Ziyoda masharipova

i-e,	i-a,	i-o, i-o ‘,
i-u;
e-i,	e-a,	e-o, e-o ',	e-u;
a-i.	a-e,	a-o, a-o	, a-u;
o	o '-e, o ‘-a, o		-0, 0
u-i.	u-e,	u-a, u-o,	u-o
Shuningdek,
i-e,	i-e,	i-e;
i-a,	i-a,	i-a;
e-a,	e-a,	e-a;
0-0 ‘	, 0-0	‘, 0-0 ‘.

3-mashq. Unli tovushlar ko‘p uchraydigan tez aytish va she'riy, nasriy matnlami o‘qish.

II. Undosh tovushlar mashqi
1- mashq. P-B, K-G, T-D, S-Z kabi juft undoshlarni aniq different- siatsiya bilan talaffuz etish mashqi:
P-B, P-B, P-B.
Bu tovushlami talaffuz etishda har bir tovushning fonetik xususiyati, uningjarangli va jarangsiz, portlovchi yoki sirg‘aluvchi ekanligi hisob- ga olinadi.
2- mashq. Undosh tovushlarga unli tovush qo'shib, bo‘g‘in hosil qilish:
Pi-pe-pa-po, po ‘, pu, pi;
-49-
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bi-be-bo-po '-pu-pi;
Bippi, beppe, bappa, boppo, bo'ppo', buppu, beppe¹.
Topshiriq: Quyida berilgan she'r mazmunini izohlang. She'mi adabiy talaffuz me’yorlariga rioya qilgan holda o‘qing.
Tovushlaming kichik, ulug‘i, Tovushlaming hidi-bo‘yi bor. Tovushlaming sovug‘, ilig‘i, Tovushlaming rangi-ro‘yi bor. Tovushlaming shirin-achchig‘i, Bordir hatto yumshoq, qattig‘i...
(Maqsud Shayxzoda)
Tayanch tushunchalar:
Nafas - ifodali o‘qishning muhim vositasi.
Ovozni shakllantirish, ovoz turlari.
Modulyatsiya - so'zlash jarayonida ovozning balandlab va pasayib turishi.
Artikulyatsiya - nutq organlarining ma'lum tovushni hosil qilish paytidagi harakati va holati.
Savol va topshiriqlar:
1. Nutq jarayonida to‘g‘ri nafas olishning ahamiyatini tushuntiring.
2. Nafas olishning qanday turlari mavjud?
3. Nafas olish faoliyatini yaxshilash uchun tavsiya qilingan mashq- lar turini ayting.
4. Ovozni shakllantirish deganda nimani tushunasiz?
5. Ovoz qaytarg‘ichlari nimalardan iborat?
6. Modulyatsiya hodisasi nima, uning ifodali o‘qishda qanday aha- miyati bor?
7. Mark Tulliy Sitseron ovoz tovlanishlari va uning nutqdagi ahami- yati haqida qanday fikr bildirgan?
¹ Diktsion mashqlar. // Slnomxo'jayev, A.Zunnunovlaming “Ifodali o‘qish asoslari” kitobidan olindi. 16-17-mashqlar.
-50-
www.ziyouz.com kutubxonasi
8. So'zlami to‘g‘ri talafTuz qilishga o'rganish, shevalar ta'siridan qutulish uchun nima qilish kerak?
9. Mark Tulliy Sitseronning notiqligida talafTuzning ahamiyati.
Adabiyotlar
1. N.Mahmudov. O'qituvchi nutqi madaniyati. - Toshkent: Alisher Navoiy nomidagi 0‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti. 2007.
2. S.Inomxo‘jayev, A.Zunnunov. Ifodali o‘qish asoslari. - Toslikent: 0‘qituvchi, 1978.
3. Sitscron. Notiqlik san'ati haqida ikki risola (Urfon Otajon tarji- masi). - Toshkent: Yangi asr avlodi, 2007.
4. HJamolxonov. 0‘zbek tilining nazariy fonetikasi. -Toshkent: Fan, 2009.
5. R. Mahmudov. Degonimni ulusqa marg‘ub et... -Toshkent: O'zbekiston, 1992.