buyuk. Tezroq o ‘sib, 
ulg‘ayib m aktab o ‘quvchisi bo‘lish:
Bultur edim olí i da,
Yoshim yetm ay qoldida,
Maktabga yozishmadi,
0 ‘qishga olishmadi.
Yillar yurmas ketiga,
Bu y il to'ldim yettiga.
Endi katta boiaman,
Men maktabga boraman.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B olalar rostgo'y, halol, poklikni yaxshi k o ‘rishad i. Aldam chilik, 
yolg‘onchilik, xushomadgo‘ylik ulam ing xarakterlariga to ‘g ‘ri kelmaydi. Rauf 
Tolib bolalardagi bunday xususiyatni « 0 ‘rtog‘im iz yo‘qoldi» she' rida yaxshi 
yoritgan. Valijon o 'zining yengiltakligi, yolg‘o n ch i va xushomadgo'yligi, 
faqat o ‘z foydasini ko'zlab ish ko‘rishi bilan sinfda o b ro ‘sini yo‘qotgan:
O ‘zfoydasin o y la r u 
Do'st bo'Isin qandoq?
Oramizjdan y o ‘qoldi,
Eh, bitta o ‘rtoq...
Bugungi kun bolalar she’riyatida harbiy vatanparvarlik mavzusi ham 
an ch a m ukam m al ishlangan. U rush davri she’riyati tasvir m arkazida turgan 
jangovarlik, fashist bosqinchilariga kuchli nafrat, Vatan himoyasiga chaqiriq, 
b ay n alm ilal d o ‘stlik g ‘o yalari so 'n g g i d av r s h e ’riy a tid a h am asosiy 
m avzulardan biriga aylandi. Am m o endi davr bilan b o g 'liq ravishda tasvir 
uslubining birm uncha o ‘zgarganini ko‘rishimiz m um kin. Jum ladan, urush 
davri sh e ’riyatida lirik q a h ra m o n n in g b evosita ja n g m aydonlaridagi 
kechinmalari ifodalansa, keyinchalik jang qahram onlarining esdaliklari yoki 
u haqda boshqalaming taasurotlari, tinchlik uchun kurash g'oyasi, urushning 
faqat halokatli oqibatlarini ifoda etishi birinchi o 'rin g a chiqarildi. Bu hoi 
sh e ’riyatda harbiy vatanparvarlik tuyg‘usining, tu sh u n ch asin in g tobora 
kengayib, yangi-yangi qirralari nam oyon b o ‘layotganligini, davr talabi 
asosida ijodiy a n ’ananing davom etayotganini, boyitilayotganini ko‘rsatadi.
U rushdan keyingi harbiy vatanparvarlik sh e’riyati uch un xarakterli 
xususiyatlar urush q ah ram o n lari jaso ra tin in g k o ‘p ro q ikkinchi shaxs 
tom onidan hikoya qilinishida ham ko‘zga tashlanadi. U rushga munosabatning 
bu shaklini Uyg‘un («M ening akam »), Asqad M u x to r («Tinchlik soldati») 
kabi keksa avlod vakillaridan tortib, Tursunboy A dashboyev ( « 0 ‘g‘limga»), 
Safar Barnoyev («D adam ning q o ‘llari») singari keyingi avlod qalamkashlari 
ijodida ham uchratish m umkin.
0 ‘zbek bolalar sh e ’riyatining urushdan keyingi d avrda yaratilgan 
nam unalari ko‘zdan kechirilganda, harbiy vatanparvarlik mavzusiga turlicha 
yondashilganini kokrishim iz m um kin. Jum ladan, M avlon Ikrom «Yosh