Ózbekstan RespublikasÍ joqarÍ hám orta arnawlÍ bilimlendiriw ministrligi
Download 329.33 Kb.
|
Тиббиет касбига кириш кк
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1.22. As sińiriw organları kesellikleri menen awırǵan nawqaslardı baqlaw hám olardıń kútimi
- Dárettiń ulıwma quramı.
- Dáret tipi Dáret forması 1
- Shıǵındı reńi Sebepleri
|
Qadaǵalaw sorawları: Júrek-qan tamır kesellikleriniń tiykarǵı arızları Pulsin anıqlaw texnikası Arterial basımdı anıqlaw texnikası Suw balansın baqlaw Arterial gipertenziya haqqında túsinik hám arterial gipertenziyada birinshi járdem Ótkir tamır jetispewshiligi haqqında túsinik (obmork, kollaps, shok) hám ótkir tamır jetispewshiliginde birinshi járdem Ótkir hám sozılmalı júrek jetispewshiligi haqqında túsinik hám ótkir hám sozılmalı júrek jetispewshiliginde nawqaslardıń kútimi Ótkir koronar jetispewshiligi haqqında túsinik hám ótkir koronar jetispewshiliginde nawqaslardıń kútimi (stenokardiya, infarkt, miokard) Buwılıwda, júrek astmasında birinshi járdem Júrektiń toqtawında birinshi járdem 1.22. As sińiriw organları kesellikleri menen awırǵan nawqaslardı baqlaw hám olardıń kútimi As sińiriw sisteması organları kesellikleri menen awırǵan nawqaslardı baqlaw hám olardıń kútimi eki baǵıtta ótkeriliwi múmkin. Ulıwma ilaj – túrli organ hám sistemalar kesellikleri bolǵan baqlaw hám kútimge mútáj bolǵan nawqaslar boyınsha: nawqastıń ulıwma jaǵdayın baqlaw, tеrmomеtriyа, pulsi hám AQBdı baqlaw, temperatura qaǵazın tolıqtırıw, nawqastıń jeke gigiеnаsın támiyinlew, zárúrlik bolǵanda gorshok tutıw hám basqalar. Arnawlı ilaj – nawqastı kesellik simptomlаrı menen baqlaw hám olardıń kútimine qaratılǵan ilajlar bolıp, mısalı as sińiriw organları keselliklerinde: qarın oblastında awırıw, júrek aynıwı, qusıw, kеkiriw hám basqalarda kórinedi. As sińiriw organlarına juwmaq etip awqattı maydalaw (awız boslıǵında), onıń as sińiriw jollarınan háreketleniwi, sińdiriliwi, sińdirilgen awqattıń sorılıwı hám sińbegen qaldıqtıń organizmnen shıǵarılıwı júz beredi.
Háreket (motor) funkciyası: awqattıń qızıl óńesh, asqazan, jińishke ishek hám juwan ishek boylap háreketleniwin támiyinleydi hám qaldıq zatlardı organizmnen shıǵarıp jiberiwden ibarat. As sińiwine asqazanda 2-4 saat, bazıda awqat xarakterinen kelip shıqqan halda onnan da kóbirek waqıt talap etiliwi múmkin. Asqazan bulshıq etleri qısqarıp awqattı asqazan shiresi menen aralastıradı. Duodenalsfinkter waqtı-waqtı menen bosasıp azıqlıq zat kem-kem muǵdarda on eki batmaqlı ishekke ótedi hám as sińiriw procesi menen bir waqıtta ishekler boylap háreket dawam etedi. Háreketleniw procesi jińishke ishekte 3-4 saat, juwan ishekte 17-24 saattan ibarat boladı. Sekretor funkciyası: bez kletkalarınıń as sińiriw shiresin islep shıǵarıwdan ibarat. Bularǵa silekey, asqazan shiresi, asqazan astı bezi shiresi, ishek shiresi, ót suyıqlıǵı kiredi. Asqazan shiresiniń tiykarǵı quramlıq bólimi bolıp xlorid kislota hám pepsin esaplanadı. On eki barmaqlı ishekke asqazan astı bezi shiresi (1,5 l/sutkasına) quyıladı, quramında tripsin, lipaza hám basqa fermentler boladı. Bawırdan on eki barmaqlı ishekke ót suyıqlıǵı da (1 l/sutkasına) maylardı sińdiriw maqsetinde quyıladı. Ishek shiresi sutkasına 2,5 l ge shekem islep shıǵarıladı. Sorılıw funkciyası: ishek hám asqazan silekey qabatı arqalı ámelge asırıladı. Ekskretor funkciyası: zat almasıwı nátiyjesinde payda bolǵan ónimler – ót pigmentleri, mochevina, ammiak, awır metell duzları, dárilik zatlardıń ekskreciyası sıpatında kórinedi.
Juwan ishekte turaqlı túrde 300 den 500 ge shekem túrdegi bakteriyalar boladı. Ulıwma miklofloranıń 90% tiykarınan bifidobakteriyalar, qalǵan 10% ti ishek tayaqshası (bacilla tayaqshası), laktobakteriyalar, enterobakteriyalar, streptokokklar quraydı. Bifidobakteriyalar tárepinen sút kislotası, sirke kislotası, qumırısqa hám yantar kislotaları, aminokislotalar, vitamin B1, B2, B12, B6, K; sonday-aq, nikotin kislotası, pantoten hám folikislotası islep shıǵarıladı hám isheklerde sorıladı. Bunnan tısqarı bakteriyalar gaz payda etiwde de qatnasadı (100 - 500 ml ge shekem 1 sutkada). Dеfеkаciyа Bir sutkаdа juwan ishektiń ishinde ortasha 1,5-2 l ximus háreketlenedi. Suw hám elеktrolitler sorılıp (juwan ishektiń proksimаl bóliminde), sińiw procesi tamamlanǵannan keyin аnаl tеsigi arqalı 150-250 grаmm qáliplesken shıǵındı massası ajıraladı. Isheklerdiń qaldıq zatlardan bosatılıwı – dеfеkаciyа (latın tilinde defаecаtio: de – qosımshа, joǵaltıwdı belgileydi, fаex, fаecis – shógindi, layqa). Dеfеkаciyа tuwrı ishektegi basım 40-50 sm suw baǵanasına jetkende payda boladı. Dеfеkаciyаnıń normаl ritmi sutkаsına bir, bаzıda eki márte, ádette, azanda yáki kún dawamında júz beredi. Ajırаlаtuǵın dárettiń muǵdarı qabıl etken awqatınıń quramına baylanıslı hám ósimlik talshıqların jegeninde sezilerli dárejede artadı (awqat penen kаrtoshkа, ovosh hám miyweler, qarа nan jegeninde) hám góshli awqatlar qabıl etkende kemeyedi. Dárettiń ulıwma quramı. Nawqas gorshokqa bosanǵannan keyin miyirbike dáretti ulıwmalıq kórikten ótkeriw ushın jiberiwi shárt, onıń quramında qan anıqlansa bul haqqında shıpakerge tezlik penen maǵlıwmat beriwi kerek. Salamat adamda sutkаlıq dáret muǵdarı ortаshа 110 gr dı quraydı, biraq 40 dаn 260 gr ǵa shekem ózgerip turıwı múmkin. Er adamlarda dárettiń muǵdarı hayallarǵa qaraǵanda, al jaslarda jası úlkenlerge qaraǵanda kóbirek boladı. Dárettiń muǵdarı awqattıń sıpatı hám muǵdarına, sociallıq awhalına, kún tártibine, klimatqa, qabıl etken suyıqlıq muǵdarına, gormonаl ciklge (hayallarda mеnstruаl ciklge) baylanıslı. Eger sorılıw buzılsa, isheklerde háreketleniw tezligi artsa (entеritlerde) dárettiń muǵdarı 2500 gr ǵa artıwı (polifеkаliyа) múmkin, ish qatıwda júdá az ajıraladı. Dárettiń konsistenciyası hám forması ondaǵı suw, may hám klechatka muǵdarına baylanıslı; salamat adamda dárettegi suwdıń muǵdarı 70% ke jaqın. Normadaǵı dáret forması kolbasa tárizli, tıǵızlıǵı ortasha boladı. Ish qatıwda dáret júdá tıǵız bolıp qaladı (onıń 60% ke jaqını suwdan ibarat), spаstik ish qatıwda bolsa, tıǵız sharikler “qoy qumаlaǵı” formasın aladı. Diаrеyаdа dáret suyıq sińbegen awqat bólekleri hám túrli aralaspalar (mısalı, obada dáret silekey bólekleri menen gúrish suwı túrinde, qarın tifinde gorox sorpası kórinisinde) bolаdı. Isheklerde ashıw processleri joqarı bolsa, dáret jumsaq hám kóbikli boladı. Dárettiń forması hám konsistеnciyаsın maqsetke muwapıq táriyiplew maqsetinde Bristol' shkаlаsınan paydalanıladı, usıǵan qarap ish qatıwǵa xаrаktеrli bolǵаn dárettiń 7 túrli tipleri bar. Bristol shkalası boyınsha shıǵındı forması
Shıǵındınıń reńi ót pigmentlerine baylanıslı. Eger ót kislotaları ishekke túspegen bolsa shıǵındı kúlreńli boladı. Sonday-aq, shıǵındı reńi jelingen awqat hám dárilik zatlarına da baylanıslı. Shıǵındı reńi
As sińiriw kesellikleri menen awırǵan nawqaslarda túrli arızlar baqlanadı. Ásirese qarın oblastında awırıw, júrek aynıwı, qusıw, loǵıw, júrek kúyiwi (zardap), ishteyiniń buzılıwı, ish qatıw, diareya, meteorizm hám basqa simptomlar tez-tez baqlanadı. 1. Qarın boslıǵı organlarınıń ómirge qáwip tuwdırmaytuǵın kesellikleri. Bunda «jeńil» - nawqas shıday alatuǵın awırıw bolıp, ol nawqastıń ulıwma jaǵdayınıń buzılıwına alıp kelmeydi, joqarı gaz payda etiw (meteorizm), júrek aynıwı baqlanıwı múmkin. Ádette, nawqas bul buzılıwlardıń sebeplerin ayta aladı (kóp awqatlanıw, alkogoldi kóp qabıllaw, dietaniń buzılıwı). Bunda joqarı temperatura hám suyıq ish ótiwi baqlanbaydı. Bunnan tısqarı qarındaǵı ótkir bolmaǵan awırıwda onı itibar menen baqlaw kerek. Kóp jaǵdaylarda qáwipli kesellikler azǵana awırıwlı jaǵdaylardan baslanadı, ásirese balalarda, kekselerde. 2. Ómir ushın qáwipli bolǵan qarın boslıǵı organları kesellikleri. Qarında birden payda bolatuǵın kúshli awırıw, júrek aynıwı, qusıw, ish kelmewi, qarınnıń isip ketiwi, qarın diywalınıń tartılıwı menen birgelikte júz beredi. Bul jaǵday “ótkir qarın” termini menen ataladı. Qarındaǵı awırıwlarda awırıwdı qaldırıwshı, páseytiwshi zatlar, klizmalar hám grelkalardı shıpakerler sebebin anıqlamastan burın qollanıwǵa bolmaydı, sebebi bul diagnostikanı qıyınlastıradı, hátteki nawqastıń jaǵdayınıń jamanlasıwına da alıp keliwi múmkin. Egerde nawqastıń qarnında awırıw bolatuǵın bolsa tezlik penen shıpakerdi shaqırıw kerek, nawqastı jatqarıw hám oǵan suw hám awqat bermew kerek. Júrek aynıwı (latın tilinde nausea) – kókirek astı, kókirek, jutqınshaq hám awız boslıǵında qolaysızlıqlar bolıp, kóbinese qusıw menen dawam etedi. Júrek aynıwı silekey aǵıwı, teri qaplamalarınıń aǵarıwı, kóp ter ajıralıwı, bas aylanıwı, qan basımınıń páseyiwi menen birge ótiwi múmkin. Bul simptomnıń rawajlanıwında qusıw orayınıń qozǵalıwı jatadı. Eger júrek aynıwı saatlap dawam etetuǵın bolsa, miyirbike nawqasqa jaǵdaydı waqtınsha jeńilletiwdi úyretiwi kerek – kishi porciyalarda gazlenbegen mineral suwdı ishiw. Qusıw (grek tilinde emesis) – asqazannıń ishindegi massanıń awız arqalı eriksiz ajıralıwı. Kóbinese qusıw júrek aynıwınan keyin keshedi. Qusıw tek ǵana as sińiriw organları keselliklerinde emes bálki juǵımlı keselliklerde, záhárleniwlerde, búyrek keselliklerinde, qantlı diabette, gipertonik keselliklerde, nerv keselliklerinde baqlanadı. Qusıw nawqastıń jaǵdayın tómenletedi, organizmdi suwsızlandıradı hám elektrolitlerdiń joq bolıwına sebep boladı. Nawqastıń esi-túsin joytqanda qusıq massaları menen aspiraciyası bolıwı múmkin, bul bolsa ókpeniń isiniwine sebep boladı; uzaq aspiraciya asfiksiyaǵa alıp keliwi múmkin. Awır qusıw kóbinese asqazan silekey qabatınıń buzılıwına alıp kelip, asqazanda qan ketiwine alıp keliwi múmkin (Mellori-veyss sindromı). Aspiraciya (latın tilinde aspiratio – buwılıw) – tómengi dem alıw jollarına hawa menen suyıqlıqlar hám jat zatlardıń túsiwi. Aspiraciya ótkir jótel, bazıda dem jetispewi hám esi-túsin bilmewi menen ótiwi múmkin. Qusıp atırǵan nawqasqa járdem kórsetiw. Qusıw waqtında olar ádette instinktiv tárizde ózleri ushın qolaylı halatqa kelip aladı. Eger nawqas esi-túsin bilmese, onı yarım otırǵan halatqa keltiriw yáki onı janbaslap jatqarıp, basın tómenge iyiw kerek. Qusıq massalarınıń dem alıw jollarına túsiwiniń aldın alıw ushın nawqas arqası menen jatpawı kerek. Polǵa lágendi qoyıp, awzınıń bir múyeshine súlgi qoyıw kerek. Miyirbike nawqastıń jaǵdayın baqlawı hám qusıq massalarınıń aspiraciyasınıń aldın alıw kerek. Qusıq massalarında qan bolsa nawqastı ornına jatqarıp, tezlik penen shıpakerdi shaqırıwı kerek. Shıpaker kelgenge shekem epigastral oblastqa muz qoyıw múmkin, pulsti sanaw hám arterial basımdı ólshew kerek. Qusıq massaların jıynaw onıń muǵdarın hám quramın laboratoriyalıq tekseriwde anıqlaw ushın ámelge asırıladı. Jıynaw ushın awzı keń 2 l kólemdegi hám qaqpaǵı bolǵan shiysha ıdıs qolaylı esaplanadı. Eger qusıw qaytalanatuǵın bolsa, qusıq massaların óz aldına bólek ıdıslarǵa jıynaw kerek. Qusıq massaların shıpaker kelgenge shekem saqlaw kerek. Qusıq massaların zıyanlandırıw ushın qaqpaq penen jawılǵan ıdısqa qurǵaq hákli xlor sewiledi hám aralastırıladı. 1 saattan soń ol kanalizaciyaǵa aǵızıladı. Kekiriw (latın tilinde eructatio) – birden eriksiz túrde bazıda dawıslı asqazan yáki qızıl óńeshte jıynalǵan hawanı shıǵarıp jiberiw. Kekiriw asqazan quramınıń kishi bóleginiń awızǵa túsiwi menen birge bolıwı múmkin. Hawa menen kekiriw aerofagiyada baqlanadı. Aerofagiya (grek tilinde aeros – hawa, phagein – jew, jutıw) – kóp muǵdardaǵı hawanı jutıp keyin bolsa kekiriw, onı tez awqatlanıwda, bir qatar asqazan-ishek keselliklerinde, psixik keselliklerde baqlaw múmkin. Kekiriw awızda kislota dámi menen birge bolıwı múmkin (asqazan sekreciya, asqazan-xlorid kesellik amplifikasyon) yáki ashshı (qashan on eki barmaqlı ishekten asqazanǵa ót túskende), shirigen máyek iyisli (gastrit penen, pilorik stenoz). Jaǵımsız dám hám iyisti seziw nawqasta úlken qolaysızlıqlardıń kelip shıǵıwına alıp keledi. Bul elementler bar bolǵanda hár awqattan soń nawqasqa tisin juwııwdı usınıs etiledi, suw yáki qaynatılǵan suwlı shópler (nazbay (jalbız, myata), romashka hám basqalar) menen awzın shayıw.
Júrektiń kúyiwin joq etiw ushın nawqasqa shıpaker tárepinen usınıs etilgen dári-dármaq berilip, oǵan stakan menen sút, mineral yáki qaynatılǵan suw beriledi, uyqılaw waqtında karavottıń bas tárepi kóteriledi. Ishteyiniń buzılıwı Nawqaslarda as sińiriw kesellikleri kóbinese kóbinese ishteyiniń buzılıwına alıp keledi. Ishtey (latın tilinde appetitio – kúshli qálew, tilegi) awqatlanıwdan aldın hám awqat penen baylanıslı unamlı sezimge aytıladı. Ishteydiń buzılıwınıń tómendegi túrleri bar: Ishteyiniń páseyiwi. Asqazan sekreciyasınıń kemeyiwi hám asqazannıń kislotalıǵınıń kemeyiwi sebepli kelip shıǵadı. Ishteyiniń pútkilley joq bolıwı anoreksiya delinedi. Ishteyiniń artıwı. Kóbinese asqazan jarası, pankreatitte baqlanadı. Patologik ishteyiniń artıwı bulimiya delinedi. Bulimiya organik miy keselligi kóriniwi múmkin. Ishteyiniń buzılıwı (pikatsizm) – kúl, kómir, por, hák, keseklerdi jew qálewiniń kelip shıǵıwı. Pikatsizm awqat orayınıń funkcional jaǵdayı ózgerisleri sebepleri kelip shıǵadı (mısalı, hámiledarlıq, temir jetispewshiligi anemiyası). Ishteyiniń buzılıwı ayırım azıq-awqat mısalı gósh hám góshli awqatlarǵa bóliwi asqazan rakinde baqlanadı. Meteorizm (grek tilinde meteorismos – joqarıǵa kóteriwshi) – as sińiriw traktında artıqsha gazler jıynalıwı hám olardıń shıǵarılıwınıń buzılıwı. Meteorizm qarnında awırıw, awırlıq sezimi sıyaqlı kórinedi. Gazler sırtqa shıqqnnan keyin bul elementler bolmaydı. Nawqastıń tez-tez gaz shıǵarıwı tınıshın aladı (kúnine 20 dan artıq). Kúsheygen ishek peristaltikasında qarnında joqarı dawıslı qurıllaw payda boladı. Meteorizmniń tiykarǵı sebepleri tómendegishe: Isheklerde kóp gaz payda etiwshi ónimlerdi qabıllaw: sút, qara biyday nanı, kapusta, kartoshka, gorox, lobıya hám basqalar. As sińiriw trakti kesellikleri – aerophagia, sozılmalı kolit, disbakterioz, pankreatit hám basqalar. Ishek dietası – qarın organları boyınsha operaciyalardan keyingi, hám awır patologiya: insult, tromboz, tutqısh tamır hám basq. Meteorizm tınıshın alǵan nawqaslarda birinshi náwbette, dietanı durıslawdı óz ishine aladı. Nawqasqa, poroshok yáki tabletka túrinde aktivlestirilgen kómir, romashka shay, ukrop tuqımınan qaynatpanı 2-3 márte beriw.
Ish ótiwi yáki diareya (grek tilinde - diiya háreketleri, rriyo – múddeti) - tez-tez defeksaciya (kúnine 2 márteden artıq), bunda shıǵındı massası suyıq. Diareya ádette tezlestirilgen ishek peristaltikası menen baylanıslı hám bul tez háreketleniw nátiyjesinde ishekler arqalı hám ishek ónimlerin tezlestirilgen evakuaciyası nátiyjesinde júzege keledi. Diareya, sonday-aq, ishekte suw hám elektrolitler sorılıwınıń kemeyiwi, ishek boslıǵına sekreciyanıń kúsheyiwi hám silekeydi attırıp jiberiwge tiykarlanǵan. Eger bul ishek silekey qabatınıń isiniwine alıp keletuǵın bolsa, suyıq shıǵındıda túrli qosımshalar payda boladı. Diareyanıń tiykarǵı sebepleri tómendegishe. Asqazan-ishek traktınıń kesellikleri – secretor jetispewshiligi, asqazan raki, asqazan jarası, spesifik emes kolit, pankreatit, gepatit, bawır sirozı hám basqalar menen gastrit. Ishek infekciyaları – dizenteriya, xolera hám basqalar. Disbakterioz. Záhárleniw, tiykarınan azıq-awqattan záhárleniwi. Endokrin sisteması kesellikleri – tirotoksikoz, diabet hám basqalar. Metabolik kesellikler – gipovitaminoz, amiloidoz hám basqalar. Yatrogenik sebepler arasında ishti bosastırıwshı dárilik zatları, magneziy duzları bolǵan antasidler hám basqalar boladı. Elimentar sebepleri – artıqsha awqatlanıw, asıǵıp awqattı jew. Psixogen sebepler – stressli jaǵdaylarda, ayiq keselligi dep atalıwı múmkin bolǵan azanǵı diareya - "diareya-signal saatları". Patalogik processtiń jaylasıw ornına qaray diareya enteral (enteritte – jińishke ishektiń isiniwi) hám kolitik (kolitte – juwan ishektiń isiniwi) túrleri ajıratıladı. Enteral diareyada sutkasına 3-6 márte júdá kóp suyıq, sarı-jasıl túsli ish ótedi. Kolitik diareya ushın sutkasına 10 márte hám onnan kóbirek ish ótiwi xarakterli. Dáret ádette kem, kishi bólekli, kóbinese “túpirik tárizli”, silekey aralas, bazı jaǵdaylarda bolsa qan aralas bolıwı da múmkin.
Uzaq dawam etetuǵın awır diareya organizmniń kóp muǵdarda elektrolitlerdi (K, Na, Mg hám basqalar) joǵaltıwına, suwsızlanıwına hám arterial basımınıń túsiwine alıp keledi. Sonıń ushın miyirbike hárdayım nawqastıń jaǵdayın, puls sanın, arterial bosımın, nawqastıń qabıl etken suyıqlıq kólemin, nawqastıń neshe márte hájetke shıqqanın hám dárettiń kórinisin baqlap barıwı kerek. Nawqastıń salmaǵı hár kúni ólshenip, jazılıp barılıwı kerek. Kóbinese diareyaǵa túrli infekciyalar sebep boladı. Sonıń ushın dáslep diareyanıń sebepshisin joq etiw kerek. Bunday nawqaslarǵa palatada aynanıń aldınan orın ajıratıladı, nawqasqa kerekli buyımlar qaldırıldı. Nawqastıń palatası kúnine 2-3 márte ıǵal halda tazalanıwı kerek. Pol ıssı sabınlı hám sodalı suw menen juwıladı, esik uslaǵıshı, tualet otırǵıshı, unitaz hám tualet polı suyıq dezinfekciyalawshı eritpe menen tazalanadı. Bul tazalaw ushın óz aldına shelek hám shóberek (tryapka)ten paydalanıladı. Bul shelek hám shóberek te waqtı waqtı menen dezinfekciyalap yáki qaynatıp tazalap turıladı. Bunday nawqaslarǵa tiyisli awqat ıdısları basqa nawqaslarǵa tiyisli awqat ıdıslarınan ajıratılǵan halda óz aldına sabın hám sodalı ıssı suw menen juwıladı, 15 min qaynatıladı hám óz aldına saqlanadı. Awqat qaldıqları da xlorlı hák penen 1:2 qatnasta aralastırıp, 1 saatqa qaldırıladı hám soń zıyansızlandırılǵannan soń kanalizaciyaǵa tógiledi. Eger nawqas óz aldına gorshoktan paydalanǵan bolsa, gorshok dezinfekciyalanǵannan keyin, qosımsha skameyka ústine, astına taza qaǵaz qoyǵan halda qoyıladı. Gorshok hár saparı almastırılǵanda astındaǵı qaǵaz alıp jaǵıp jiberiledi hám ornına basqası qoyıladı. Gorshoktaǵı sidik hám dáret qurǵaq xlorlı hák penen 1:2 qatnasta aralastırılıp 1 saatqa qoyıladı. Soń kanalizaciyaǵa tógip taslanadı. Nawqas buyımları hár kúni dezinfekciyalawshı zatlar menen juwıladı, soń keminde 15 minut qaynatılıwı kerek. Patas japqıshlar óz aldına jıynaladı hám sabın-sodalı suw salınǵan bakke 15 minutqa salıp qoyıladı. Dáret tiygen japqıshlar suw menen juwılıp, qurǵaq xlorlı hák salınǵan ıdısqa 1 saatqa salıp qoyıladı. Nawqasqa qaraytuǵın miyirbike de joqarıdaǵı tazalaw jumısların orınlaǵanda ústine xalat kiyiwi, gigiena qaǵıydalarına ámel etiwi kerek. Tazalaw jumısları tamamlanǵannan keyin álbette qolların sabınlap juwıp, zıyanlanǵan xalattı sheshiwi, ayaq kiyimin dezinfekciyalawshı zatlar menen tazalawı kerek. Miyirbike diareya bolǵan nawqasqa hár kúni keminde 1,5-2 l suyıqlıq, yaǵnıy limon shay, shipovnik (jabayı qızıl gúl) qaynatpası yáki qaramıq (chernik) sogınan iship turıw kerekligin túsindiriw kerek. Eriksiz (Íqtıyarsız) defekaciya ádette defekaciyanı basqarıwshı nerv sisteması zıyanlanǵanda túrli keselliklerde, nawqas esi-túsin joytqanda, (miyge qan quyılǵanda) júzege keledi. Dáretti uslap tura almaw jergilikli isiniwde, tuwrı ishek sfinkteriniń kúshli travmalarında baqlanıwı da múmkin. Dáretin uslap tura almaytuǵın nawqaslar óz aldına palataǵa jatqarıladı. Bunday nawqaslarda awqat racionı joqarı kaloriyalı hám ańsat sorılıwshı bolıwı kerek. Hár kúni azanda nawqaslarǵa tazalawshı klizma islenedi. Dáretti uslap tura almaytuǵın nawqaslar arnawlı rezinalı gorshokqa otırıwı yáki arnawlı úskenelengen krovatta jatıwı zárúr. Bunday nawqaslardıń denesiniń tazalıǵına óz aldına itibar beriliwi kerek. Tez-tez nawqastıń belyoları almastırılıp turıwı kerek. Ish qatıw yáki konstipaciya (latın tilinde “Constipatio” – jıynalıw, toplanıw, ish qatıw degen mánisti bildiredi) dárettiń uzaq toplanıp qalıwı yáki defekaciyanıń tolıq bolmawı aqıbetinde (100 gr/sut) toplanıp barıwı. Ish qatıw ishek motorikasınıń buzılıwı, defekaciya qálewiniń kúshsizleniwi menen baylanıslı halda júzege shıǵadı. Dárettiń ishek boslıǵındaǵı normal háreketine AITdegi organik ózgerisler de tosqınlıq etedi. Ish qatıw ishek kesellenbegen hallarda da júzege keliwi múmkin. Mısalı, nadurıs awqatlanıwda yáki ash qalǵanda, organizm suwsızlanǵanda yáki ańsat sorılıwshı awqatlardı qabıl etkende, ósimlik kletchatkası jetispegende (peristaltika aktivatorı) baqlanadı. Sozılmalı ish qatıw ushın tómendegi simptomlar xarakterli: Kúsheniw waqtı ulıwma defakaciya waqtınıń 25% in quraydı. Qattı dárettiń fragmentaciyası 4 defekaciya aktında keminde 1 márte baqlanadı. Defekaciya tolıq bolmawı keminde defekaciyanıń hár 4 aktında 1 márte seziledi. Dárettiń shıǵıwına tosqınlıq ta keminde defekaciyanıń hár 4 aktında 1 márte seziladi. Defekaciya keminde háptede 3 márte baqlanadı. Ish qatıwdıń tiykarǵı sebepleri: juwan hám jińishke ishektiń isiniw kesellikleri, ishek boslıǵında tosıqlardıń bolıwı (mexanik ish qatıw) mısalı, qarın boslıǵı óspesinde, jatırdıń úlkeyiwi esabınan (hámiledarlıqta) ishekte basım artıp ketiwinde, tuwrı ishekte polipler bolǵanda baqlanadı. Ish qatıwda, nawqaslarda qarnında awırıw, ishektiń tolıq bosatılmaǵanlıq sezimi baqlanadı.
Shıǵındını tekseriw - AIT (asqazan-ishek traktı) keselliklerinde tiykarǵı tekseriw bolıp esaplanadı. Tekseriwdiń anıqlıǵı nawqastı tekseriwge tayarlaw menen baylanıslı boladı. Shıǵındınıń keyingi tekseriw túrleri ajıratıladı. Koprologik tekseriw (grek tilinde Kopros – shıǵındı) – as sińiriw traktınıń túrli bólimlerinde awqattiń sińiwin úyrenedi: Reńi, tıǵızlıǵı (konsistenciyası), iyisi, reakciyası (pH) hám qosımshalardıń bar ekenligi (awqat qaldıqları, iriń, qan, silekey, gelmintler); Belok qaldıqları (bulshıq et hám biriktiriwshi talshıq), uglevod qaldıqları (ósimlik kletkası hám kraxmal), may qaldıqları (neytral may, may kislotası, sabın), kletka qaldıqları (leykositler, eritrositler, makrofaglar, ishek epiteliysi), kristallıq tuwındı (tripelfosfatı, kalciy oksalat, xolesterin kristalları), silekeydi anıqlaw ushın shıǵındını mikroskopik tekseriwden ótkeriledi. Qannıń anıq pigmentin, strekobilin, ammiak hám aminokislotalardı anıqlaw ushın shıǵındını ximiyalıq analizden ótkeriledi. Shıǵındıda jasırın qandı tekseriw – Gregersen Veber reakciyası. Ápiwayı haywanlar hám gelmintler tuqımın shıǵındıda anıqlaw tekseriwi. Ishek infekciyası qozǵatıwshısın anıqlaw ushın bakteriologiyalıq tekseriw qollanıladı. Nawqastı shıǵındı tapsırıwǵa tayarlaw: Medikamentler biykar etiliwi: shıǵındınıń sırtqı kórinisine tásir etetuǵın, mikroskopik tekseriwge kesent beriwshi hám ishekler peristaltikasın kúsheytetuǵın preparatlar 2-3 kún aldın toqtatıladı. Bunday preparatlar qatarına vismut, temir, bariy sulfat, pilokarpin, efedrin, neostigmin metilsulfat, aktivlengen kómir preparatları, sonday-aq, maylardan tayarlanǵan rektal shamlar (svecha) da kiredi. Maylı klizmalar da ótkerilmeydi. Awqat rejimin tuwrılaw: tekseriwden 5 kún aldın nawqasqa arnawlı dieta buyırıladı. Ádette Shmid (2250 kkal) yáki Pevzner (3250 kkal) dietası buyırıladı. Shmid dietası quramına botqa, maysız gósh, kartoshka pyuresi, máyek, biyday nan hám ishimlikler (sút, shay, kakao) kiredi. Pevzner dietası maksimal awqat júklemesi tiykarında dúzilgen. Onıń quramına quwırılǵan gósh, grechixa hám gúrish botqası, quwırılǵan kartoshka, salatlar, kapusta, may, biyday nan, jańa miyweler hám sherbeti kiredi. Bul dietalar járdeminde awqattıń ózlestiriw basqıshın (as sińiriw kemshiligi basqıshı) ámelge asırıw múmkin. Mısalı, Shmidt dietasında salamat adam shıǵındısında awqat qaldıqları anıqlanbaydı, Pevzner dietasında shıǵındıda kóp muǵdarda sińbegen kletchatka hám kem muǵdarda bulshıq et talshıǵı tabıladı. Shıǵındıdaǵı jasırın qan analizinde shıǵındını tapsırıwdan 3 kún aldın nawqasqa sút-ósimlik dietası buyırıladı hám qandı anıqlawda reakciyaǵa kiriskenligi ushın temir saqlaytuǵın ónimler (gósh, bawır, balıq, máyek, pomidor, kók ovoshlar, grechixa botqası) biykar etiledi. Nátiyjeniń jasalma shıqpawı ushın nawqasta tis etleriniń qanawı, murınnan qan ketiwi hám qan aralas jótel joq ekenligine isenim payda etiw kerek, nawqasqa tislerin tazalaw másláhát berilmeydi. Nawqasqa shiysha yáki probka tıǵını bolǵan taza hám qurǵaq shiysha flakon beriledi (penicillindiki de boladı). Nawqasqa shıǵındı tapsırıw texnikasın túsindiriw kerek boladı, oǵan ishekti ıdısqa bosatıw kerekligin túsindiriw kerek (suwsız). Defekaciyadan soń dárhal tayaqsha menen shıǵındınıń bir neshe bóleklerinen 5-10 g ıdısqa salıp dárriw awzın jawıp, leykoplastir menen bekkemlewi kerek boladı, hám jollanba menen birge ajıratılǵan sanitar bólmesine qaldırıwı kerek. Labaratoriyaǵa 8 saatta jetkeriliwi kerek (stacionar jaǵdaylarda 1 saatta). Shıǵındını 8-12 saattan keyin tekseriledi, oǵan shekem onı 3-5°C temperaturada saqlanadı. As sińiriw jaǵdayı haqqında shıǵındını 3 táreplemeli tekseriw anıqıraq maǵlıwmat beredi. Download 329.33 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|