Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaq mámleketlik universiteti dizimge alındı: «Tastıyıqlayman»

shógirme.») Nawrız ta
ǵamı – súmelekke baǵıshlanǵan qosıǵına da usınday sıpatlı belgiler tán. 
Ibrayım Yusupov oqıwshılarına watandı súyip jasaw sezimlerin sińirdi. Onıń 
shı
ǵarmalarında tuwılǵan jerge ayrıqsha muhabbat tuyǵıları beriledi. Bunday sezim-tuyǵılardı 
qur
ǵaq etip bermesten, olardı oqıwshınıń jan dúnyasına tanıs detallar arqalı jetkeredi. 
Awzım barmas bul Nókisti jas dewge, 
Kóshelerin jer dewge ya tas dewge. 
Almaspayman dollar tósep qoysa da, 
Parij, London, Vashington, Máskewge. 
Ja
ǵań jelkildeydi qamıs, urıqtan, 
Balalıq gezimdi oylap turıppan... 
Suwıńda shashıl
ǵan uwıldırıqtan 
Órshigen bir shaba
ǵıńman Kegeyli. 
Sálem, tuw
ǵan topıraǵım! 
Aymala
ǵan Sen ayamsań, 
Tallı ja
ǵıslı sayamsań. 
Men qus bolsam, sen uyamsań, 
Awzımda
ǵı márgiyamsań, 
Anam, Shimbayımsań meniń 
Kim sa
ǵınbas tuwǵan jerin! 
Tuwıl
ǵan jerdiń soqpaǵı da, kóshesi de, jabı da, salması da, talı da, teregi de, qamısı da, 
urı
ǵı da qádirli. Biraq biz atap ótken nárselerge tábiyattıń mázi bir adam ushın xızmet etetuǵın 
buyımları sıpatında qaramastan olardı súyiw ushın shayirsha qálb, sezim kerek. Shayir qosıqların 
oqıwshılarında usınday sıpatlardı oyatıw ushın jazadı. Shayirdıń bul ba
ǵıttaǵı shıǵarmalarınıń 
jáne bir ózinshelik tamanı – olar ayrıqsha jedel menen, kóterińki ruwxta jazıladı. Olardı bir 

---

13 
jeliste 
oqıp shı
ǵıw múmkin hám bunnan keyin kókiregińdi kóterińkilik, maqtanısh sezimleri 
biyleydi. Shayirdıń watan haqqında
ǵı qosıqlarında qaytalanbas teńewler, metaforalar 
shı
ǵarmalardıń tásirsheńlik kúshin jáne de arttıradı. 
Ibrayım Yusupovtıń shı
ǵarmalarında ápiwayı sóz poetikalıq sózge aylanadı. Olardıń 
mazmunı kontekste jáne de artadı, tereńlesedi. Usı sózler arqalı berilgen sezim pikirge ushlasıp, 
kórkemlik qursawında olar ele de ótkirlesedi. Shayir qosıqlarınıń bazı qatarların frazeologizm 
sıpatında da tanıw
ǵa boladı. Bul qatarlar tek I.Yusupov shıǵarmalarında ushırasqanlıqtan hám 
tereń mazmun
ǵa iye bolǵanlıqtan tanımalı qatarlarǵa aylanıp úlgergen. Olar sulıw, ájayıp 
múliktiń ajıralmas múshelerindey usı qosıqlar
ǵa jarasadı. 
Sazın samal yadlap, sózin el bilgen 
Bir shayir dúnya
ǵa keldi de ketti. 
Tal artınan tuw
ǵan ayǵa telmirgen 
Bir dilbar túsime endi de ketti. 
Hawazıńa qulaq salıp qarasam, 
Aq qa
ǵazday ǵaǵırlasıp barasań. 
Xosh alliyar aytısqanday bolasań, 
Kelmeske jol tartqan gózzal tırnalar. 
Shayir
ǵa tán bolǵan súyretgerlik orın hám keńisliktiń oǵada sheberlik penen sızılıwına 
múmkinshilik jaratadı. Sub’ekttiń (lirikalıq qaharman) ob’ektke qatnası júdá anıq beriledi, 
waqıya yamasa qubılıs siziń kóz aldıńızda janlı ráwishte payda boladı. «Sazın samal yadlap, 
sózin el bilgen» degen qatarı bul shın mánisinde frazeologizm. Bul qatarda
ǵı sózlerdiń birewin 
basqa sóz benen almastırıw, hátteki, olardıń ornın almastırıw múmkin emes. Olar pútin halında
ǵı 
múlk. «Tal artınan tuw
ǵan ayǵa telmirgen, Bir dilbar túsime endi de ketti» degen qatarlarda real 
hám romantik waqıya, kórinis anıq sáwlelenip, estetikalıq, háwesleniw sezimlerin payda etedi. 
«Hawazıńa qulaq salıp qarasam, Aq qa
ǵazday ǵaǵırlasıp barasań» degen qatarlarda obrazlılıq 
jáne de kúshli. Sesti háreket penen utımlı teńew usınday obrazlılıqtı payda etken. Jáne bir itibarlı 
tamanı bul qatarlar óz originalında usınshelli kórkem. Ol basqa tilge awdarılsa kórkemligine 
ádewir nuqsan jetetu
ǵını sózsiz. Bul Ibrayım Yusupovtıń gúllán xalıqlıq muhabbatqa erisiwiniń 
bir sırı bolsa kerek. 
Shayirdıń tematikası júdá keń. Onıń qosıqlarında sahra keńligi psixologiyası jámlesken. 
Sebep hám aqıbet kategoriyaları usınday keń pikirlew arqalı beriledi. Shayirlıq júyrik qıyal 
menen analitikalıq pikirlewler qarısıp waqıya hám hádiyseniń hasıl mánisin ashıp beredi. Ol 
jámiyetimizde, tábiyatımızda bolıp atır
ǵan hár qanday hádiyse, waqıyalardı óziniń júreginen 
ótkeredi, o
ǵan ashiq múnásibetin bildiredi. Onıń shıǵarmalarındaǵı lirikalıq qaharmandı 
ekologiyalıq problemalar da, ádep-ikramlılıq problemaları da táshwishke saladı. Shayir usı eldiń 
keleshegi ushın ózin juwapker dep sezedi hám shı
ǵarmaları arqalı bul tuyǵıların ózine tán bolǵan 
poetikalıq sheberlik penen beredi. 
Warsaqı sóz aytıp kúldirse zaldı, 
Sıy-húrmettiń bári solar
ǵa qaldı, 
Kórkem sóz dep shálkem sózdi úyrengen, 
Men ayayman awılda
ǵı ballardı. 
Shayir tárepinen keskin aytıl
ǵan bunday kemshilikler ruwxıy turmısımızda orın alǵanın 
jasırıw múmkin emes. Onı bunday keskin tárizde beriw arqalı shayir pútkil xalıqtı 
tárbiyalamaqshı bol
ǵanı da sır emes. Sońǵı dáwirde sıptırıńqı sózlerdiń jıyıntıǵın ádebiyat dep 
baspa sózge usınıp atır
ǵanlardıń hár birine shayirdıń bul shıǵarmasın oqıp bergiń keledi. Átteń, 
bunıń ilajı joq. 
Suwı qumaytlan
ǵan bir ázim dárya 
Ruwhım arqalı a
ǵıp baradı. 
Demikken eń soń
ǵı balıqlar onda 
Eseńkirep qalash qa
ǵıp baradı. 
Burqıp aqqan ılay suwda sayranlap, 

---

14 
Dáryadan teńizge bulqınıp oynap, 
Erkin túser edi. Jok endi ol waq. 
Suwı kesilgen soń na
ǵıp baradı? 
Bul ellegiyanıń eń ótkir forması. Biraq bul ellegiya jámiyettiń hám tábiyattıń tragediyasına 
arnal
ǵanı menen xarakterli. Shayirǵa tán bolǵan qıyal júyrikligi, súwretlenip atırǵan ob’ektti 
jeterli dárejede úyreniwi, sezimge tásir etiwshi qubılıslardı júreginen ótkeriwi hám o
ǵan 
qosımsha hár bir obraz
ǵa kórkem boyawlar menen jan endire alıwı qosıqqa tabıs alıp kelgen. 
Shayir júdá sheber xudojnik. Lirikalıq qaharmannıń monologı arqalı biziń kóz aldımızda 
tábiyattıń real kartinası payda boladı. Bul peyzajlıq kartinada reńler sonday tınıq, tábiyat sonday 
kórkem, onı qanday sheber xudojnik bolsa da bir polotno
ǵa sıydıra alıwı ámiri máhál. Tek 
Ibrayım Yusupov 
ǵana kórkem sózdi boyaw, suwretlenip atırǵan ob’ektti peyzajlıq obraz 
sıpatında qollanıp usınday peyzajlıq kartinanı dórete al
ǵan. Bul kartinanıń ellegiyalıq xarakteri 
onıń tásirsheńlik kúshin jáne de joqarılatqan. 
Ullı shayirdıń shı
ǵarmalarında optimistlik ruwx ta basım edi. Ol elimizdiń jarqın 
keleshegine ózi de isendi, oqıwshıların da isendirdi. Elimizdiń keleshegine isenim 
ǵárezsizliktiń 
ja
ǵımlı samalı esiwi menen jáne de kúsheydi. Shayirdıń bul jıllardaǵı qosıqları kóterińkilik 
ruwxta jazıldı. Bul ruwx oqıwshılar
ǵa watan súyiwshilik sezimlerin sińirdi. 
Az 
ǵana jıl sabır etiń, 
Bul jer ele zor boladı. 
Zer qádirin bilip zerger, 
Sonday zaman kelgen gezde, 
«Ijara
ǵa az-maz jer ber» 
Dep jalınar dúnya bizge... 
Shayir shı
ǵarmalarınan bir neshe úlgiler keltirip olarǵa ádebiyatshı kózqarasınan baha 
berdik. Álbette, kórkem sóz ustasınıń dórendilerine baha beriw ushın onıń barlıq shı
ǵarmaların 
dizip tallaw shárt emes. Ullı shayir qaraqalpaq ádebiyatına óziniń ólmes lirikalıq shı
ǵarmaları, 
tuń
ǵısh «Joldas muǵallim»nen tartıp «Watan topıraǵı»na shekemgi onlaǵan liroepikalıq 
shı
ǵarmaları, ayırım dramalıq, prozalıq shıǵarmaları, qaraqalpaqtıń tuńǵısh operasına tekst 
xızmetin atqar
ǵan «Ájiniyaz» librettosın, Qaraqalpaqstan Respublikası gimnin jazdı. Ol 
qaraqalpaq poeziyasın júdá bálent shoqqılar
ǵa alıp shiqtı. Onıń shıǵarmalarınıń kórkem-
estetikalıq kúshi de mine, usında. 
Sorawlar hám tapsırmalar: 
1. Lirikanıń kórkem-estetikalıq ózinsheligi degende neni túsinesiz? 
2. «Tırnalar» qosı
ǵın tolıq yadlap alıń hám oǵan kórkem-ádebiy talqı jasań. 
3. Qosıqtıń kórkem leksikasına itibar beriń. 
4. «Aral elegiyaları» qosı
ǵınıń janrlıq ózinsheligin anıqlań. 
5. Qosıqta
ǵı mifologiyalıq obrazlarǵa túsinik beriń 
6. «Ana tilime», «Shógirme» qosıqlarında milliy mentalitettiń jasalıwına itibar beriń 
7. Tuwıl
ǵan jer haqqındaǵı qosıqlarına talqı jasań 
8. «Ayt sen Ájiniyazdıń qosıqlarınan» shı
ǵarmasın yadlap alıń hám talqılań. 
9. I.Yusupovtıń lirikalıq shı
ǵarmalarınıń korkem-estetikalıq ózinsheligin túsindirip beriń