Ѳzbekstan respublikasi jokarg'i xam orta arnauli bilimlendiriu minstirligi tashkent mamleketlik texnika universiteti


Download 0.74 Mb.
bet32/54
Sana30.04.2023
Hajmi0.74 Mb.
#1407236
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   54
Bog'liq
Begzad. Metrologiya asoslari 2

X
бу ерда = tnGn

  1. Билвосита олшеу натижаларини кайта ишлаш.

Билвосита усулда олшеу натижаларини хатолигини аниклаймиз.
Агар изланаетган шамани бевосита усулда улчанган шамаларнинг функцияси десак:
А = F (В, С) (6.1)
В хам С шамаларни олшеудаги хателиклари маълум булса изланаётган А катталигини хатолигини табыу мумкун.
В хам С шамаларни узгарувчан деп х,исоблаб (1.1) ифодани логарифмлаб хам дифференциаллаб куйидагига болса буламиз:

ѲZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOKARG'I XAM ORTA ARNAULI BILIMLENDIRIU MINSTIRLIGI 1
TAShKENT MAMLEKETLIK TEXNIKA UNIVERSITETI 1
" Metrologiya, standartlastiriu xam sertifikatlastiru" 1
kafedrası 1
Ismatullaev P. R. Kodiroxam Sh. A. Eń úlkenov A. A. 1
METROLOGIYa TIYKARLARI 1
1.1.“Метрология тугрисида” Республика цонуни 29
1.4.Олшеолардынг сифат мезонлари 37
Такрорлаш ушин сораулар. 39
2.2.Шаманинг улчамлиги 43
2.3.Шамаларнинг бирликлари. 46
Q = q[Ql 47
2.3.1.Халцаро бирликлар системасы 49
2.4.Бирликларни хам улчамларни белгилаш хам ёзиш коидалари 49
w w 65
К 66
/ (x-v) = 89
п — 1 101
” 4п 103
1 dM„ 138

бу ерда: дА= — ; дв=—; дс=— - лар А, В, С ABC
шамаларининг нисбий хателиклари.
(6.4) ифода В хам С шамаларининг хателикларини билган
холда изланаётган А катталигининг хатолигини аниклаш имконини
беради. Купинча 5в хам 5с хателикларининг ишораси ноаник болып,
Fi(B,C)5b хам F2(B,C)5c кушилувчиларнинг ишораси бир хил деп х,исобланади.
Изланаётган А катталигини олшеу хатолиги улчанган В хам С шамалари менен байланысли; болып, куйидагича ифодаланади:
А = Bn- Ст,
бу ерда: пхамт - даражак}фсаткичлари болып, улар бутун сон, каср сон, мусбат хам манфий булиши мумкин.
Тенгламанинг унг хам чап томонларини логарифмлаб уни куйидагича ифодалаш мумкин:
In А = n In В + m In С.
Ифодани дифференциаллаймиз хам куйидагига ийе буламиз:
dA dB dC

  • = п b т

ABC
dA, dB хам dC дифференциалларни кичик орттирмалар менен алмаштирамиз.
dA АВ А С

ѲZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOKARG'I XAM ORTA ARNAULI BILIMLENDIRIU MINSTIRLIGI 1
TAShKENT MAMLEKETLIK TEXNIKA UNIVERSITETI 1
" Metrologiya, standartlastiriu xam sertifikatlastiru" 1
kafedrası 1
Ismatullaev P. R. Kodiroxam Sh. A. Eń úlkenov A. A. 1
METROLOGIYa TIYKARLARI 1
1.1.“Метрология тугрисида” Республика цонуни 29
1.4.Олшеолардынг сифат мезонлари 37
Такрорлаш ушин сораулар. 39
2.2.Шаманинг улчамлиги 43
2.3.Шамаларнинг бирликлари. 46
Q = q[Ql 47
2.3.1.Халцаро бирликлар системасы 49
2.4.Бирликларни хам улчамларни белгилаш хам ёзиш коидалари 49
w w 65
К 66
/ (x-v) = 89
п — 1 101
” 4п 103
1 dM„ 138

шамаларининг нисбий хателиклари.
Солндай килиб, изланаётган А катталигини В, С хам D шамалари оркали онын энг жокары нисбий хатолигини аниклаш мумкин:
А = В + С - D
Ифодани логарифмлаб хам дифференциаллаб хам dA, dB хдмда dC ларни орттирмалар менен алмаштирсак, изланаётган шаманинг хатолигини куйидаги тенглама боинша табыуимиз мумкин:
A B+C-D Агар В + С « D булса, В, С хам D шамаларининг хателиклари нисбатан кичик булишига карамай изланаётган А катталигининг хатолиги жокары булиши мумкин.
Такрорлаш ушин сораулар.

  1. Тасодифий хателиклар деганда нимани тусолнасиз?

  2. Нима себепдан факат тасодифий хателиклар бах,оланади?

  3. Математик кутилиш хам дисперсия нима?

  4. Эх,тимжокаргы хателик нима хам у кандай топилади?

  5. Стьюдент коэффициента кандай танланади?

  1. боб. Олшеулар ноаниклиги. Режа.

  1. Олшеу ноаниклиги боинша атамалар хам таърифлар.

  2. Олшеу ноаниклигини бах,олаш.

  3. Улчанаётган шаманинг тасвирланиши.

  4. Ноаниклик дерекларининг намоён булиши.

  5. Ноаникликни такдим этиш.

  6. Стандарт намуналар ноаниклиги.

Таянч сузлар: олшеулар ноаниклиги, стандарт ноаниклик, якуний ноаниклик, камров коэффициента.

  1. Олшеу ноаницлиги боинша атамалар хам таърифлар

Атамалар хам таърифлар. O'z Dst 8.010.1, O'z DSt 8.010.2, Oz DSt 8.010.3, O'zDSt 8.010.4 га мувофщ олшеулар ноаниклиги боинша куйидаги атамалар хам тусиниклер кулланилади:
олшеулар ноаницлиги: олшеу натижалари менен байланысли болган хам улчанаётган шамака жеткиликли асос менен кушиб ёзилиши мумкин болган кийматлар таркоклигини (сочилишини) тавсифловчи параметр.
Изохугар

  1. Параметр, масалан, стандарт огиш (ёки унга каррали сон) ёки ишонч интерхамли (оралиги) кенглиги булиши мумкин.

  2. Олшеу ноаниклиги одатда куплаб ташкил этувчиларни уз ичига олади. Бу ташкил этувчиларнинг баъзилари катор олшеулар натижаларининг статистик таксимланишидан бахдланиши мумкин хам экспериментал стандарт огишлар менен тавсифланиши мумкин. Стандарт огишлар менен тавсифланиши мумкин болган бопща ташкил этувчилар х,ам тажрибага ёки баска ахборотларга асосланган эхтимолликларнинг тахмин килинган таксимланишидан бахоланади.

  3. Солбхдсиз, олшеу натижаси улчанаётган шама кийматининг энг яхши бах,оси болып хисобланади хам тузатишлар хам таккослаш эталонлари менен байланысли болган, тартибли (систематик) таъсирлардан жузеге келадиган ташкил этувчиларни уз ичига олган х,олда ноаникликнинг ташкил этувчилари дисперсияга хисса кушади.

Стандарт ноаницлик: стандарт огиш сыпатында ифода етилген олшеу натижасининг ноаниклиги.
А хил боинша (ноаницликни) бах^олаш: Катор кузатувларни статистик тахлил килиш йули менен ноаникликни бахолаш методи.
В хил боинша (ноаницликни) бахрлаш: Катор кузатувларни статистик тахлил килишдан фар к килувчи усуллар менен ноаникликни бахолаш методи.
Тулиц ноаниклик: Чегарасида улчанаётган шамака жеткиликли асос менен кушиб ёзилиши мумкин болган кийматлар таксимотининг катта кисми жойлашган олшеу натижаси атырапидаги ораликни аникловчи шама.
Изохушр

  1. Таксимотнинг бу кисмига камров эх,тимоли ёки оралик ушин ишонч даражаси сыпатында каралиши мумкин.

  2. Тулщ ноаниклик, сонын менен, улума ноаниклик деп х,ам аталиши мумкин.

цамров коэффициента: Тулик ноаникликка эришиш ушин якуний стандарт ноаникликнинг купайтирувчиси сыпатында фойдаланиладиган сон менен ифодаланган коэффициент.
кузатиб бориш: Белгиланган ноаникликларга ийе болган салутиришларнинг ажралмас занжири воситасида мувофик эталонлар, куиинча миллий хам халкаро эталонлар менен алока }фнатиш имкониятидан иборат болган олшеу натижалари ёки эталон маныслериннг хоссалари
прецизионлик: Синовларнинг келишилган шароитларда алынган мустакил натижаларининг бир бирига якинлиги.
Изохугар

  1. Прецизионлик факатгина тасодифий хателикларнинг таксимланишига байланысли хам улчанаётган шаманинг хаки кий ёки кабул килинган кийматига байланысли эмас.

  2. Микдорий прецизионлик куиинча ноаниклик сыпатында ифодаланади хам синов натижаларининг стандарт огиши к}финишида х,исобланади. Камрок прецизионликка купрок стандарт огиш мувофик келади.

  3. «Синовларнинг мустакил натижалари» ифодаси, бу натижалар худци сол ёки айнан ухшаш синов объектларидан алынган кандайдир авхамлги натижалар таъсир курсатмайдиган тарзда алынганлигини билдиради. Прецизионликнинг микдорий тавсифлари хал килувчи тарзда келишилган шартларга байланысли;.

СИ: Халк;аро бирликлар системасы СО: Стандарт намуна МВИ: Олшеоларды бажариш методикаси Улума коидалар Методлар яроцлтигини бщолаш
Изох - Бу ерда хам боннан кейин метод (методлар) дежылганда олшеоларды бажариш методикалари хам синовлар методикалари тусолнилади.
Амалиётда эскирган олшеулар ушин кулланиладиган аник; максаднинг методларини куирок олардынг яроклилигини бахолаш боинша тадкикотлар жараёнида белгиланади.
Бундай тадкикотлариинг натижалари методларнинг улума тавсифномалари боинша хам, унга таъсир этувчи алохида факторлар боинша хам ахборот беради хам бу ахборотдан ноаникликни бахолашда пайдалану мумкин.
Изох, - Методлар яроклилигини бахолаш (validation of methods) чет элда кабул килинган олшеулар сыпатыни таъминлаш системасынинг мух,им ташкил этувчиси болып хисобланади. «Validation» атамаси тегишли тусиниклернинг турли мазмуни себепли миллий метрологияда кабул килинган «аттестатлаш» атамаси менен тенг маънога ийе эмас. Конуний метрология процедураси сыпатында амалга ошириладиган методикаларни аттестатлаш методиканинг унга кужылган метрологик талабларга мувофикдигини }фнатишни максад килиб куяди. Бунда диккат марказида алынган натижалар хателикларининг тавсифномалари булади. Методнинг яроклилигини бахолаш одатда самарадорликнинг катор к}фсаткичларини белгилашдан (табыу хам аниклаш чегараси, селективлик/спецификлик, якинлатттиттт хам кайта ислеп чикариш, баркарорлик хам бопщалар) хам улар тийкаринда аник олшеу масаласини ечиш ушин методнинг яроклилигини мухокама килишдан иборат булади. Яроклиликни бахолаш боинша тадкикотлар натижаларидан ноаникликни (хателик тавсифномаларини) табыуда пайдалану мумкин.
Методнинг яроклилигини бахолаш боинша тадкикотлар самарадорликнинг улума курсаткичларини аниклаш максадига ийедир. Оларды методни ислеп чикиш хам онын лабораториялараро тадкикоти жараёнида ёки ички лаборатория тадкикоти программаига риоя этган х,олда белгилайдилар. Хателикнинг ёки ноаникликнинг алох,ида дереклари одатда прецизионликнинг улума тавсифлари менен салутирилганда ахамиятлирок болганидагина к}фиб чикилади. Бунда тиргак тахлил натижаларига тегишли тузатишларни киритишдан к}фа, мух,им самараларнинг аникланиши хам йукотилишига килинади. Бу потенциал мухим таъсир утказувчи факторлар улума прецизионлик менен салутирилганда ахдмиятлиликка белгиланганда, текширилганда бу факторларга эътоборсизлик менен караш холатига олиб келади. Бу шароитларда тадкикотчилар купчилик тартибли самараларнинг ахдмиятсизлиги исботи хам кол гаи ахдмиятли самараларнинг баъзи бахоланишлари менен бир каторда улума самарадорлик к}фсаткичларига эришадилар.
Методлар яроклилигини бахдлаш боинша тадкикотлар одатда куйидаги тавсифномаларнинг баъзилари ёки хаммесининг аникланишини уз ичига олади:
Прецизионлик
Прецизионликнинг тийкарги тавсифномалари якинлашиш хам кайта ислеп чикаришнинг стандарт огишларини (ГОСТ ИСО 3534-1 хам ГОСТ ИСО 5725-2), сонын менен оралик прецизионликни (ГОСТ ИСО 3534-3) уз ичига олади. Якинлашиш лабораторияда, киска хамкт оралигида битта оператор тарепинен, бир нусх,адаги ускунада кузатилган узгарувчанликни тавсифлайди хам уни уси лаборатория чегарасида ёки лабораториялараро тадкикотлар шенберинде бахолаш мумкин. Муайян метод ушин кайта ислеп чикаришнинг стандарт огишини бевосита лабораториялараро тадкикотлар ёрдамида бахдлаш мумкин хам у худди сол намунани бир неча лабораторияларда тахлил килинганда натижалар узгарувчанлигини тавсифлайди. Оралик прецизионлик бир ёки купрок факторлар, жумладан хамкт, ускуна ёки битта лаборатория чегарасидаги оператор узгарганида кузатиладиган натижалар хамриациясини тавсифлайди; бунда кайси факторлар муттасил туришидан катьий назер турли к}фсаткичларга эришадилар. Оралик прецизионликни купрок битта лаборатория шенберинде бахолайдилар, лекин уни лабораториялараро тадкикотлар ёрдамида белгилаш мумкин. Аналитик методиканинг прецизионлиги у алох,ида дисперсияларни жамлаш оркали ёки методикани тулик тадкикот килиш йули менен аникланишидан катьий назер улума ноаникликнинг мухим ташкил этувчиси болып хисобланади.
Силжиш
Кулланилаётган методга байланысли; болган силжиш одатда салутиришнинг муносиб намуналарини ёки маълум кушимчали намуналарни олшеу ёрдамида белгиланади. Мувофик таянч кийматларга тегишли улума силжишни аниклаш кабул килинган эталонларга кузатиб боришни белгилашда мухимдир. Силжишни ажратиб алу (кутилган кийматга булинган кузатилган киймат) к}финишида ифодаланиши мумкин. Аналитикнинг хамзифаси силжишга эътибор бермасдан караш ёки унга тузатиш киритишни к}фсатишдан иборатдир, лекин х,ар кандай холда хам силжишни белгилаш менен байланысли ноаниклик улума ноаникликнинг ажралмас ташкил этувчиси болып колади.

Download 0.74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling