Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Adabiyotlar
1. 
Тоlipov O‗.Q., Barakaev M., Sharipov Sh.S. Kasb ta‘limi pedagogikasi. –Т.: 
2003y. - 88 b. 

---

316 
2. 
Ibragimova N.Yu. Texnologiya fanini o‗qitish metodikasi. // O‗quv metodik 
kompleks. QRXTXQTMOHM. ARM. – N., 2019y. 364 b. 
ULÍWMA ORTA BILIM BERIW MEKTEPLERINDE OQÍWSHÍLARDÍ 
KÁSIP-ÓNERGE BAǴDARLAWDÍ SHÓLKEMLESTIRIW 
N.T.Orınbetov – Ájiniyaz atındaǵı NMPI, 
p.i.f.d (PhD),úlken oqıtıwshı 
T.T.Biysenov – Ájiniyaz atındaǵı NMPI 1-
basqısh magistrantı
Zamanagóy texnika hám texnologiyalar tezlik penen rawajlanıp baratırǵan búgingi kúnde 
jámiyetimizdiń barlıq tarawlarında úlken ózgerisler júz berip atır. Usıǵan tiykarlanıp tálim 
sistemasına da basqıshpa-basqısh ózgeris kiritip barıw zaman talabı tiykarında rawajlanıp atır. 
Keyingi jıllarda mámleketimizde tálim-tárbiya sistemasınıń sıpatın hám nátiyjeliligin asırıw, 
baqsha tárbiyalanıwshıları, oqıwshı hám talaba jaslarda zamanagóy bilim hám kónlikpelerdi 
qáliplestiriw, tálim sistemaları hám de ilim tarawı ortasında jaqın sheriklik hám integraciyanı, 
tálimniń tıǵız baylanıslılıǵın hám úzliksizligin táminlew boyınsha sistemalı jumıslar ámelge 
asırılıp atır.
Usıǵan baylanıslı, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2020 jıldıń 6 noyabr ayındaǵı 
PF-6108 sanlı pármanı óz waqtında shıǵarılǵan hám júdá zárúrli hújjet bolıp esaplanadı. Bul 
pármanda dúnya kólemindegi búgingi úlken básekege shıdam bere alatuǵın milliy tálim 
sistemasın jolǵa qoyıw, sabaqlıq hám oqıw qollanbaların zaman talabı tiykarında jetilistiriw, 
olardıń jańa túrlerin jaratıw, oqıw dástúrleri hám standartların optimallastırıw, pedagog
xızmetkerlerdiń kásiplik sheberligin hám tájriybesin úzliksiz asırıp barıw ushın zárúr shárt-
shárayatlardı jaratıw, bilimlerdi jetilistiriw sistemasın rawajlandırıp barıw kózde tutılǵan. Bul 
pármanda Xalıq bilimlendiriw ministirligine tapsırma retinde oqıwshılardı keleshekke
tayarlaw hám olarǵa óz bilim hám kónlikpelerin ámeliyatda paydalanıwdı úyretiwshi ilmiy 
tájriybe talapların klasslar kesiminde islep shıǵıw, 2021-2022 oqıw jılınan baslap ulıwma orta 
bilim beriw mekteplerinde pitkeriwshiler óz qábileti hám qızıǵıwshılıqlarına sáykes kásipti 
tańlay alıwı, miynet bazarında múnásip orındı tabıwı, kásiplik iskerliginde jetiskenlikke erisiwi
ushın ―Kásipke baǵdarlaw sistemasın engiziw, 7-klasstan baslap oqıwshılar ortasında 
interaktiv sorawnamalar ótkeriw, kásip-ónerge bolǵan qızıǵıwshılıǵın anıqlaw hám olardıń 
maǵlıwmatlar bazasın jaratıw, 7-klass oqıwshılar ushın hár ayda bir márte ―kásipler álemine 
sayaxat‖ temasında kurslar shólkemlestiriw, 8-klass oqıwshıları ushın hár sherekte keminde bir 
márte ―Meniń keleshektegi kásibim‖ temasında seminar -treningler ótkeriw hám de, 
oqıwshılardı keleshekte iyelewdi maqset etken kásiplerge tuwrı baǵdarlaw, 9-klass 
oqıwshılarınıń kásiplik qızıǵıwshılıǵı boyınsha ótkerilgen pedagogikalıq-psixologiyalıq test 
nátiyjeleriniń analizi tiykarında keleshekte anıq jumısshı kásipler boyınsha kásip-óner 
mekteplerinde tálim alıwı múmkin bolǵan oqıwshılar ortasında kásipke baǵdarlaw jumısların 
alıp barıw kózde tutılǵan [3;1]. 
Bul kórsetpeden kórinip turıptı, bunda jaslardı jumıs penen támiyinlew, kásipke 
baǵdarlaw mámleketimiz siyasatınıń tiykarǵı wazıypalarınan biri bolıp kelmekte. Buǵan 
baylanıslı mektep pitkeriwshilerin kásipke baǵdarlaw, qábiletinen kelip shıǵıp tuwrı kásip 
tańlawı úlken áhmiyetke iye. Hár qanday jámiyettiń rawajlanıwı, sotcial, siyasiy, ekonomikalıq 
turaqlılıǵın, puqaralardıń intellektual hám etikalıq potencialın joqarı dárejede rawajlandırıwǵa 
baylanıslı. Ásirese, jámiyetimizdiń ruwxıy jańalanıwında, social baǵdarlanǵan bazar 
ekonomikasın qáliplestiriwde jáhán jámiyetshiligine qosılıwın támiyinleytuǵın demokratiyalıq 
huquqıy mámleket qurıw kadrlar tayarlawdıń milliy máselesi joqarı turatuǵın tiykarǵı nızam
retinde zárúrli rol oynaydı.[1;14] 

---

317 
Texnologiya páni oqıtıwshısı texnologiyalıq tálim processinde kásip hám miynet túrleri 
haqqındaǵı maǵlıwmatlardı arnawlı bir temalarǵa baylanıstırǵan halda oqıwshılarǵa jetkiziwi 
kerek. Oqıwshılardıń qızıǵıwshılıqlarına tiykarlanǵan halda ótkeriletuǵın shınıǵıwlar arasında 
arnawlı bir kásiplerge tiyisli dógerekler ayrıqsha orın iyeleydi. Bunday dógerekler kóbinese 
texnologiya hám kásip tálimi oqıtıwshıları tárepinen alıp barıladı. Bularǵa tiykarınan
texnikalıq-dóretiwshilik, jas súwretshiler, jas texnologlar, jas fizikler sıyaqlı dógereklerdi 
kirgiziw múmkin. Oqıtıwshı bunday dógereklerde oqıwshılardıń joybarlastırıw, texnikalıq-
dóretiwshilik, oylap tabıw sıyaqlı qábiletlerin rawajlandırıw ústinde sistemalı jumıs alıp barıw 
imkanyatına iye. Texnologiya oqıtıwshısı óz jumıs iskerliginde pedagogikalıq-psixologiyalıq 
analizdi anıqlawǵa ayrıqsha itibar qaratıwı kerek. Texnologiya páni oqıtıwshısı óziniń 
oqıwshılardı kásipke baǵdarlawǵa tiyisli iskerligin klass basshıları, pán oqıtıwshıları, mektep 
administraciyası hám psixologı, ata-analar, máhelle belsendileri, aymaqtaǵı kásip-óner 
mektepleri administraciyası iskerligi menen birge ámelge asırıwı kerek. Oqıwshılardı kásip-
ónerge tuwrı baǵdarlawda texnologiya xanasi, laboratoriya hám ustaxanalar da ayrıqsha
áhmiyetke iye. Texnologiya páni oqıtıwshısı olardı zamanagóy talaplar tiykarında 
úskenelewge ayrıqsha itibar qaratıwı kerek, sebebi oqıwshılarda kásip túrleri haqqındaǵı bilim, 
túsinik hám kónlikpeler olardıń jámiyet turmısında tutqan ornı haqqındaǵı maǵlıwmatlar dáslep 
usı jerde payda bolatuǵınlıǵın aytıp ótiliwi kerek, miynet hám kásip-ónerge bolǵan muxabbat, 
isenim, barlıq oqıw pánleri quramında qáliplestiriledi. Sol sebepli de texnologiya sabaqlarında 
pánlerara baylanıslılıqqa ayrıqsha itibar qaratıw talap etiledi. Texnologiya oqıtıwshısınıń 
oqıwshılardı kásip-ónerge baǵdarlaw arqalı sociallastırıwǵa tiyisli iskerligin túrli oqıw pánleri 
oqıtıwshıları hám klass basshılarınıń bul tarawdaǵı jumısları menen ulıwmalastırıw zárúrli 
pedagogikalıq áhmiyetke iye. Bunıń ushı: 
- túrli oqıw pánleri, pán dógerekleri hám klasstan hám de mektepden tısqarı ilajlardıń 
imkanyatlarınan unamlı paydalanıw; 
- jámiyet turmısı ushın áhmiyetli bolǵan miynet hám kásip-ónerdiń túrli tarawlarına 
oqıwshılardıń qızıǵıwshılıqların arttırıw tiykarında qáliplestiriwge erisiw; 
oqıwshılardı tuwrı kásip-ónerge baǵdarlaw maqsetinde, mektep oqıtıwshıları, firmalar, islep 
shıǵarıw kárxanaları, dóretiwshilik jámáátler, kásip-óner mektepleri menen birge islesiwdi jolǵa 
qoyıw. Bunday birge islesiw nátiyjesinde oqıwshılar arasında social áhmiyetlilik dárejesi joqarı 
bolǵan kásipler úgit-násiyatlawın ámelge asırıw múmkinshiligi payda boladı [2; 57-b]. 
Juwmaqlap aytqanda ornında sonı aytıp ótiwimiz kerek, jaslardı tuwrı kásipke 
baǵdarlaw, bul eń zárúrli wazıypalardan biri ekenligin taǵı bir márte aytıp ótpekshimiz. Insan 
tuwrı kásip tańlaw arqalı óz shańaraǵına, jámiyetke júdá úlken payda keltiriwi tastıyıq talap 
etpeytuǵın nızamlıq bolıp tabıladı.