%збекстан республикасы жо№ары

Talmas qanatları kókte sharq urar, Qayda baǵlar, gózzal tawıs taranǵan, Qayda qaldı kókti súzgen minarlar.
(Sh.Seyitov). Metonimiya – grekshe metha – qaytadan, nimios – ataw, qaytadan ataw degendi ańlatadı. Súwretlew qurallarınıń biri. Sózlerdiń awıspalı mánisine tiykarlanǵan súwretlew. Metonimiyada súwretlenip atırǵan zat yamasa waqıya basqa at penen súwretlenedi. Mısalı, “Qazan qaynap atır”. Negizinde, qazan emes, al ondaǵı awqat qaynap atır. “Tandır órtedim”. Tandır órtenbeydi, al onıń ishindegi otındı jaqtım degen mánisti bildiredi. “Qala uyqılap atır”. Qala emes, al ondaǵı
adamlar uyqılap atır.
Taylar nur simirgen túski jasqalar, Mallar mańqıyısqan qayda shańlaǵıń?!
(Sh.Seyitov).
“Izbasqan eshek peshti jaǵalap barıp, qurıldınıń tas tóbesinde zińireydi”. (Sh.Seyitov).
Bul mısalda taylardıń shańqay túste quyash nurına shaǵılısqan súwdı simiriwi kútá obrazlı etip berilgen. “Taylar súw simirgen túski jasqalar”’ dep túwra mánisinde aytqannan góre “taylar nur simirgen” dep beriw qosıq qatarlarınıń tásirsheńligin joqarı dárejege kóterip turadı.
Sinekdoxa – grekshe synecdoche – uqsatıw mánisinde. Kórkem shıǵarmada bir pútinniń ornına onıń bir bólshegin alıp súwretlew usılı. Mısalı, shayır I.Yusupov óziniń Berdaqqa arnalǵan qosıǵında:
Sen qosıqsań jırtıq úyde tuwılǵan, Ash xalıqtıń ármanına juwılǵan.
- degen qatarlardaǵı “qosıqsań” degen sóz arqalı sen pútkil qaraqalpaq xalqınıń ármanın jırlawshı úlken bir poeziya, ádebiyat dúnyasısań degen mánini obrazlı túrde sinekdoxa arqalı jetkerip tur. Sonıń ushın, bul súwretlew usılı metonimiyanıń bir túri sıpatında qaraladı.
Tırnaqqa zar edik, kórdiń, ah, quday!.. Tırnaqqa zar edik, berdiń, ah, quday!..
(Baxtıyar Genjemuratov).
Mısalda adamnıń bir múshesi bolǵan tırnaq arqalı pútin bir adam (perzent, náreste) mánisi berilip tur. “Perzentke zar edik” dep tuwra mániste aytılmay, “tırnaqqa zar edik” dep awıspalı mániste aytılıp tur. Shayır bul jerde sinekdoxanı qollanıw arqalı perzentli bolǵan adamnıń quwanısh sezimlerin obrazlı etip bergen.

•