%збекстан республикасы жо№ары

Publicistikalıq lirika. Termin eski latın tilindegi “publikus” degen sózden alınıp, jámiyetlik, kópshilik degendi bildiredi, kórkem ádebiyattıń yamasa jurnalistikanıń bir janrı bolıp esaplanadı. Publicistika házirgi kúnniń áhmiyetli siyasiy, ekonomikalıq, sociallıq, mádeniy, huqıqıy h.t.b. máselelerin sáwlelendiredi. Publicistikanıń baslı talabı – ǵalaba oqıwshınıń, yaǵnıy publikanıń diydisin, talǵamın, talapların esapqa alıw, áhmiyetli jańa ideyalardı, waqıyalardı,
jámiyetlik mazmunǵa iye kúnniń jańalıqların keń xalıqqa járiya etiw, jetkeriw bolıp esaplanadı.
Lirikada da kópshilik jaǵdaylarda publicistikalıq pafos, publicistikalıq ruwx qatnasadı. Sonlıqtan, publicistikalıq qásiyetlerge iye lirikalıq shıǵarmalardı ádebiyattanıwda publicistikalıq lirika degen termin menen ataydı. Lirikalıq shıǵarmadaǵı publicistikalıq qásiyetler hám belgiler kórkem-estetikalıq sezimler arqalı beriledi, atap aytqanda lirikalıq qaharmannıń jekke ruwxıy jaǵdayları, ruwxıy keypiyatları, daǵdarısları, tolǵanısları arqalı beriledi.
Publicistikalıq lirikada turmıstıń konkret tárepleri, jańa waqıyalar, tariyxıy faktler, adam atları, geografiyalıq, toponimikalıq atamalar, kóbinese, búrkelmesten sol turısında beriledi. Mısalı, Kúnxojanıń “Umıtpaspan”, “Yaranlar”, Berdaqtıń “Bıyıl”, “Salıq”, “Xalıq ushın”, “Jaqsıraq”, Ájiniyazdıń “Bardur”, “Ellerim bardı”, “Kóriń” qosıqlarında waqıyalar, adam atları, geografiyalıq atamalar ózgertilmesten beriledi, bul olarǵa belgili dárejede ocherklik belgiler beredi, nátiyjede, olar publicistikalıq sıpatlarǵa iye boladı.
Publicistikalıq qosıqlardaǵı hár qıylı sociallıq motivler, tariyxıy, turmıslıq faktler, ocherklik qásiyetler kórkem-estetikalıq talaplarǵa baǵınǵan halda, yaǵnıy kórkem fantaziya, kórkem obrazlar arqalı beriledi.
Táriyip yamasa maqtaw qosıqları kóterińki estetikalıq sezimler tiykarında dóreydi hám oqıwshılarda usı sezimlerdi oyatıw uqıbına iye boladı, kóterińki stilde jazılıp, óziniń sáwlelendiriw obyektin maqtawǵa baǵdarlaydı, sol arqalı maqtanısh sezimlerin beredi. Mısalı, Ájiniyazdıń “Ellerim bardı”, “Bardur”, Ayapbergen Muwsaevtıń “Táriyip”, Qazı Máwliktiń “Shımbay bayazı”, Ibrayım Yusupovtıń “Ózbekstan” hám t.b. táriyip qosıqları tuwılǵan jer, el-xalıq tuwralı maqtanısh sezimlerin beredi.
Lirikanıń mazmunı boyınsha ajıratıwdıń jáne bir túri bul ıshqı-muhabbat, ashıqlıq qosıqları yamasa muhabbat lirikası bolıp esaplanadı. Janrlıq qásiyetleri boyınsha muhabbat lirikası lirikalıq qaharmannıń júrek tórinen shıqqan móldir sezimlerdi beredi. Lirikalıq qaharmannıń júrek sezimleri insanǵa tán tabiyiy (jınısıy) ıshqınıń tiykarında payda boladı hám olar sırtqı dúnyawiy tásirlerdiń
nátiyjesinde, atap aytqanda jámiyetlik tártiplerdiń, úrp-ádetlerdiń, turmıslıq normalardıń tásiri nátiyjesinde, sonday-aq dúnyanı kórkem tanıwdıń nátiyjesinde etikalıq hám estetikalıq qásiyetlerge iye boladı. Muhabbat qosıqlarında lirikalıq qaharmandı adamǵa tán hasıl qásiyet bolǵan shın kewilden súyiw sezimleri biyleydi. Ádebiyattanıw iliminde muhabbat qosıqların intim lirikaǵa jatqaradı. Qaraqalpaq ádebiyattanıw iliminde intim lirikanı pinhamı lirika degen termin menen ataw jaǵdayları da ushırasadı.
Qaraqalpaq ádebiyatında muhabbat lirikasınıń eń jaqsı úlgilerin Ziywar shayır (Ájiniyaz), Qazı Máwlik, I.Yusupov, T.Mátmuratov, X.Dáwletnazarov, J.Izbasqanov, B.Genjemuratov hám taǵı basqalar dóretti.
Muhabbat lirikası tuwralı tómendegi miynetlerde keńirek maǵlıwmatlar beriledi:
Járimbetov Q. Ashıq Ziywar. Nókis, “Bilim”, 1998; Járimbetov Q. XIX ásir qaraqalpaq lirikasınıń janrlıq qásiyetleri hám rawajlanıw tariyxı. Nókis, “Bilim”, 2004, 106-126-bb.