%збекстан республикасы жо№ары

план, тап-жамай-класс, капиталшы қатнасық-капиталистлик қатнас, дара меншик-жеке 
меншик, көпшилик меншиги-жәмийетик меншик, жамайсыз жәмийет-классыз жәмийети, 
кееңслер аўқамы-советлер союзы, сиясий шақап-сиясий бөлим, жыллық жойбар-жыллық план, 
аўыл кеңеси-аўыл совет, лазымлы орынлар-тийисли орынлар, хаткер-секретарь, ықтысад-
экономика, ықтысадый бас көтериў-экономикалық гүрес, жамайы душпан-класслық душпан, 
исши жумыскер-рабочий, жумыскер күши-рабочий күши, т.б. 
50-
жыллар жәмийетлик-публицистикалық лексиканың жасалыў ҳәм қолланыў 
нормаларының дерлик қәлиплескен дәўири деўге болады. Буған баспа сөз бетлеринде сөзлер 
менен терминлердиң улыўма халықлық бирдейлик сыпатта өзлестириўи, олардың 
қолланылыўындағы мәниси ҳәм формасы бойынша бирден-бир норманың қәлиплесиўи дәлийл 
бола алады. 
Жәмийетлик-публицистикалық лексиканың қәлиплесиўинде сәйкес сөзлер менен 
терминлердиң халық талғаўынан өтиўи, ысылыўы, әдебий тилдиң раўажланыўындағы объектив 
талаплар тийкар болды. 
Булардың барлығы да қарапалпақ тилинде жәмийетлик-публицистикалық лексиканың 
белгили дәрежеде байыўына себепши болды. 

---

Ҳәзирги заман қарапалпақ әдебий тилинде 50-жылларға шекем түрлише қолланылып 
келген жоқарыдағы сөзлер ҳәм терминлер төмендегише қәлиплесип отыр: нызам, ҳуқық, жас 
әўлад, революция, үгит-нәсият, жоба, класс, капиталист, қатнас, жеке меншик, жәмийетлик 
меншик, классыз жәмийет, советлер аўқамы, сиясий бөлим, жыллық жоба, аўыл кеңес, тийисли 
орынлар, хаткер, экономика, экономикалық гүрес, класслық душпан, рабочий, рабочий күши, ақ 
алтын, сары алтын, қара алтын т.б. 
Жәмийетлик-публицистикалық лексика услублық жақтан өзиниң дәл ҳәм анықлылығы 
менен сыпатланады. Ондағы көпшилик бирликлер услублық жақтан образлы мәниге ийе болып 
келеди. Бул мәни публицистика тараўында авторлық баянламаның эмоционаллық тәсирлилигин 
дөретиўге себепши болады. Мәселен, қарапалпақ тилиниң сөзлик қурамында пахта териў 
машинасы, телевизор, пахта, салы, нефть сөзлери бийтәреп мәниге белгили бир жағдайларда, 
белгили бир контекстте оқыўшыда эмоциялық жақтан тәсирлендириўши мәни бояўын алыўы 
мүмкин. Жеке турғанда онда образлы мәни айырықшалығы сезилмейди. Публицистикалық услуб 
тараўында бул сөзлер көкелбетликлер корабль, көкелбетликлер экран, ақ алтын, сары алтын, 
қара алтын түриндеги ҳалында да қосымша услублық мәни өзгешелиги айқын сезиледи. Автор 
публицистикалық баянлаўда оқыўшыда айырықша эмоциялық тәсирлениўшиликти пайда етиў 
ушын усындай услублық мәни бояўларынан жийи пайдаланады.