«Ўзбекистон темир йўллари» датк

3. Ortish-tushirish ishlarini v ombor operatsiyalarini
kompleks mexanizatsiyalash va avtomatizatsiyalash tizimini loyihalash


3.1. Ortish-tushirish mashinasi va jihoz turlarini tanlash

Ortish-tushirish mashina (OTM), qurilma va jihozlarni quyidagi asosiy texnik va ekspluatatsion talablarga rioya qilgan holda tanlash lozim.

Mashinalar, qurilmalar va jihozlar ortish-tushirish ishlarini va ombor operatsiyalarini kompleks mexanizatsiyalash va avtomatizatsiyalash tizimi texnik darajasini batamom tugal ta’minlashi, asosiy ishlab chiqarish jarayoni texnologiyasi: yuklarni qabul qilish, saqlash, ortish-tushirish ishlariga muvofiqlikda bо‘lishini ta’minlashi kerak.
Tanlab olingan mashina va qurilmalar majmui, oldindan ishlab chiqilgan texnologik jarayon bо‘yicha faoliyat kо‘rsatishi, loyihalashtirilayotgan obyektda ortish-tushirish ishlarini kompleks mexanizatsiyalash va avtomatizatsiyalash chizmasi asosini tashkil etishi kerak.
3.2. Ortish-tushirish mashina va jihozlarini
sonini hisoblash.

Ortish-tushirish frontining texnik jihozlash, OTM laridan vaqt va quvvat bо‘yicha samarali foydalanishni va harakatdagi sostavlarni yuk operatsiyalarida minimal tо‘xtab turishini ta’minlashi lozim. Ortish-tushirish mashinalarini zaruriy soni bajarilayotgan ish hajmi asosida, qо‘yidagi formulalar yordamida aniqlanadi:

barcha turdagi yuklar uchun

Z = Q_sut · K_q · (1 - α) · β / (n_sm · Q_sm) , dona (3.1)

konteynerlar uchun

Z = N_sut · K_q · (1 - α) · β / (n_sm · N_sm) , dona (3.2)

bu yerda n_sm – sutkadagi smenalar soni;

Q_sut - sutkalik yuk aylanmasi ^**, t/sut:

Q_sut = Q_s.j. + Q_s.k. , t/sut (3.3)

N_sut- cutkalik konteyner aylanmasi^**, kont/sut:

о‘rta tonnajli konteynerlar uchun,

N_sut=N_3.j. +N_3.k. +N_5.j. +N_5.k. +N_3.b. +N_5.b. , kont/sut

katta tonnajli konteynerlar uchun,

N_sut=N_20.j. +N_20.k. +N_30.j. +N_30.k. +N_20.b. +N_30.b. , kont/sut

K_q - yuklarni qaytadan ortish-tushirish koeffitsiyenti;

α - bir turdagi transportdan boshqa turdagi transportga bevosi-
ta yuklarni ortishni inobatga oluvchi koeffitsiyent^*;
Q_sm , N_sm - OTMsining smenalik ishlab-chiqarish meyori^*, muvofiq ra-
vishda t/sm va kont/sm;
β - OTMsining turli ta’mirlarda bо‘lishini inobatga oluvchi
koeffitsiyent;

β = 365 / (365 -T_t)

bu yerda T_t – OTM sining yil davomida barcha turdagi ta’mirlarda bо‘lish

muddati, sut.
(Hisob kitob ishlarida  = 1,04 elektr yuklagichlar uchun va  =1,03 boshqa turdagi OTM lar uchun, deb qabul qilinsa ham bо‘ladi).
OTM larining smenalik ishlab-chiqarish meyorini (Q_sm va N_sm) yagona ishlab chiqarish meyorlaridan [9] qabul qilib olinadi. Agarda yagona ishlab-chiqarish meyorlarida, ba’zi bir turdagi OTM lar va yuklar uchun Q_sm va N_sm mavjud bо‘lmasa, OTM larining smenalik ishlab-chiqarish meyorini quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi:
barcha turdagi yuklar uchun

Q_sm = Q_t · t_sm · k_v , t/sm (3.4)

konteynerlar uchun

N_sm = N_t · t_sm · k_v , kont/sm (3.5)

bu yerda t_sm - smena muddati (t_sm = 7), soat;

Q_ch , N_ch - OTM sining texnik unumdorligi, muvofiq ravishda t/soat
va kont/soat;
k_v - mashinalardan vaqt bо‘yicha foydalanish koeffitsiyenti
(k_v = 0,6 ÷ 0,8).
Davriy harakatlanuvchi OTM lari uchun texnik unumdorlik qо‘yi- dagi formulalar yordamida aniqlanadi:
donali yuklar uchun,

Q_t = 3600 · G_yuk / Ts , t/soat (3.6)

konteynerlar uchun,

N_t = 3600 · n_k / Ts , kont/soat (3.7)

sochiluvchan va tо‘kiluvchan yuklar uchun

Q_t = (3600 / Ts) · V_k · γ · ψ , t/soat (3.8)

bu yerda G_yuk - bir ish siklida elitib qо‘yiladigan yukni о‘rtacha vazni, t;
n_k - bir ish siklida elitib qо‘yiladigan konteynerlar soni;
V_k - OTM si kovshining sig‘imi^*, m³ ;
γ - yukning hajmiy massasi^*, tm³;
ψ - kovshni tо‘lar-tо‘lmasligini inobatga oluvchi koeffitsiyent
(ψ = 0,80 ÷ 0,95);
Ts – OTM si ish siklining vaqti, s
Vilkali yuklagichlarni ish siklining vaqtini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:
Ts = t_o + t_b + (t_or.e.+2 · h_о‘ /υ_k + 2 · ℓ_о‘ /υ_h + t_ol.e. + 4·t_t.s.) · φ , s (3.9)

bu yerda t_o , t_b - yukni vilkaga о‘rnashtirib olish va vilkadan bо‘shatish

vaqti (t_o = t_b = 3 ÷ 5), s;
t_or.e. , t_ol.e. - vilkani oldinga va orqaga engashtirish vaqti
(t_ol.e.=t_or.e.=2 ÷ 3), s;
h_о‘ - yukni о‘rtacha kо‘tarish va tushirish balandligi
(h_о‘ = 0,6÷1,2), m;
υ_k - yukni о‘rtacha kо‘tarish va tushirish tezligi^*, m/s;
ℓ_о‘ -yuklagichni bir ish siklidagi о‘rtacha harakatlanish
masofasi (ℓ_о‘  50 ÷ 70), m;
υ_h - yuklagichni о‘rtacha harakatlanish tezligi^*, m/s;
t_t.s - yuklangichni tezlanish va sekinlanish vaqti (t_t.s  1  2), s.
φ - ish siklining alohida operatsiyalarini parallel (ikki yoki
undan ortiq operatsiyalarni birgalikda) bajarishni inobat -
ga oluvchi koeffitsiyent (0,70,85);

Chor poyali va kо‘prik kranlar ish siklining vaqtini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:

Ts = t_i + t_b + (4·h_о‘ / υ_k + 2·ℓ_t / υ_t + 2·ℓ_kr / υ_kr + 8· t_t.s.)·φ , s (3.10)

bu yerdat_i , t_b - muvofiq ravishda yukni ilgakka ilib olish va ilgakdan

yukni bо‘shatish vaqti, s;
h_о‘ - yukni о‘rtacha kо‘tarish va tushirish balandligi (h_о‘  2 ÷ 3),
m;
ℓ_t , ℓ_kr - muvofiq ravishda yuk kо‘tarish aravachasini va kranni о‘rtacha
harakatlanish masofasi (ℓ_t = 0,7·L_pr , ℓ_kr = 15 ÷ 20), m;
υ_k , υ_t , υ_kr - muvofiq ravishda yukni kо‘tarish, yuk kо‘tarish aravachisini
va kranni harakatlanish tezligi^*, m/s;
t_t.s.- tezlanish va sekinlanish vaqti (t_t.s.  1 ÷ 2), s;
8, 4, va 2 sonlari u yoki bu operatsiya ish siklida necha marotaba qaytarilishini kо‘rsatadi.
Aylanuvchi strelali kranlarning ish siklining vaqtini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

Ts = t_i + t_b +(4·h_о‘ /υ_k +2· β ·60 /(υ_ay ·360) +2·ℓ_kr / υ_kr +8·t_t.s.)·φ , s (3.11)

bu yerda β - kran strelasini burilish (aylanish) burchagi (β  160 ÷180),

grad;
υ_ay - kran platformasini aylanish chastotasi^*, ayl/daq.
Aylanuvchi strelali kranlar chiqarib qо‘yiladigan tayanchlarga mahkamlanib ishlaganida yoki sochiluvchan tо‘kiluvchan yuklar bilan ortish-tushirish ishlarini bajarganida ish siklining vaqtini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

Ts = t_i + t_b +(4·h_о‘ /υ_k +2· β ·60 /(υ_ay ·360) + 6·t_t.s.)·φ , s (3.12)

chunki aylanuvchi strelali kranlar chiqarib qо‘yiladigan tayanchlarga mahkamlanib ishlaganida yoki sochiluvchan - tо‘kiluvchan yuklar bilan ortish-tushirish ishlarini bajarganida, ish sikli davomida kran harakatlanmasdan bir joyda muqim turib ishlaydi.

Ortish-tushirish mashinalarining zaruriy soni harakatdagi sostavlarni yuk operatsiyalarida tо‘xtab turishlarini meyoriy muddatini qanoatlantirishi kerak:

barcha turdagi yuklar uchun,

Z^' = Q_p / (Q_t · T_t.t.m. · n_p ) ≤ Z , dona (3.13)

konteynerlar uchun,

Z^' = N_p / (N_t · T_t.t.m · n_p ) ≤ Z , dona (3.14)

bu yerda Q_p , N_p - muvofiq ravishda vagonlarni eng kо‘p olib kirib berish-

dagi yuk va konteynerlarning miqdori, t yoki kont;

Q_p = Q_sut / m , t; N_p = N_sut / m kont

T_t.t.m.- yuk operatsiyasidagi bitta vagonning tо‘xtab turish mudda-

ti (yuk tashish Qoidalari, I- qism, 13- bо‘lim.).
n_p - eng kо‘p olib kirib berish (podachi) lardagi vagonlar soni;

n_p = n_sut / m , vag

n_sut- hisobiy sutkalik vagon aylanmasi, (n_sut= n_4.j.+n_4.k.) , vag.

m - yuk frontiga vagonlarni olib kirib berish (podachi) lar
soni.
Elektr yuklagichlar uchun zaryadlash nuqtalarining soni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Z_z.n. = Z · t_z · k_z / 24 , dona (3.15)

bu yerda t_z - elektr yuklagichlarni zaryadlash muddati (t_z  10 ÷ 12), soat;

k_z - elektr yuklagichlarni zaryadlashga qо‘yishning nomuntazamlik
koeffitsiyenti (k_z  1,08 ÷ 1,1).
Idish–о‘rovli va donali yuklar uchun tagliklar soni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Z_tag = Q_s. · T_saq · k_t / G_yuk , dona (3.16)

bu yerda Q_s. - hisobiy sutkalik yuk aylanmasi^**, t/sut;

k_t - tagliklarning ta’mirda bо‘lishini inobatga oluvchi koeffi-
siyent (k_t  1,03 ÷ 1,05);
T_saq - yuklarning tagliklarda saqlash muddati, quyidagi tartibda
aniqlanadi;
a) tagliklar, faqatgina temir yо‘lining yuk saroyi omborlari ichida muomalada bо‘lsa (ishlatilsa), ya’ni idish–о‘rovli va donali yuklar paketsiz tashilsa:

T_saq.j. = t_saq.j. ; T_saq.k. = t_saq.k. , sut (3.17)

bu yerda t_saq.j. , t_saq.k. - muvofiq ravishda jо‘nash va kelish bо‘yicha yuklarni

omborda meyoriy saqlash muddati^*, sut.

b) tagliklar yuk jо‘natuvchining (yuk oluvchining) omborlari va temir yо‘lining yuk saroyi omborlari о‘rtasida muomalada bо‘lsa:

T_saq.j. = t_saq.j. + T_jо‘n ; T_saq.k. = t_saq.k. + T_ol , sut (3.18)

bu yerda T_jо‘n , T_ol - muvofiq ravishda yuk jо‘natuvchining va yuk

oluvchining omborida yuklarni saqlash muddati
(T_jо‘n = T_ol = 1, sut);

v) tagliklar jо‘natuvchi stansiyadagi yuk jо‘natuvchilarning omborlari va tayinlangan stansiyadagi yuk oluvchilarning omborlari о‘rtasida muomalada bо‘lsa, ya’ni idish–о‘rovli va donali yuklar paketlab tashilsa:

T_saq = 2 · [T_jо‘n + t_saq.j. + (1 + L / υ_e) + t_saq.k. + T_ol] , sut (3.19)

bu yerda L - yuk tashish masofasi (L  1000 ÷ 1500), km;

υ_e - yukning eltib berish tezligi (υ_e  330), km/sut.