Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaq mámleketlik universiteti dizimge alındı: «Tastıyıqlayman»

Isimiz-ráwaj, qolımız-bálent, 
Jurttan mártebeli hám de irimiz...». 
Shayirdıń bul súwretlep otır
ǵan waqıyası ápsana emes, shınlıq! Shınlıq bolǵanda da 
ápsana
ǵa aylanǵan shınlıq! Keshegi jaqın ótmishimizde Oraydıń nusqawı menen bolǵan suw 
áspekligi bir atanıń balları bol
ǵan qońsı respublikalarda da Aral-Ámiw táǵdirine degen usınday 
júzeki qatnaslardı keltirip shı
ǵarǵanın biz jaqsı bilemiz. Sonıń saldarınan «kewli suwıǵanday 
suw menen ja
ǵıs quyarlıqta aǵıs kesilip», nar qamıslı, qanalı kólli tábiyattıń qutı qashıp, suwdan 
kesel tawıp ólgen ne jaysań jayınlarday Araldıń da suwsırap, «sum ólimge húkim etilgeni» hesh 
kimge sır emes.
Tórtinshi bólimde shayir jáne ápsanawıy-erteklik syujetke qayta oraladı: Alıs okeanlarda 
júzip júrgen Poseydonnıń qula
ǵına balasınıń ıshqınǵan ashshı dawısı shalınadı. Poseydon 
balasına jetip barıw ushın jol
ǵa atlanadı. Poseydon jolda kiyatırıp Aral apatshılıǵınıń tábiyatqa 
na
ǵıs salǵan qara izlerin kórip qattı qayǵıradı, onıń máwij urǵan burınǵı kelbetin saǵınıp esleydi. 
Ózi menen birge balasın da alıs okeanlar
ǵa alıp ketpekshi boladı. Biraq, balası kónbeydi: 
Órt shal
ǵan ózegim menen, 
Qalaman bul jansız názelim menen, 
Insanlar
ǵa sheksiz muhabbatımdı 
Sıpatlayman bunda ájelim menen,- dep juwap beredi ákesine qaysarlıq penen. 
Bul ápsanawıy ákeli-balalılardıń sóylesigi arqalı shayir suwsızlıq sebepli qaraqalpaqlardıń 
basına túsken awır ekologiyalıq-ruxıy da
ǵdarıstı, biraq, sonda da kóship ketpey, tuwılǵan jerine 
máńgi sadıq bolıp qal
ǵan ullı mehir-muhabbat penen qaharmanlıqtı tımsallap jetkeredi. Keshegi 
jaqın ótmishimizde bunday da
ǵdarıslardıń bolǵanlıǵı da haqıyqatlıq. Poemada bul haqıyqatlıq 
usılayınsha kórkem sáwleleniwin tapqan. 
Besinshi bólimde joqarıda
ǵı bólimlerde súwretlengen waqıyalar kulminatsiyalıq shegine 
jetip, Poseydonnıń teńizdi usı ayanıshlı awhal
ǵa keltirgen adamlarǵa qattı qáhár-ǵázebi oyanadı. 
Ol (Dawıl
ǵa) «Duzlı shańdı quy adamlar ústine!»,-dep buyrıq beredi. Dawıl onıń buyrıǵın bárjay 
keltirip, «tábiyattı júwenleymiz» dep Aral
ǵa zorlıq islep, jer, suw hám hawanı pataslaǵan iplas 
adamlar ústine duzlı shańdı qarday boratadı. Solay etip, tábiyat ózin búldirgen adamlardan egis 
jerlerin izey-sor aldırtıp, baw-baqshasın quwratıp ósh ala baslaydı.
Ulıwma, poemada shayir Aral teńiziniń qurıp ketiwine baylanıslı júz bergen bul 
ekologiyalıq apatshılıqtı súwretlep beriw arqalı adamzattı tábiyatqa abaylap qatnas jasaw
ǵa 
shaqırıw ideyasın úlken shayirlıq sheberlik penen o
ǵada isenimli etip jetkerip bere alǵan. 
I.Yusupovtıń «Búlbil uyası» poemasında da joqarıda tallap ótilgen poemalarına tán bol
ǵan 
ulıwma insanıylıq mashqalalar orta
ǵa qoyıladı. Biraq, bul mashqala poemada basqasha turmıs 
materialın-ekinshi jer júzlik urıs dáwirindegi turmıs haqıyqatlı
ǵın sáwlelendirip beriw arqalı sóz 

---

39 
etiledi. Shayir poemada tımsallıq, simvolikalıq kórinisler menen haqıyqıy turmıs waqıyaların 
júyi bilinbestey etip jupkerlestirip súwretlep beriwdiń jaqsı bir usılın qollan
ǵan. Poemanıń 
tiykar
ǵı ideyası súwretlenilgen waqıyalar bir orayǵa, bir poetikalıq obraz - búlbil uyası átirapına 
tı
ǵız jámlestiriliwi arqalı sheber ashıp berilgen. Bundaǵı buzılǵan búlbil uyası tek ǵana 
poetikalıq detal 
ǵana bolıp qoymastan, tipik dárejege jetken metaforalıq obraz da bolıp tabıladı. 
Shayir poemada buzıl
ǵan búlbil uyası detalı arqalı ekinshi jer júzlik dáwirinde ashiq yardan, bala 
atadan, ata baladan ayırılıp, «Eger túsip ketsem, juwapkerseń sen!» dep shúykildep tur
ǵan 
palapanday mehirge zar bolıp qal
ǵan million-million shańaraqlardıń ayanıshlı awır táǵdirin 
tımsallıq jobada simvollastırıp kórsetedi. Shayir bul simvolikalıq syujettegi sheńgelge uya 
basqan sayra
ǵısh búlbil qus, buzılǵan uya, ızǵırıq ayaz, sol ayazda palapanın aman alıp qalaman 
dep qatıp ólgen ana búlbil, jetim qal
ǵan sarı tumsıq palapan búlbil detalları arqalı urıstıń insannıń 
gózzal, baxıtlı turmısına alıp kelgen awır aqıbetlerin kórsete otırıp, adamlar
ǵa ómirdiń gózzal 
jaratılıs ekenligin u
ǵındırıwǵa umtıladı, solay etip, olardı ómirdiń qádirin biliwge, qorǵawǵa, 
insaniyat ómiri, keleshegi aldında juwapker ekenligin seziniwge shaqıradı. 
Poemada
ǵı bul ideya usı simvolikalıq búlbil uyasınıń turmıslıq tiykarı bolǵan urıs 
dáwirinde er azamatları Watan qor
ǵaw ushın frontqa ketip, gileń qız-kelinshekleri, jas balalar, 
kempir-
ǵarrılar menen jartı bolıp qalǵan, biraq bir dem, bir niyet penen jaqsı kúnlerden úmit etip 
jasap atır
ǵan awıl adamları shańaraqlarınıń awır táǵdirlerin súwretlew arqalı ashıp beriledi. 
Bunda usı tiykar
ǵı ideyanı alıp júriwshi qaharmanlar sıpatında «búlbil» laqaplı muǵallim jigit, 
onıń jas kelinshegi hám lirikalıq qaharman obrazları jaratıl
ǵan.
Poema waqıyalarınıń barlı
ǵı derlik lirikalıq qaharmannıń kóz aldında ayırım waqıtlarda 
onıń waqıya
ǵa tikkeley aralasıwı hám qatnasıwında bolıp ótedi. Jigit aǵası urısqa ketkende, onıń 
asha taya
ǵın miyras etip alıp, aǵası ornında atızda islep qalǵan jas bala-lirikalıq qaharmannıń 
kim ekenligi poema baslanıwdan aqırına deyin syujettiń uytqısı sıpatında hár jer-hár jerde 
qásiyetli gáwhar tastay jılt-jılt ettirilip súwretlenip barılatu
ǵın búlbil hám búlbil uyasınıń hár 
qıylı halatına (uyanıń buzılar aldında
ǵı jaǵdayına, palapannıń jerge túsip ketken qıyın awhalına, 
palapanın qor
ǵayman dep suwıqqa qatıp ólgen ana búlbilge, buzılǵan uyada jetim qalǵan sarı 
tumsıq jas palapan
ǵa) qatnası arqalı ashıp beriledi. Bul kórinislerde lirikalıq qaharman haq 
kókirek, miyirman, úlken gumanistlik sezimler iyesi sıpatında kózge taslanadı. «Qanıńday 
shıraylı sheńgel gúlleri!» dep sheńgelin-gúl, 
ǵarǵasın búlbil dep bilgen shayir tábiyatlı lirikalıq 
qaharman bala kúnlerinen baslap tábiyat shaydası bolıp ósedi. Tuw
ǵan topıraǵın, óz awılın 
janınan beter jaqsı kóredi («Úlken joldan shette usı awıldı kórip turmasam kewlim 
kenshimes...»). Onda
ǵı ań-qus, haywanatlar dúnyası ol ushın oǵada ısıq! Sol ushın da ol bul 
tábiyatqa abaylap qatnas jasaydı, o
ǵan bolǵan hár qanday jábir-japa háreketlerge janı seskenip 
ketedi, o
ǵan qayırxomlıq etkisi keledi. 
Sırttan qara
ǵanda, bul qatarlardan poemanı tábiyatqa ǵamxorlıq temasında jazılǵan 
shı
ǵarma dep túsiniwge de boladı. Haqıyqattan da, poemadaǵı lirikalıq qaharmannıń bul 
háreketleri usınday mánini keltirip shı
ǵaradı. Lekin, shıǵarmadaǵı syujetlik jelistiń bunnan arı 
dawam etiwin oqıy otırıp, poemada
ǵı tiykarǵı aytılajaq oy-pikirdiń mánisi onnan da áhmiyetlirek 
másele ekenligin sezeseń. Shayir bul pikirdi jetkeriw ushın «Birin aytıp, birisine kettim be, qustı 
qoyıp adamzatqa óttim be?» (24-b.) degenindey, lirikalıq ótlesiwler arqalı parallel túrde haqıyqıy 
qaharmanlar tá
ǵdirin de sáwlelendirip baradı, solay etip, bul sheńgelge uya basqan búlbil ómirin 
haqıyqıy turmısta bir qaharman «búlbil» laqaplı xosh hawaz talantlı, sazende mu
ǵallim jigit hám 
onıń shańara
ǵı táǵdiri menen tábiyǵıy túrde sheber baylanıstırıp jiberedi:
Shayir usılayınsha xosh hawaz, jas jubay búlbiller bol
ǵan tiykarǵı qaharmanlardı poema 
«saxnasına» alıp shı
ǵıp, olar obrazına bezekler beriw arqalı óziniń tiykarǵı aytılajaq oyın bunnan 
bılay aydınlastıra túsedi. Biraq, kóp uzamay urıs baslanıp, bul búlbil jigit kópler qatarı Watan 
qor
ǵaw ushın frontqa atlanadı. Izinde eki qabat jas kelinshegi oǵan jaqsı tilek tilep qaladı.
Jas kelinshektiń bunnan keyingi kórgen qıyınshılıqları, qıynalsa da jaqsı arzıw-úmitler 
menen erin kútip jasawı, shayirdıń búlbil uyasına qayta oralıp, 
ǵurıq basıp atırǵan búlbildiń 
halatın kórsetiwi arqalı jáne simvollastırılıp beriledi: