%збекстан республикасы жо№ары

Ádebiyat tariyxı – ádebiyattanıwdıń úlken bir tarawı. Ol kórkem ádebiyattıń payda bolıwın, qáliplesiwin, rawajlanıw jolların, onıń milliy ádebiyatlarǵa bóliniw tariyxın úyrenedi. Ádebiyat tariyxı itibarlı jazıwshılardıń dóretiwshiligin, sonday-aq jámiyetshilikke keńnen málim bolǵan ayırım shıǵarmalardı óz aldına qarastıradı. Ádebiyat tariyxı sonıń menen birge ádebiy janrlardıń, obrazlardıń evolyuciyalıq rawajlanıwın baqlaydı. Ádebiyat tariyxı ilimi
ádebiyat teoriyası, ádebiyat kritikası salaları menen tıǵız baylanıslı rawajlanadı, olardıń jetiskenliklerin izertlewdiń barısında keń paydalanadı. Ádebiyat tariyxı izertlenip otırǵan ádebiyattıń iyesi bolǵan xalıqtıń tariyxı menen tıǵız baylanısta úyreniliwi kerek.
Qaraqalpaq ádebiyatınıń tariyxı XX ásirdiń 30-jıllarınan baslap ilimiy jaqtan izertlene basladı. Qaraqalpaq ádebiyatı tariyxın izertlewshilerden N.Dáwqaraevtı, Q.Ayımbetovtı, I.Saǵıytovtı, M.Nurmuhammedovtı, S.Axmetovtı, Q.Maqsetovtı, K.Mámbetovtı, S.Bahadırovanı atap ótiwge boladı.
Ádebiyat teoriyası – kórkem sóz óneriniń ulıwma zańlılıqların, kórkem ádebiyattıń tariyxıy rawajlanıw jolların, kórkem obraz jaratıwdıń tiykarǵı nızamların, ádebiy janrlardıń, syujetlerdiń kórkemlik tábiyatın, kórkem shıǵarmanıń mazmunı menen formasınıń sáykesligi máselesin úyrenedi.
Ádebiyat teoriyası kórkemlikke (poetikaǵa) baylanıslı bir qatar máselelerdi, atap aytqanda, kórkem shıǵarma dóretiwdiń usılların hám shártlerin, kórkem metod penen uslubtıń (stildiń) ulıwma nızamların qaraydı. Sonday-aq ádebiyat teoriyası kórkem shıǵarmanıń tili hám súwretlew quralları, qosıq qurılısı máselelerin úyrenedi. Ádebiyat teoriyası ózine tiyisli barlıq máselelerdi qaraǵanda ádebiyat kritikası menen ádebiyat tariyxı erisken jetiskenliklerdi keń paydalanadı, olarǵa súyenedi.
Sonıń menen birge kórkem ádebiyattı úyreniwdiń barısında ádebiyattanıw ilimi járdemshi ilimlerdi de paydalanadı. Olar – tekstologiya, bibliografiya, paleografiya ilimleri.
Tekstologiya eski latın tilindegi tekstum – baylanısıw, birlesiw hám logos- sóz degennen kelip shıǵıp, folklor yamasa jazba ádebiyat shıǵarmasın qayta jazıp yamasa qayta basıp, onıń tiykarǵı túp nusqasın tiklew mánisin bildiredi. Sebebi, bir dáwirlerde payda bolǵan shıǵarmalar waqıttıń ótiwi menen túrli kátiblerdiń qayta kóshiriwi barısında túrli jaǵdaylarǵa baylanıslı ózgerislerge ushırawı múmkin. Qaraqalpaq xalqınıń ullı klassik shayırı Berdaq “Shayırlar qálem alǵalı, Xatqa tuwrı salǵan emes” dep jazǵanda usı jaǵdaylardı da kózde tutqan bolsa kerek. Tekstologiya ilimi jazıwshılardıń yamasa folklorlıq
shıǵarmalardıń birneshe jazba nusqaların, variantların salıstıra otırıp, olardıń túp nusqasın yamasa tiykarǵı mazmunın tikleydi, baspaǵa tayarlanıwın támiyinleydi, shıǵarmanıń jazılıw tariyxın, túp nusqasın anıqlawǵa járdem beredi. Tekstologiya ádebiyattanıw iliminiń bir bólegi esaplanadı. Tekstologiya ilimi menen shuǵıllanatuǵın alımdı tekstolog dep ataydı.