Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир
Download 6.51 Mb. Pdf ko'rish
|
O\'zbekiston yo\'li 431-23
|
tm
s КИРИШ ларни келтириб чиқарди. Ўз она тилини етарли даражада билмайдиганлар сони йилдан-йилга кўпайди. Кўчиб кел- ган аҳоли эса ўзбек тилини деярли ўрганмас, бунга зару- рат ҳам сезмас эди. Заводларда кўплаб русийзабон кишилар ишлагани, иш юритишда, бошқаришда, техник ва технологик ҳужжат- ларда фақат рус тили қўллангани ҳамда туб аҳоли улар- нинг ўртасида камчиликни ташкил этгани ўзбек тилининг саноатда қўлланишига қўшимча тўсқинлик туғдирди. За- монавий технологияларга асосланган корхоналар ҳузури- даги касб-ҳунар билим юртларида ҳам ўқиш рус тилида эди.,Бу, бир томондан, қишлоқда ўсиб-улғайган ёшлар- нинг шаҳардаги саноат корхонасига ишга киришини iyt- йинлаштирди. Иккинчи томондан, янги корхона қурилса, унга четдан асосан русийзабон ишчи-хизматчилар кўчи- риб келтирилишига (албатга, оилалари билан) баҳона бўлди. Шундай қилиб, ёпиқ ҳалқа вужудга келди. Рус тили индустрия соҳада ишлайдиганлариинг ёки ишлаш- ни хоҳлайдиганларнинг, бу соҳага хизмат кўрсатади- ганларнинг асосий тилига, оиласини боқиш учун фой- даланадиган тилга айланди. Она тилини ўзлаштиришга интилиш сусайиб, рус тилини ўзлаштиришга интилиш кучайди. Йиддан-йил кўпайиб бораётган рус мактабларини би- тирувчи маҳаллий халқ болалари эса нафақат миллий ма- даний меросидан, ҳатто замонавий миллий маданиятидан ҳам сезиларли даражада бегоналашди. Собиқ совет республикаларидаги каби Ўзбекистонда Ҳам миллий-рус икки тиллилиги вужудга келди. Бу бир ёқлама икки тиллилик эди. Чунки маҳаллий миллат ва- киллари ўз она тили қаторида рус тилини ҳам ўрганар, республикалардаги русийзабон аҳоли эса маҳаллий тил- ларни, юқорида таъкидланганидек, деярли ўрганмас эди. Икки тиллшшкнинг бундай шакли фанда бир тилнинг аста-секин иккинчи тилга ассимиляция бўлиш арафаси, Д«б баҳоланади. Фақат томонлар тенг ўзлаштирган икки тшишликкина ҳар икки халқнинг ва тилнинг бойишига хизмат қилади. 9 \U1 ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ Она тилига муносабат муқаррар равишда миллий ғурур- га, миллий менталитетга таъсир кўрсатади. Агар она ти- лига эътибор сусайса, миллий нигшшзм кучаади, мада- ний мерос унугила бошлайди, миллий номукаммаллик туй- ғуси пайдо бўлади. Ўтган асрнинг 80-йилларига келиб, Ўзбекистонда бундай салбий ҳолатлар яққол кўзга ташла- ниб қолган эди. Айтилганларга яна «пахта иши», «ўзбеклар иши» деган бўҳтонлар билан қатагон кампанияси фаол ўтказилгани- ни, минглаб одамлар қамалиб ёки терговга чақирилиб сарсон этилганини, қўрқитилганини қўшимча қилиш ло- зим. Қиз> 1 л империянинг марказий матбуотида респуб- ликамиз шаънига юлғичлик, ўғрилик, қўшиб ёзиш ва сохта маълумот бериш, келишувчилик, боқимандалик каби ҳар хил туҳматлар тинимсиз ёғдирилди. Натижада четда ўзбекларга нисбатан ишончсизлик, ётсираб қараш- лар пайдо бўла бошлади. Булар ҳам миллий ғурурга пу- тур етказди, миллий номукаммаллик туйғусини кучай- тирди. Ич-ичидан емирилиб бораётган совет тузумини, қан- дай қилиб бўлса-да, сақпаб қолишга уриниш, миллий рес- публикалардаги мустақиллик ҳаракатларига барҳам бе- риш, имкон топилса, давлат тўнтаришини амалга оши- риш учун (буни кейинчалик 1991 йил август воқеалари тасдиқлади) собиқ Иттифоқнинг турли минтақаларида мшхлатлараро можаролар келтириб чиқаршцш. Шундай можаролардан бири 1989 йил 23 майда Ўзбекистонда мес- хети турклари ва ўзбеклар ўртасида уюштирилди. Ўз хал- қини, унинг миллий ғурури ва манфаатларини ҳимоя қилолмайдиган, Москва олдида қалтираб, унинг ноғора- сиға жон куйдириб ўйнайдиган, ўзининг шахсан содиқ- лигини исботлашга уринадиган республика раҳбарлари (И. Усмонхўжаев, Р. Нишонов, Р. Абдуллаева, F. Қоди- ров ва б.) халқдан узилиб қолган, обрўсини йўқотиб бўлган эди. Республикани амадца Марказдан жўнатилган, кейинчалик халқ «десантчилар» деб атаган, маҳаллий ша- роитни, халқ менталитетини, маданиятини, тарихини мут- лақо билмайдиган нолойиқ кадрлар бошқарди. Й Ш 10 КИРИШ Халқнинг норозилиги кучайиб борди. Кичиккина бир хургки вазиятни издан чиқариб, порглатиб юбориши мум- кинлигини Қувасой, Фарғона, Қўқон, Паркент ва бошқа баьзи шаҳарларда 1989-1990 йилларда юз берган фожиа- -яи воқеалар тасдиқлади. 1989 йилнинг июнида Ислом Каримов республикага раҳбар бўлганида аҳвол шундай чигал, мураккаб ва кес- кин эди. Орадан икки йил ўтгач, СССРда сиёсий ва ижтимо- ий-иқгисодий инқироз чуқурлашиб, охир-оқибат комму- нистик империя парчаланди. СССРнинг парчаланиши Югославиядаги каби йирик ички фуқаролар урушига олиб келмаган бўлса-да, силлиқ кечгани йўқ. Грузияда грузин- лар ва абхазлар, грузинлар ва жанубий осетинлар, Молда- вияда Днестр бўйи аҳолиси ва молдаванлар ўртасида қурол- ли тўқнашувлар, Озарбайжон ва Арманистон ўртасида Тоғ- ли Қорабоғ учун уруш, Тожикистонда фуқаролар уруши содир бўлди. Қиршзистон жанубида ҳам миллатлараро мо- жаролар юз берди. Украинада шарқий ва ғарбий мин- тақалар ўртасидаги келишмовчиликлар халқнинг миллий жипслигига хавф туғдирди. Россиянинг қатор минтақа- ларида ижтимоий-сиёсий ва миллатлараро беқарорлик ку- затилди. Айниқса, Татаристон, Тува, Бошқирдистон, Ши- молий Кавказ республикаларида вазият анча жиддий тус олди. Мана шундай оғир шароитда Ўзбекистонда сиёсий ва ижтимоий-иқгисодий барқэрорлик сақпаб қолинди. 1992 йил декабрь ойида Наманганда диний экстремистик куч- лар томонидан маҳаллий ҳокимиятни босиб олиш мақ- садида уюштирилган жиноий ҳаракатлар, ундан кейинш баъзи бир хуружлар — террорчи тўдаларнинг Сурхондарё ва Тошкент вилоятининг тоғли туманлари орқали суқилиб кириши, 200$ йилда Андижонда ташкил этилган қўпо- рувчилик хуружлари республикамизда ҳам вазиятни из- Дан чиқаришдан манфаатдор ички ва ташқи кучлар мав- жудлигини яққол кўрсатди, Воқеалар салбий йўналишда ривожланишининг олдини олишда ёш мустақил мамла- кат раҳбарияти, айниқса, Президент Ислом Каримовнинг n ш ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ вазиятни олдиндан кўра билган ҳолда, қатъият билан оқилона сиёсат юритгани асосий ҳал қилувчи роль ўй- нади. Собиқ СССР ҳудудида мустақилликка эришган барча республикалар глобал геосиёсий маконга, халқаро муно- сабатларга алоҳида субъект сифатида қушилди. Айни пайт- да улар бу маконнинг, муносабатларнинг етакчи ўйинчи- ларининг қизиқишлари объектига ҳам айланди. Буюк дав- латларнинг геосиёсий рақобати ва ўйинларидан ўзини четга олиб, у ёки бу тарафда турмаган мамлакатларга нис- батан турли тазйиқлар, шу жумладан, баъзи бир иғволар, «рангли инқилоблар» қўлланилди ёки «саркаш» давлат- лар инсон ҳуқуқлари ва демократияни бузишда айблан- ди. Буюк давлатларнинг баъзи яримрасмий ва норасмий доиралари ҳатто ички экстремистик кучларни зимдан қўллаб-қувватлашдан ўзларини тия олмади. Чунки улар ёш мустақил давлатлар ичида ва ўртасида зидцият ку- чайса, барқарорлик иэдан чиқиб, можаролар юз берса, уларнинг ички ишларига аралашишга имкон топишдан, ҳатто тинчликни сақловчи кучлар ниқобида ҳарбий куч- ларини киритишдан умидвор эди. Бу борадаги таҳцид- лар ҳалигача сақланиб қолаетганини 2010 йил апрелв ойида Қирғизистон жанубида юз берган фожиали воқеа- лар ва уларга баъзи бир давлатларнинг муносабати ми- сол бўла олади. Ислом Каримов Ўзбекистон раҳбари бўлганидан токи СССР парчаланишигача ўтган 2 йилдан сал кўпроқ вақт ичидаёқ республикамиздаги қатор кескин муаммоларни юмшатишга эришди. Масалан, «пахта иши»га барҳам бе- рилиб, ноҳақ жабрланганлар оқлана бошлади. Қишлоқ аҳолисининг муҳгож қисмига томорқа хўжаликлари учун ер майдони, шаҳарларда шахсий уй-жой қуриш учун ер участкалари ажратилди. Миллий қадриятлар тиклана бош- лади. 1989 йилда ўзбек тилига давлат мақоми берилиб, Наврўз байрами халққа қайтарилди, эътиқод ва виждон эркинлигини амадца таъминлаш юзасидан ишлар бошлаб юборилди, масжидлар ва бошқа диний муассасалар очили- шига, янгвдан ташкил қшшнишига йўл берилди. Ишлаб *т 12 КИРИШ чиқаришда меҳнат интизоми мустаҳкамланди. Иқгисоди- ёт ва ижтимотш ҳаёт изга туша бошлади. 1991 йилга келиб Президент Ислом Каримов Ўзбекистон йигитлари ҳар- бий хизматни фақат юртимиз ҳудудида ўташи лозимлиги тўғрисида фармон қабул қилди. Юқоридагилардан келиб чиқиб, собиқ совет респуб- ликалари орасида аҳволи анча мушкул ва мураккаб бўлган Ўзбекистонда СССР парчаланганидан кейим ижтимоий- сиёсий барқарорлик сақлаб қолинишида Ислом Каримов раҳбарлигида олиб борилган изчил ва оқилона сиесат бош омил бўлди, деб бемалол айта оламиз. Бошқарув, ўз моҳиятига кўра, жуда мураккаб ва зид- зиятли ҳодиса, айниқса, давлат бошқаруви. У ташкилот- чилик, илм ва санъатнинг ўзига хос бирикуви бўлтани сабабли инсондан кагга истеъдод талаб қилади. Истеъдоднинг ҳар қандай кўриниши (шакли) — бу билим, ўз соҳасида компетентлик, таҳлил ва умумлаштира билиш салоҳияти, ностандарт ва эвристик фикрлаш, ма- саланинг кўп вариантли ечимидан энг тўғрисини аниқ ҳисоб-китоблар асосида ёки интуитив топиб, холис ва қатъий қарор қабул қила олишдир. Демак, истеъдод - бу, энг аввало, инсондаги ижодий тафаккур ва ирода салоҳи- ятидир. Бошқарув истеъдоди ҳам инсонга бошқа истеъдодларга ўхшаб табиат томонидан берилади ва салоҳнят сифатида туғма бўлади. У, ўз навбатида, истеъдод соҳибидан мутта- СШ1 меҳнатни, бшшми ва тажрибасини оширишни, ўз фа- олиятига нисбатан танқцций-ижодий ёидашишни, ўз ус- тида ишлашни, ҳалоллик ва холисликни талаб қилади. Кейинги икки талаб раҳбарнинг мансаб поғоналари бўйлаб Ўсиши ва обрў-эътибори ошиши учун айниқса муҳим. Ҳалол ва холис бўлмаган раҳбар, қанчалик ташкилотчи, бшшмдон, қатьиятли бўлмасин, халқ ўртасида обрў-эъти- бор қозонолмайди. Лекин раҳбарлик истеъдоди шш-фан ва санъат соҳа- сидаги истеъдодцан фарқ қилади. Энг аввало раҳбар таш- Килотчилик хислатларига эга бўлиши лозим. Ташкилот- чилик эса нафақат одамларни уюштириш, бирор мақсад 1 3 % \ \ ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ сари йўналтириш, айни пайтда, уларнинг тақдири, иш- нинг натижаси учун ўз зиммасита масъулият олиш ҳам- дир. Олим ва санъаткорнинг масъулияти аввало ижод қилаётган соҳа олдидаги индивидуал масъулиятдир. Бошқарув масъулияти раҳбардан иродали шахс бўлиш- ни талаб қилади. Раҳбарнинг иродаси ҳам олим ва санъат- корнинг иродасидан фарқ қилади. Олим ва санъаткорнинг иродаси ўз ижодий ғоясидан чекинмасликда, ижод йўлида- гн турли ғов ва қийинчиликлардан, шу жумладан, ижтимо- ий ва сиесий қийинчиликлардан қўрқмасдан, ўз мақса- дига интилишда намоён бўлса, раҳбарнинг иродаси ўз сиёсий, иқгисодий, ижтимоий дастурларини қатъият, из- чиллик билан амалга оширишда, баъзан кимларгадир, ҳатто аҳолининг кенг қатламларига ёқмайдиган, оғриқ- ли, аммо эртангн кун учун зарур қарорлар қабул қилиш- да, бу жараёнда интизомни, жамият, халқ жипслигини сақлаб қолишда намоён бўлади. Раҳбар ҳар қандай оғир, чигал, ўта зиддиятли ва можароли вазиятда ҳам ҳис- ҳаяжонини жиловлай олиши, вазиятдан чиқишнинг ёки уни юмшатишнинг йўлини топишга ақли ва кучини йўналтира олиши лозим. Ирода аслида эркин танлаш, қарор қабул қдла олиш масъулияти ва салоҳиятидир. Унга «мен шундай хоҳлай- ман» деган ёндашув эмас, балки «мен шундай қилишим шарт, чунки вазият шуни талаб қиляпти», деган ёндашув хос. Давлат бошлиғининг фаолияти инсонлар ва жамият тақдирига муқаррар таъсир кўрсатиши сабабли унинг ин- дивидуал иродаси улкан ижтимоий аҳамият ва ахлоқий- маънавий мазмун касб этади. Бошқарув истеъдоди воқеалар ривожи ва давр талаб- ларини, тараққиёт тенденцяяларини олдиндан кўра би- лишни тақозо этади. Шу сабабдан раҳбар стратегик ва тактик интуицияга эга бўлмоғи лозим. Ҳақиқий бошқарув истеъдодига эга бўлган шахс раҳ- бар бўлиб иш бошласа, тараққиёт тенденцияларини ол- диндан чуқур пайқай олгани учун, уларнинг ижобий- ларига шароит яратади, ривожланшшши тезлаштиради, салбийларининг олдини олишга ҳаракат қилади ёки таъ- я т i4 КИРИШ сирини минималлаштиради. Шундай шахслар тариҳца ўзи- дан яхши от қолдиради. Аксинча, тараққиётнинг салбий тенденцияларига хизмат қилган шахслардан фақат «дод» қолади. Мамлакат раҳбаридан тарихий бурилиш даврида иж- тимоий-сиёсий ва иқгисодий барқарорликни сақлаб қолиш билан бирга ўрта ва узоқ истиқболга мўлжалланган стра- тегик мақсадларни ва уларга эришнш концепциясини, яъни ривожланиш концепциясини ишлаб чиқиш талаб этилади. Бу концепция давлат ва жамият институтларини такомилл аштириш, иқгисодий ва ижтимоий ривожланиш- дан тортиб, инсон ҳуқуқларию хавфсизлик ва ташқи сиё- сатгача бўлган масалаларни қамраб олади. Мамлакат аниқ ва пухта ишланган ривожланиш кон- цепциясига эга бўлиши биринчи раҳбарнинг ва унинг командасининг ижодий салоҳиятига боғлиқ. СССРнинг парчаланшпи арафасида ҳақиқий бошқарув истеъдодига эга бўлган шахснинг республикамиз раҳбари бўлиб келиши Ўзбекистон халқи учун улкан бахт бўлди. Бу сафар тақцир миллатимизга кулиб боққан эди. Ўзбекистон мустақилликка эришганидан кейин юр- тимиз олдида, мавжуд қийинчиликлардан ташқари, кўплаб янги муаммолар ҳам юзага қалқиб чиқди. Жумладан, сиё- сат ва давлат бошқаруви билан бевосита боғлиқ бўлган муаммолар - тараққиешинг қандай йўлини, моделини тан- лаш, қандай назарияга ва амалий тажрибаларга таяниш каби масалалар ниҳоятда долзарб эди. Страгегик мақсадларни белгилашда собиқ совет рес- публикалари (кенгроқ олганда собиқ социалистик мамла- катлар) ўртасида гўёки кескин фарқ йўқ эди: иқтисодиёт- да кўп мулкчилик ва бозор муносабатларини, бошқарувда демократияни жОрий қилишни уларнинг барчаси асосий мақсад, деб эъдон қилган эди. Лекин бозор муносабатлари ва демократияни, айниқ- са^ уларни жорий қилиш йўлларини ҳар бир мустақил Давлат раҳбарияти ва назариячилари ўзича тушунар, баъзи масалаларда амалда ҳатто қарама-қарши позициада турар эди, Масалаи, ижтимоий тараққиетда ёш мустақил дав- i5 m ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ латларнинг деярли ҳаммаси инқшюбий Йўлни қоралаб, тадрижий йўлни маъқуллаган бўлса-да, амалда айрим- лари «шок тералияси» усулини, эски кадрларни кескин алмаштириш, давлат ва жамиятнинг айрим институт- ларини кескин бузиш каби инқилобий усулларни ёқдаб чиқди. Ўзбекисгон бу масалаларда изчил тадрижий усуллар- ни танлади: «шок терапияси»дан воз кечди, Президент Ислом Каримов томонидан олға сурилган «Янги уй қур- май туриб, эскисини бузманг» тамойили жамиятни янги- лашнинг асосий принципларидан бирига айланди. Машҳур инглиз иқгасодчиси Адам Смит давридан мак- роиқгисодиёт илми, назарияси иқгисодиётнинг табиий- тарихий ривожланиш қонуниятларини ўрганиб келади. Мавжуд назариялар бозорнинг пайдо бўлиши, тараққий этиши, бозор муносабатларининг такомиллашиши оддий- лиқдан мураккабликка қараб боришини ўргатади. Ғарб иқгисодий таълимотлари — бозор иқгисодиёти назария- ларидир. Марксистик ва социалистик иқгисодий назари- ялар ишлаб чиқариш ва бозор тарихи бобида ўтмишдош- ларидан кескин фарқ қилмаса-да, хусусий мулк ва бозор муносабатларининг келажаги масаласида ўзаро қарама- қарши позицияда туради. Марксистик иқгисодий таъли- мотларни - режали иқгисодиёт назариялари, деб аташ мумкин. Ғарб иқгисодий назариялари, таълимотлари (классик, неоклассик сиёсий иқтисодлар, кейнс, монетар сиёсат, янги макроиқгисодиёт назариялари) социалистик режали иқгисодиётдан бозор иқгисодиётига ўтиш масалаларини ҳеч қачон ўрганмаган ва бу борада ҳеч қандай илмий ху- лосалар қилмаган. Социалистик иқгисодий таълимот мулкни национали- зация (амалда давлатлаштириш) қилиш ва бозор муноса- батларини, унинг инфратузилмаларини вайрон қилиб, «социалистик асосда» қайта қуриш орқали «кашггализмдан социализмга ўтиш» ҳақида гапирса-да, у ҳам тескари жа- раён - социалистик иқгисодиётдан бозор иқтисодиётига ўгиш тўғрисида, албаттаки, мулоҳаза юритмаган. я т i6 КИРИШ Бошқача айтганда, социалистик тузум парчаланиши, режали иқгисодиётдан бозор иқтисодиётига ўтиш тўгри- сида ҳеч қандай илмий назария йўқ эди. Ёш мустақил давлатлар ўз иқгисодиётигш бозор муносабатлари асоси- да қандай ва имкон даражасида оғриқсиз, салбий ижти- моий оқибатларни минималлаштириб қайта қуришда ни- мага таянишни билмас эди. Кейинги ҳолат давлат ва жа- миятни тубдан қайта қуришнинг бошқа масалаларига ҳам тааллуқлидир. Бундай шароитда давлат раҳбарининг би- лими, тажрибаси, сиёсий иродаси, тафаккур салоҳияти ~ бошқарув истеъдоди ҳал қилувчи роль ўйнайди. Баъзи собиқ совет республикалари ўз иқгисодиётини «шок терапияси» ёрдамида бозор муносабатларига ўгка- за бошлади. Масалан, Россия Федерациясининг Егор ГаЙ- дар бошчилигидаги ҳукумати 500 кунлик шошилинч дастур қабул қилди. Бунда бозор муносабатлари жорий этилса, таклиф ва талабнинг ўзи иқгисодиётни тартибга солади, давлат иқгисодиётга аралашмаслиги, фақат бо- зор муносабатлари учун ҳуқуқий, институционал, инфра- тузилмавий шарт-шароит яратиши керак, деб ҳисоб- ланди. Россиядаги шу тахлит бозорга ўгишга уриниш оқибат- лари маълум. Мамлакат жар ёқасига, СССРга ўхшаб пар- чаланиб кетиш арафасига келиб қолди. Миллий бойлик- лар талон-торож бўлиб, олигархия қўлига ўтиб кетди. Ҳатто Егор Гайдар истеъфосидан кейин ваучер асосида амалга оширилган хусусийлаштириш ҳам бунга қаршилик кўрса- та олмади. Иқгисодий жиноятчилик ва криминал гуруҳ- ларнинг мулкни қайта тақсимлашга аралашуви ҳадцан ортиқ авж олиб кетди. Давлат корхрналари, бошқарув идоралари, армия, милиция ва бошқа ҳукуқни муҳофаза қилиш органлари, соғлиқни сақлаш, халқ таълими, маданият ва ижтимоий соҳага оид бошқа муассасалар ходимларига ойлик маош тўлаш, давлатнинг пенсия, нафақалар ва ижтимоий таъ- минот бўйича мажбуриятларини бажариши ўта қийинлаш- Ди. Виктор Черномирдин ҳукумати давлатнинг қисқа муд- ДДТли кредит облигацияларини (ГКО) чиқариб, олигарх- 17 W il ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ лардан қарз олишга, эвазига табиий бойликларнинг, кон- лар акциялари давлат улушининг бир қисмини олигарх- ларга беришга мажбур бўлди. Кўпчилик ёш мустақил давлатлар у ёки бу даражада ғарбча моделларга, ғарблик мутахассислар ва экспертлар маслаҳатига таяниб иш тутди. Айримлари Япония, Жану- бий Корея ва Жануби-шарқии Осиё мамлакатлари таж- рибасини ҳам, гарчи амалда қўлламаган бўлса-да, ўрга- ниб кўрди. Мана, бугун, орадан 20 йил йил ўтганидан кейин со- биқ совет реслубликаларининг ҳозирги аҳволига қараб, уларнинг ҳар бирида ислоҳотлар қай даражада тўғри ва самарали, қай даражада халқ манфаатларини кўзлаб ўт- казилгани ҳақида тасаввур ҳосил қилиш мумкин. Бу нафақат иқтисодий, балки ижтимоий-сиёсий аҳволга, тинчлик-осойишталик ва жамият маънавиятига ҳам та- аллуқлидир. Ўзбекистонда Президент Ислом Каримов мустақил- ликнинг илк кунларидан бошлаб туб ислоҳотлар ўтказиш- нинг, мамлакатни ривожлантиршхшинг янги концепция- си ва модели ҳақидаги муҳим ғояларни, асосий тамо- йилларни олға сурди. Улар ҳақида биз кейинроқ алоҳида тўхталамиз. Давлатимиз раҳбарининг бу ғоялари биз бош- қаларникидан мутлақо фарқ қиладиган ўз мустақил йўли- мизни қатьий белгилаб олишимиз лозимлигини, бу Йўл эса мамлакатимиз иқтисодиётининг мавжуд даражаси ҳамда потенциал имкониятига, халқимизнинг тарихий анъ- аналари, менталитетига мос бўлиши кераклигини ифода- лайди. Биз жаҳоннинг илғор тажрибасини ўрганиб, энг маъқул томонларини қабул қилишимиз баробарида бирор мамлакатнинг тараққиет моделини кўр-кўрона, механик тарзда кўчириб олмадик. Чунки ҳар бир мамлакатнинг бошқаларга ўхшамайдиган жиҳатлари, ўзгача табиий ре- сурслари, халқинмнг тарихий тажрибаси, менталитети бор. Шу боис бир халқнинг тараққиет модели иккинчи халққд тўла мос келмайди. Бу масалэда, аввало, ижодий ёнда- шиш талаб этилар эди. Тез орада мустақил тараққиётимизнинг ёки бошқача # / / 18 КИРИШ айтганда, Ўзбекистоннинг ўзига хос ва ўзига мос йўли- нинг беш тамойили эълон қилинди. Мазкур тамойиллар кейинчалик аниқ назарий ва амалий тизимга келтирил- ган, жаҳонда тараққиётнинг «ўзбек модели» номини ол- ган моделнинг концептуал асосини ташкил қидци. Дав- латимиз бошлиғининг назарий изланишлари, мулоҳаза ва хулосалари, амалий фаолияти тарихий вазият Ўзбекистон олдига қўйган талабга, чақириққа нисбатан муносиб жавоб бўлди. Мамлакатимиз тараққиет йўлининг асосланиши, бу ҳақдаги фикрлар, ғоялар, тамойиллар тизими муалли- фининг раҳбар ва прагматик шахс сифатидаги назарий ва амалий кашфиётига айланди. Таҳлил этилган соҳалар ва йўналишларнинг ҳар бири бўйича ислоҳотлар ўтказиш ва босқичма-босқич чуқурлаш- тириб бориш масалалари назария муаллифининг доимий эътиборида бўлди. Юртбошимиз Парламент сессиялари ва ҳукумат йиғилишларида қилган дастурий маърузалари- да, оммавий ахборот воситаларига берган муҳим тематик интервьюларида, жамоатчилик билан учрашувларда Ўзбе- кистон тараққиётининг долзарб масалаларигз оид фшф- ларини, хулосаларини чуқурлаштириб, бойитиб борди, янги ғояларни олға сурди. Назарнянинг баъзи бир фунда- ментал масалари бўйича эса алоҳида рисолалар, моногра- фиялар ёзди. Ўзбекистоннинг тараққиёт йўлини нафақат амалий, балки назарий жиҳатдан англаб олишда Президент фар- монлари ва қарорларининг аҳамиятини алоҳида эътироф этиш лозим. Зеро, уларда муҳим стратегик қоидалар тас- диқланиши баробарида ислоҳотларнинг асосий маф- кураси ва амалга оширилишининг муҳим босқичлари акс этган. Ислом Каримовнинг концептуал фикрлари ва муло- Ҳазаларини Ўзбекистон мустақил тараққиётининг назария- си сифатида англаб олиш, уни ҳар томонлама таҳлил этиб, Мазмунини идрок этиш ниҳоятда муҳим масаладир. 20 Йиллих барқарор мустақил тараққиёт, Ўзбекистоннинг Жаҳон молиявий-иқшсодий инқирози, турли-туман ички ва ташқи таҳдидлар синовларига муваффакцятли қарши- 19 U Y b келаётган ёшларимнз албатта билиши, юргимиз истиқдо- ли қандай оғир кураш ва машаққатлар эвазига қўлга ки- ритилганини англаб яшаши лозим»1. Азиз китобхон, қулингиздаги ушбу рисола давлатимиз раҳбари Ислом Каримовнинг Ўзбекистонда туб ислоҳот- ларни амалга ошириш, янги жамият қуриш, мамлакатни демократлаштириш ва модернизация қилиш назарияси- ни гизимли гаҳлил этиш, унинг асосий тамойиллари ва устувор йўналишлари диалектик жиҳатдан гоят муштарак хусусият касб этишини кўрсатиш йўлидаги илк уриниш- лардан биридир. Бунда биз Юртбошимизнинг тарихий ис- лоҳотлар концепдияси ўрин олган фундаментал асарла- рига таяндик. Рисолада Йслом Каримов томонидан исло- ҳотларнинг илмий-назарий ва методологик концепцияси ишлаб чиқилгани, улар ислоҳотлар амалиёти ва тажриба- си билан боғлиқ ҳолда ривожлантирилгани аниқ мисоллар асосида ёритиб борилади. Шу асосида чиқарилган хуло- салар Ислом Каримовнинг Ўзбекистонда ҳуқуқий демокра- тик давлат, эркин фуқаролик жамияти барпо этиш бўйича гая ва назарияларини иқгисодиёт фани, ижтимоий фалса- фа, сиёсатшунослик, маданият тарихи ва назарияси ҳамда ижтимоий-гуманитар фанларнинг бошқа йўналишларида алоҳида махсус ўрганиш лозимлигига илмий жамоатчи- лик эътиборини қаратади, деган умиддамиз. -------------------------- . Download 6.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|