%збекстан республикасы жо№ары

Allegoriyalar – grekshe allos – basqa, ózge, agareno – aytaman degen mánisti ańlatadı. Kórkem ádebiyatta awıspalı mániste súwretlew qurallarınıń biri. Shıǵarmada abstrakt pikir yaki túsiniktiń ornına anıq bir zattıń yamasa qubılıstıń súwretlemesi, obrazı beriledi. Oqıwshı usı obrazǵa qarap ne haqqında gáp baratırǵanın biledi. Bunı astarlap beriw yamasa astarlap súwretlew dep te júritedi. Astarlap súwretlew erteklerde, ásirese, haywanlar haqqındaǵı erteklerde, sonday- aq tımsallarda jiyi-jiyi ushırasadı. Mısalı, xalıq dóretiwshiligi úlgilerinde haywanlar obrazları arqalı adamlarǵa tán geypara qásiyetlerdi, ádetlerdi túsiniwge boladı. Túlki óziniń is-háreketleri menen mákkar, sum, quw adamdı esletedi. Qasqır obrazı ashkózlikti, zulımlıqtı, eshek obrazı pámsizlikti, ójetlikti, maymıl obrazı jeńilteklikti, wájsizlikti bildiredi.
Tarǵıl pıshıq
Boldı ól degen ashıq Jolbarıs qızına.
Qánáátlenbeydi anaw-mınaw qızdıń nazına. Qoydıń qızı Qozıbiyke semiz,
Iyttiń qızında qásiyet kemis. Saǵaldıń qızı jalataylaw zárre, Maymıldıń qızınıń ayaǵı árre-tárre.
(D.Aytmuratov. “Pıshıq erli-zayıplılıqta”).
Bul shıǵarmada óziniń shama-sharqın, hal-jaǵdayın bilmeytuǵın, maqtanshaq, pámsiz adamlardıń minez-qulqı, is-háreketleri tıshqannan basqaǵa kúshi jetpeytuǵın pıshıq obrazı arqalı allegoriya (astarlap súwretlew) usılında beriledi.

Súwretlew usılları (stilistikalıq figuralar)

Hárbir jazıwshınıń ózine tán gáp qurıw usılı bar. Jazıwshı shıǵarmalarınıń gáp qurılısın túrli formalarda (qısqa, uzın) beriwi múmkin. Usılayınsha, ol ózi jazıp atırǵan tildi poetikalıq, grammatikalıq jaqtan bayıtadı. Jazıwshı geyde gáplerdi kútá quramalı ráwishte dúzedi, bir gápte birneshe jay gápler, qospa gápler, baǵınıńqı qospa gápler ushırasıwı múmkin. Gáptiń bunday dúzilisi ullı rus jazıwshısı L.N.Tolstoydıń shıǵarmalarında kóp ushırasadı.
Jazıwshı óziniń talǵamına qaray, shıǵarmaların oqıwshılardıń qanday toparına baǵıshlawına qaray gáp qurılısın ápiwayı dúziwi múmkin. Mısalı, Sh.Aytmatovtıń shıǵarmalarında asa quramalı gápler onsha ushıraspaydı. Gápler, tiykarınan, qısqa, biraq mánili etip dúzilgen. Degen menen, usınday gápler menen-aq Sh.Aytmatov kútá tereń filosofiyalıq oylardı bere alǵan.
A.S.Pushkinniń “Kapitan qızı” shıǵrmasında da gápler ápiwayı, jaydarı, túsinikli etip dúzilgen.
Demek, jazıwshı óz shıǵarmasında turmıstı súwretlewde, ishki sezimlerdi beriwde belgili bir sintaksislik normalarǵa baǵınadı, olardı tereńletedi, bayıtadı. Shıǵarmalardaǵı sintaksislik poetikanıń jaǵdayı shıǵarmanıń qanday oqıwshılardıń talǵamına mólsherlengenine de baylanıslı boladı. Mısalı, T.Jumamuratov, S.Nurımbetov óz shıǵarmalarınıń tilin kútá keń oqıwshılar qatlamınıń talǵamın esapqa alıp jazsa, I.Yusupov, J.Izbasqanov oqıwshılardıń bilimli, estetikalıq talǵamı joqarı qatlamın kózde tutıp jazadı. Berdaq penen Ájiniyaz tuwralı da usılay aytsa boladı.
Kórkem sintaksiste hár qıylı usıllar qollanıladı. Mısalı, ritorikalıq sorawlar, intonaciya, pauza, ritorikalıq qaratpalar, úndewler, tákirarlawlar, antitezalar, inversiyalar kóp qollanıladı. Bulardı sintaksislik figuralar yamasa stilistikalıq figuralar dep te júritedi.