‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

Asía-asta shamol esadi,
Asta-asta yer aylanadi.
Asta-asta odam o'sadi,
Asta-asta yer aylanadi.
Asta-asta ulg‘ayar aql,
Asta-asta yer aylanadi.
Asta-asta yetilar naql,
Asta-asta yer aylanadi...
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kichkintoylar ko‘pincha hayot murakkabligidan bexabar boMadilar. 
U lar kattalarning ko‘magida, o ‘zlari tinglagan badiiy asarían yordamida 
olam m o”jizalari, turm ush bilan tanishib boradilar. Miraziz A’zamning 
«Bedananing buvisi» she’ri kichik yoshdagi bolalarga juda qo‘l keladi. Bu 
she’r xalq og'zaki ijodi a n ’analari ta’sirida yaratilgan.
Yosh kitobxonlar she’rda bedanalaming turmush tarzlari bilan yaqindan 
tanishib oladilar. Xuddi insonlar kabi ulaming ham qavm-qarindoshlari, 
keksa-yoshlari b olish in i, kasal-sog‘ yurishlarini buvi bedana kechmishlari 
orqali tushunib yetadilar. Buvi dardga chalinib, og'ir kasal bo‘lib qoladi, 
tom og'idan ovqat o‘tmaydi. Hammaning tinchligi, oromi buziladi, har 
kim qo‘ldan kelgancha unga m adadkorbo‘lishga intiladi. Bu epizod chiroyli 
va ta’sirli chizilgan:
Bedananing otasi bor ekan, nor ekan,
Onasiga oriyat yor ekan, yor ekan.
Dori-darmon, o ‘t-o ‘lan keltirib, keltirib,
Qari qushga tutishib, ichirib, yedirib,
Aylanishib boshida turdilar.
Sog‘ayishning chorasini к о ‘rdilar, ко ‘rdilar,..
Va-vaq, va-vaq, Bit-bil-diq.
Va-vaq, va-vaq, Bit-bil-diq.
Biz har doim bolalar adabiyotida o‘y-o‘ylash, xayol surish, o ‘zining 
uchqu r xayollari bilan yashash haqida yozilgan asarlami qizg‘in qo'llab- 
quwatlaymiz. Miraziz A ’zam ning ham «Xayol surish» she’rining qahramoni 
h a r bir narsani tezroq bilib olgisi, uning poyoniga yetgisi keladi. Lekin u 
q a n c h a lik o lylanm asin, xayol surm asin, aqliy tafak ku ri hali to ’la 
rivojlanmaganligi sababli ko‘p narsalami tushunmaydi, ojizlik qiladi. Ota 
o ^ i l i n i unchalik o ‘ylamaslikka chaqiradi. Otaning nasihati bilan bola o'zini 
tinchita olmaydi:
Кип qisqa
qanday qilib кип chiqadi, 
deb о у lay man,
Tun cho'zilsa, 
nega tun cho ‘zildi, 
deb о yiayman.
Uni xayol qilaman,
Buni xayol qilaman 
О yiayman, 
bari bir; о yiayman.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M iraziz A’zamning «Biz yengam iz bo 'ro nlarni» sh e ’ri bugungi 
mustaqillikka juda qiyinchilik bilan, kurashlar bilan yetib kelganligimizni 
jarangdor misralar bilan chiroyli ifodalab beradi:
Bizfii bosdi dovullar, sellar —
Omort chiqdik bo'ronlardan,
Omon yashar botir ellar —
Qo'rqmas vahshiy hayvonlardan,
Qorli, muzjli cho ‘qqilar ham 
Qolib ketar poyimizda.
Jasur qo ‘shiq bizga hamdam 
Har bir qo ‘ngan joyimizda.
Shoir bu bilan chegaralanib qolmaydi. H ali o ld in d a qiladigan 
ishlarimiz, ulug‘ maqsadlarimiz borligini ta’kidlaydi, bolalam i yuksak axloq- 
odobli bo'Iishga, kattalaming ishlarini davom ettirishga chorlaydi:
Maqsadimiz tog'day ulug‘ —
Chambarchasdir tutash qo *liar.
Ozodlikningyo'li qutlug' —
Olg‘a, do'stlar, og4aynilar!
Miraziz A’zamning «Qirq bolaga kirq savol*, «G‘alati tush*, «Nurxon 
bilan Burxon», «Ota bilan bola*, «B ircho‘ntakyong‘oq* (turkum ), «Alla», 
«Bola va ona», «Yo‘tal bobo» kabi she’r va qo‘shiqlari bolalar adabiyotida 
katta 
0‘rinda turadi.
«Asror», «Erk qushi», «Ona yurt osmonida», «Antiqa» kabi doston, 
ertak-dostonlari ham bolalarda katta qiziqish uyg‘otib kelmokda.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

TO ‘LAN NIZOM
(1938 yilda tug‘ilgan)
T o‘lan Nizomning o'qish, odob va mehnatga bag‘ishlangan seijilo 
she’rlari, bolalaming quvonchlariga quvonch ulashadigan qo‘shiq!ari, dillami 
rom etuvchi ajoyib-g‘aroyib ertak-dostonlari uzoq yillardan beri yosh 
kitobxonni m aftun etib kelmoqda.
T o ‘lan N izom asli cho‘l!ik. Shuning uchun ham uning ijodiy ishlari 
cho‘l-biyobonlam i bog‘-rog‘larga aylantirishga, bu ishlarda bolalarning 
faolliklari masalalariga qaratilganligi bilan ham ajralib turadi. Demak, 
choMquvar bolalar shoiri deb nom chiqargan To‘lan Nizom 1938 yilda 
Andijon viloyatining Bo‘z tum anida cho‘Iquvar oilasida tavallud topdi.
T o ‘lan Nizomning sara she’rlari ham mehnat, cho‘I, cho'llam i bog‘- 
bo'stonga aylantirayotgan cho‘lquvar va ulaming farzandlariga atalganligi 
bilan ajralib turadi. «Cho‘pon bola», «Bo‘z», «Daryo va men», «YoshJigim, 
qaydasan?*, «D o‘stimga», «Yo'llar*, «Bolalikka qaytish», «Qaldirg'och* 
singari yuzlab she’rlarida shu ruh bor. Mana «Cho‘pon bola» she’rini olib 
ko‘raylik. T o ‘g‘ri, o ‘zbek bolalar adabiyotida ham nazm, ham nasrda 
cho‘ponlarga yordam berayotgan, cho‘ponlik qilayotgan bolalar haqida 
o‘nlab asarlar yozilgan. Ammo T o‘lan Nizomning bu she’ri o‘zining o‘ynoqi 
misralari bilan qalblarni larzaga soluvchi, shu kasbga kichkintoylaming 
mehrlarini j o ‘sh urdiruvchi d a’vati bilan ajralib turadi. Qarang, m ana bu 
mehnatkash, o ‘z ishining fidoyisi, jonkuyari bo‘lgan cho'pon bolaga berilgan 
ta’rif qaysi bolaga yoqmaydi deysiz: