Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaq mámleketlik universiteti dizimge alındı: «Tastıyıqlayman»

Kóksin tasqa urıp jaraladı ol, 
Shaptı, duw-sıyına qaramadı ol, 
Jolbarıstay awıllardı shuwlatıp, 
Shapqan qashını da tıńlamadı ol, 
Aqtı qalıń eldiń arası menen, 
Aziyanıń ıssı dalası menen, 
Maqsetine jetip tabıstı barıp, 
Teńiz patshasınıń balası menen. 
Bul qatarlarda
ǵı teńiz patshasınıń balası menen tabısqan Anaxitanıń gózzal, dolı qızı 
Ámiwdáryanıń burqıp aqqan payıtlarında
ǵı kórinisiniń tımsalı bolıp tabıladı. Shayir qızdıń suw 
tulpardı kóksin tasqa urıp jaralap, duw-sıyına qaramay shabıwları arqalı asaw Ámiw atı menen 
tariyxqa kirgen ana dáryamızdıń bir waqıtlarda
ǵı eki jaǵındaǵı eldi de, jerdi de abat qılıp, tolıp-
tasıp aqqan náwpir suwları menen jilli a
ǵısların sáwlelendirip beriwdi názerde tutqan. Dáryanıń 
usılayınsha kóp ásirlerden berli teńizge máwjirip quyıp tur
ǵanlıǵın poemadaǵı eki ashiq 
Poseydonnıń balası menen Anaxitanıń qızınıń qosılıp, mıń jıl
ǵa shekem mawqın basalmay ómir 
súrgenligin súwretlegen kórinislerden de kóriwge boladı.
Bul, tiykarında tariyxıy haqıyqatlıq jatqan allegoriyalıq súwretlewler edi. Dáryamızdıń 60-
jıllar
ǵa deyingi jaǵdayı haqıyqatında da, usı poemadaǵı Anaxita mingen suw tulpardıń 
shabısınday dolı hám gózzal bol
ǵanı hesh kimge sır emes. 
Poemanıń ekinshi bólimindegi bul allegoriyalıq ápsanawiy waqıya kem-kem tragediyalıq 
sıpat ala baslaydı. Bunıń bas sebebi - Poseydonnıń erke balası dáryanıń quyar jerindegi 
shırashınıń jas, sulıw kelinshegine ashiq bolıp, óz juptısı Anaxitanıń qızına biyopalıq etedi. Ol 
bunıń menen de turmay, ókpesin aytqan hayalına: 
Kún shi
ǵista eki qatın bir erge 
Jay
ǵasıp kelgen ǵoy burınnan,- dep zilli juwap beredi. 
Kúyewiniń bul turpayı qılı
ǵına ábden ashıwı kelgen Dárya piyriniń qızı (Anaxita) 
shırashınıń qayı
ǵın awdaradı. Kelinshek suwǵa ketip qaytıs boladı. Shırashı bir balası menen 
hayalsız qaladı. Anaxitanıń qızı bolsa bul waqıyadan soń «suw tulparın jetelep», birotala teńizdi 
taslap ketip qaladı. 
Biraq, bul ápsana juwma
ǵı astarında da ashshı haqıyqatlıq bar. Bul juwmaq arqalı shayir 
baxıtlı juptılarday bolıp tolıp-tasıp jasap atır
ǵan Ámiw-Araldıń tábiyǵıy ómirine keshegi totalitar 
jámiyetlik dúzimde birewdiń sulıw hayalına suqlana kóz tasla
ǵan teńiz qudayınıń balasınday 
buyrıqpazlıq siyasat penen jansız biyparıq aralasqan, sonıń nátiyjesinde qayı
ǵı awdarılıp, 
1
Камалов Қ., Мәмбетов Қ. И.Юсуповтың «Посейдонның ғәзеби» аллегориясында экология мәселелериниң 
сүўретлениў өзгешелиги. // «Қарақалпақстан муғаллими», 2000, №3-4. 50-53-б. 

---

38 
hayalınan ayrılıp, jas balası menen jetim qal
ǵan shırashıday ábigerlengen xalıq táǵdirine, Araldıń 
qurıwına sebepshi bol
ǵan basshılıqtı qattı sınǵa alǵan.
Poemanıń úshinshi bóliminde bul ideya ekinshi bólimge qara
ǵanda da ótkirlestirilip 
berilip, súwretlenip otır
ǵan haqıyqatlıq burınǵıǵa qaraǵanda da ashshı tús alıp, Araldıń qurıwınıń 
jáne bir sırı málim boladı:
Úsh patsha ushırasıp dárya boyında, 
Úsh altın kesada shayqaldı sharap, 
Qanlı sharap tol
ǵan úsh sıyqırlı jam, 
Jańlap hawaz berdi mármer saraydan. 
Biri kúldi: «-Sa
ǵadaǵı suw isher...» 
Ata-baba durıs aytqan dep sanayman 
Ekinshisi ayttı: «Dárya-
ǵáziyne, 
Kóp ishtiń dep sa
ǵan etpeymiz giyne, 
Shóllerim bar meniń suwsırap atqan, 
Gúller kógertemen ziyneme-ziyne». 
Úshinshisi der: «Bir atanıń ulımız, 
Maqullasaq birimizdi-birimiz,