Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

KONTSEPTUAL JADVAL 
O‘rganilayotgan hodisa, tushuncha, fikrlarni ikki va undan ortiq jihatlari bo‘yicha 
taqqoslashni ta‘minlaydi. 
Tizimli fikrlash, ma‘lumotlarni tuzilmaga keltirish, tizimlashtirish ko‘nikmalarini 
rivojlantiradi. 
Kontseptual jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Taqqoslanadiganlarni aniqlaydilar, 
olib boriladigan taqqoslanishlar bo‘yicha, xususiyatlarni ajratadilar. 
Alohida yoki kichik guruhlarda kontseptual jadvalni to‘ldiradilar. 
- Uzunlik bo‟yicha taqqoslanadigan (fikr, nazariyalar) joylashtiriladi; 
- Yotig‟i bo‟yicha taqqoslanish bo‘yicha olib boriladigan turli tavsiflar yoziladi.  
Ish natijalarining taqdimoti [2;37] 
Masalan, maktab kimyo kursida 9-sinfda ―Ishqoriy metallar‖ mavzusini o`qitishda Yangi 
mavzu Konseptual jadval metodi foydalangan holda yoritib berilishi mumkin.
Ishqoriy 
etallar 
Tabiatda 
uchrashi, eng 
muhim 
birikmalari 
Olinishi 
Fizik 
xossalari 
Kimyoviy
xossalari 
Ishlatilish
i 
Natriy Na 
Keng 
tarqalgan 
bo`lib, 
faqat 
birikmalar 
holida 
uchraydi. 
NaCl
- 
osh (tosh) tuzi 
NaNO
3
 - 
Chili selitrasi 
Na
2
SO
4 
·10H
2
O
- 
Glauber tuzi 
Sanoatda 
tuzlaridan 
elektroliz 
yo`li bilan 
olinadi 
NaC
l → Na + 
Cl 
Yumshoq, 
kumushrang 
metall. Yuqori 
elektr 
va 
issiqlik 
o`tkazuvchanl
ikka, 
metall 
yaltiroqligiga 
ega. Alangani 
sariq 
rangga 
bo`yaydi 
Kuchli 
qaytaruvchi. 
Kislorodda 
yonganda 
peroksidlar 
va 
oksidlar 
osil 
qiladi. 
Na
2
O
2
, 
Na
2
O 
Metallmaslar 
bilan 
birikib 
tuzlar 
hosil 
qiladi. 
NaCl, 
Na
2
S Suv bilan 
shiddatli 
reaksiyaga 
kirishadi, 
aOH 
va 
H
2
hosil 
qiladi. 
Tibbiyotda 
Mineral 
o`gitlar 
ishlab 
chiqarishda 
Atom 
reaktorlarid
a sovutgich 
sifatida 
ishlatiladi. 
Kaliy K 
Keng 
Sanoatda 
Yumshoq, 
Kuchli 
Tibbiyotda 

---

226 
tarqalgan 
bo`lib, 
ko`plab 
minerallar va 
tog` 
jinslari 
tarkibiga 
kiradi 
KCl·NaCl
–
silvinit 
KCl·MgCl
2
· 
6H
2
O
– 
karnallit 
tuzlaridan 
elektroliz 
yo`li bilan 
olinadi
KCl 
→ K + Cl
kumushrang 
metal. Yuqori 
elektr 
va 
issiqlik o`tka-
zuvchanlikka 
metall 
yalti-
roqligiga ega. 
Alangani och 
binafsha rang-
ga bo`yaydi 
qaytaruvchi. 
Kislorodda 
yongan-da 
peroksidlar 
va 
oksidlar 
hosil 
qiladi. 
K
2
O
2
, 
K
2
O 
Metall-
maslar 
bilan 
birikib 
tuzlar 
hosil qiladi. KCl, 
K
3
N Suv bilan 
shiddatli 
reaksiyaga 
kirishadi, KOH 
va H
2
hosil qiladi 
Qora porox 
tayyorlashda 
Minera
l 
o`git-lar, 
gugurt ish-
lab 
chiqarishda 
Titan olishda 
Atom 
reaktorlarida 
sovutgich 
sifatida 
 
«QALIN VA INGICHKA SAVOLLAR» metodi 
Bu metod «Qalin» va «ingichka» savollar metodi deb atalishining sababi quyidagicha. 
Ta‘lim jarayonida savollardan foydalanishda ularni ikki turga: oddiy va murakkab savollarga 
ajratish qabul qilingan. Bunda oddiy savollar ―ha yoki ―yo`q yoxud boshqa birorta so‘zlar 
bilan javob berish mumkin bo`lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga qisqa yoki ixcham, 
obrazli qilib esa, ingichka savollar deb ham atash mumkin. Murakkab savollar ularga bir nechta 
so‘zlar, iboralar, gaplar yoki tegishlicha bayon qilish, tushuntirish bilan javob berish lozim 
bo`lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga to`liq yoki yoyiq obrazli qilib esa, qalin 
savollar deb atash ham mumkin. 
Shunga ko‘ra ushbu «Qalin» va «ingichka» savollar metodining nomini boshqachasiga 
«To‘liq» va «qisqa» yoki «Yoyiq» va «ixcham» savollar metodi deb ham atash mumkin. Bu 
metoddan o‘quvchi - talabalarning o`zlashtirishini tezkor nazorat qilish hamda faolliklarini 
oshirish maqsadlarida mashg‗ulotning turli bosqichlarida foydalanish mumkin. Buning uchun 
o`qituvchi darsning mavzusiga tegishli «Qalin» va «ingichka» savollar jadvalini oldindan tuzib 
olishi kerak. 
Bunday jadvaldagi savollardan darsning uchta bosqichlaridan boshlanish (chaqiruv) 
bosqichida – mavzuni o`rganilgunicha savollar; anglab yetish bosqichida — o`qish, eshitish 
jarayonidagi o`rganilayotgan ma‗lumotlarni faol qayd etishga, fikrlashga yordam beruvchi 
savollar; o`tilgan mavzuni mustahkamlash bosqichida — darsdagi ma‘lumotlarning to‘g‘ri va 
to`liq o‘zlashtirilganligini nazorat qilish hamda ularni takrorlashga yo`naltirilgan savollardan 
foydalanish mumkin. 
«Qalin» va «ingichka» savollar jadvali namunasi