Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

2 Ислом Карнмов. Ватанимизнинг босқичма-босқкч ва барқарор ри- 
вожланицшни таъминлаш - бизнинг олий мақсадимиз. Асарлар, 17- 
жилд, Т., «Ўзбекистон», 2009 Й., 151-6.
3Ўша асар, 152—153-6.
/ №
178

---

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ
рилтан барча инвестицияларнинг қарийб 54 фоизини кор- 
хоналар ва аҳоли маблағлари ташкил этади»1.
Жаҳонда молиявий-иқтисодий инқироз бошланиши 
билан Ислом Каримовнинг бевосита раҳбарлигида Ўз- 
бекистонда инқирозга қарши комплекс чора-тадбирлар 
дастури ишлаб чиқидди. Унда иқгисодиётнинг реал сек- 
торини қўллаб-қувватлашга, солиқ юкини камайтириш- 
га, маҳсулот ишлаб чиқариш таннархини пасайтириб, ра- 
қобатбардошлигини оширишга, янги ташқи бозорларни 
ўзлаштиришга, аҳолининг ижтимоий муҳофазасини ку- 
чайтириб, харид қобилиятини оширишга, ички бозорда 
янги талаблар ҳосил қилишга ва бошланган ислоҳотлар- 
ни, давлат дастурларини изчил давом эттиришга зътибор 
қаратилди. Иқгисодиёт ва хўжалик юригиш билан боғлиқ 
бўлган баъзи меъёрий ҳужжатларга тегишли ўзгаришлар 
киритилди, ўзаро ҳисоб-китобларни ва бюджет тўловла- 
рини амалга ошириш муддатлари ҳам узайтиршши. Нати- 
жада, жаҳон молиявий иқгисодий инқирозининг энг оғир 
даври — 2009 йилда ҳам Ўзбекистонда барқарор иқтисо- 
дий ўсиш таъминланди: ялпи ички маҳсулот 8,1 фоизга 
кўпайди, давлат бюджети 0,2 фоиз профицит билан бажа- 
рилди, иқгисодиётга киритилган инвестициялар ҳажми 8,2 
миллиард долларни ташкил этди. Хорижий инвестиция- 
лар ҳажми 68 фоизга, шундан тўғридан-тўғри киритилган 
инвестициялар ҳажми 1,8 баробарга ошди2.
Жаҳон молиявий-иқгисодий инқирози барча тараққиёт 
моделлари, шу жумладан, ўзбек модели учун ҳам жиддий 
синов бўлди. Ўзбек модели ўзининг пухта илмий асослан- 
гани, мослашувчанлиги ва ҳаётий салоҳияти туфайли ин- 
қирозга бардошли эканини намоён этди. Биринчидан, 
мамлакатимизда ислоҳотлар беш тамойил асосида амалга 
ошириб келингани сабабли иқтисодиетимиз босқичма- 
босқич, тизимли ва комгшекс ривожланаётган, унинг тар-
' Ў т а асар, 153-6.
: Ислом Каримов. Жаҳон инқнрозининг о қ и б а тл ар ти енгиш, мам- 
лакатимизни модернизация қилиш ва тараққнй топган давлатлар да- 
ражасига кўгариш сари. Асарлар, 18-жилд, Т., «Ўзбекистон», 2010 й., 
171-172-6.
179
\\\Ж

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
моқчари ўртасвда динамик мувозанат ва ўзига хос уйғун- 
лик вужудга келган эди. Тўғри, баъзи соҳалар (устуворлик 
берилганлар)да ривожланиш суръатлари нисбатан баланд- 
роқ, баъзиларида пастроқбўлса-да, ўртада узилишилар йўқ 
эди. Банк ва молия-кредит тизими ислоҳотлар даражаси- 
ra мослашган, турли ноқонуний алоқаларга, ортиқча кре- 
дит эмиссияси, ноликвид деривативлар (иккаламчи қим- 
матли қогазлар) чиқаришга берилиб кетилмаган эди. Чунки 
давлат бош ислоҳотаи сифатида бу масалани ўз назорати- 
дан чиқармаганди.
Иккинчидан, ўзбек моделига хос давлат бош ислоҳот- 
чи тамойилининг аҳамияти яна бир бор намоён бўдди. 
Чунки жаҳон инқирози бошланиши билан давлатимиз вақ- 
тида тегишли чора-тадбирлар кўра бошлади. У жаҳон бо- 
зорида тез ўзгараётган вазиятнинг Ўзбекистон иқтисоди- 
ётига салбий таъсирини минималлаштириш йўлларини 
топди. Инқироз шароитида ўзбек моделининг бошқа та- 
мойиллари ҳам ўзларининг ҳаётий ва илмий-иқтисодий 
салоҳиятини намоён қилди. Иқгисодиётнинг сиёсатдан 
устунлиги ва мафкурадан холилиги тамойилидан келиб 
чиқиб, инқироз баҳонасида халққа номақбул, мулкдор- 
ларга, банкирларга, қисман давлатга фойдали иқтисодий 
чекловлар, масалан, ойлик маошни қисқартириш, пен- 
сияларни кечиктириш ва шулар каби бошқа номаъқул 
чора-тадбирлар ўтказилмади. Ташқи бозорда янги ҳам- 
корлар изланди.
Учинчи тамойилга биноан, янги қабул қилинган меъё- 
рий ҳужжатларга давлатнинг ўзи ҳам, хўжалик юритувчи 
субъектлар ҳам, жисмоний шахслар ҳам қатьий риоя қилди, 
бошбошдоқликка, ўзбошимчаликка Йўл қўйилмади.
Тўртинчи тамойилга биноан, жаҳон инқирози пайти- 
да ҳам кучли ижтимоий сиесат олиб боридди, аҳолининг 
муҳтож қатламлари ижтимоий муҳофаза кшлинди. Одам- 
ларда инқироздан саросимага тушиш, ўзини йўқотиб 
қўйиш, кайфиятини бузиш кузатилмади. Ҳеч ким банк- 
ларга қараб омонатларини олгани чопмади, дўконлардан 
маҳсулотларни ортиқча харид қилиб, омборларига тиқма- 
ди. Аксинча, 2008, 2009, 2010 йилларда аҳолининг банк-
я т
i8o

---

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ
лардаги омонати анчл ўсдн. Одамлар шиолч билан ўз 
ишини давом эттирди. Ушбу ҳолаг инқироз Гшлларида 
жуда муҳим аҳамият касб эгади.
Икд исодиётимизнинг жаҳон молиявий-иқтисодий ин- 
қирозига бардош бера олиши ҳақида Ислом Каримов 2008 
йилнинг декабрида (яъни, инқирознинг бошланғич, ҳали 
унинг хавфи бизга қандай бўлишини аниқ айтиш мумкин 
бўлмаган даврида) Ўзбекистон Республикаси Конститу- 
цияси қабул қилинганининг 16 йилдигига багашланган тан- 
танали маросимдаги нугқйда гапирган эди. Юртбошимиз, 
жумладан, шундай фикрларни билдириб ўтгацди:
- мамлакатимизда иқгисодий ислоҳотларни ўтказиш- 
да узоқ ба давомли миллий манфаатларимиз кўзда тути- 
либ, «шок терапияси»ни четдан туриб киритишга уриниш- 
лардан ва бозор иқгисодиёти ўзини ўзи тартибга солади, 
детан ўта жўн ва алдамчи тасаввурлардан воз кечилди;
- ислоҳотларни изчнл ва босқичма-босқич амалга оши- 
риш йўли танланди;
- парокандалик ва бошбошдоқлик таъсирига тушиб 
қолмаслик учун ўтиш даврида давлат зиммасига бош ис- 
лоҳотчи масъулияти юклатилди1.
Мамлакатимизнинг барқарор тараққиётини гаъмин- 
даш, турли вазиятлар туғдирган кескин муаммоларни 
ечишда танланган бошқарув усуллари ва ендашув ўзини 
тулиқоқгаганини таъкиддаб, Ислом Каримов ишонч билан 
қуйидаги фикрни айтади: «Биз танлаган тараққиёт модели, 
мамлакатни ислоҳ этиш, модернизациялаш, техник ва тех- 
нологик янгилаш, иқгисодиётни диверсификация қилиш 
бўйича амалга оширилаётган пухта ўйланган сиёсат бугунги 
кунда ўз самарасини бермоқда, деб айтишга барча асос- 
ларимиз бор. Ва бу сиёсат юртимизнн турлн салбий жа-