Ziyoda masharipova

Ikki nuqta qo‘yilgan o‘rinlarda pauza. Uyushiq bo'laklardan oldin kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan keyin ikki nuqta qo‘yiladi va og‘zaki nutqda shu o‘rinda ma'lum muddat to‘xtalish bo‘ladi. Shuning- dek, bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarda biror gap boshqa gapni izohlasa, uning sababi yoki natijasi ko'rsatilsa ham, ikki nuqta qo‘yiladi. Ma- salan: Men bu yil universitetga o ‘qishga kira olmadim: imtihonlarga vaxshi tayyorgarlik ko 'ra olmaganim menga pand berdi.
Mashq. She'mi o‘qib, pauzali o‘rinlami belgilang va ifodali o‘qishni mashq qiling.
Qodir Egam bandalariga Etmoq boTdi g‘ussani tasvir:
Kechdi yozning xandalaridan - Kuzni bu tong ayladi asir.
G‘ira-shira tong quchog'ida Hayron boqqa haydadi kuzni.
Jim sozida, mungli sozida Bir ayriliq dunyosin tuzdi.
O, ayriliq! Bepoyon hijron!
0‘zing menda saltanat o‘mat! - Yuragimdan, qara, bepaymon G‘amlar borar mhimga o‘rlab,
Tugab barcha savolu so‘roq,
Charx tangriga some bu chog‘da:
Panjarasiz qoldi yurak, bog‘ - Taqdir kirdi yuragu boqqa.
(Usmon Azim)
Tire belgisi qo‘yilgan o‘rinlarda pauza. Gap tarkibida tire qu- yidagi hollarda qoTlanadi:
a) Ega kesim bilan bogTamasiz birikkanda;
b) Zidlik, shart, o'xshashlik mazmuni ifodalangan bogTovchisiz qo‘shma gaplarda;
-62-
www.ziyouz.com kutubxonasi
v) Kirish gaplar, ajratilgan boMaklar o'rtasida;
g) Uyushiq boMakdan keyin kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan oldin;
d) Ko‘chirma gap bilan muallif gapi orasida. Masalan:
Zamin bilan osmon - senu menman,
Sahar bilan oqshom - senu menman.
Yeru osmon aro bir ishq bordir - Ishqdan bunyod hijron - senu menman.
(Usmon Azim).
Vatan - ona,
Vatan - jannat.
Vatan - iqbol chirogM.
Vatan jahon yuragidir.
Vatan - hayot bulog‘i.
(Amin Umariy)
Qavs ichida berilgan gaplarda pauza. Ifodalanayotgan fikrga yoki uning biror boMagiga qo‘shimcha izoh beruvchi so‘zlar, kirish gaplar qavsga olinadi va ifodali o‘qish jarayonida qavsga olingan boMak alo- hida pauza bilan ajratib aytiladi. Masalan:
Mirzakarimboy boshqalarga maqtansa ham (maqtanchoqlikni yo- mon ko'rardi), ba'zi vaqt ichida faxrlanardi.
(Oybek)
Qo‘shtirnoq belgisi qo‘yiIgan gaplarda pauza. Qo‘shtimoq belgi- si ko‘chirma gaplami ajratib ko‘rsatish uchun qo'yiladi. Ba'zi hollarda ayrim so‘z va so‘z birikmalari ham qo'shtimoqqa olinadi. Qo‘shtimoqqa olingan so‘z va birikmalar ko'chma ma'noda, yoki kinoya ma'nosida boMadi. Bunday so‘z, birikma yoki gaplar alohida pauza bilan o‘qiladi. Masalan, quyidagi she'mi og‘zaki ijroda mashq qilib ko'raylik. Ovuldan-chi, darak yo‘q,
Oppoq edi qir-qiya,
“Adashib ketdikmikin,
Kuppa-kunduz kuni-ya?
Gap bosdimi, yo g‘aflat Tavba, bu qandoq o‘yin?”
-63-
www.ziyouz.com kutubxonasi
Qor tindi-yu, chollaming
Ichiga kirdi quyun.
(Abdulla Oripov)