Zokirjon saidboboyev tarixiy geografiya

2. Xjalik va savdo munosabatlari
Mintaqa shaharlari tarixida V asr oxiri — VI asr boshlari katta jonlanish yillari blgani ma'lum. Ayniqsa, kichik sha-harlarning tezlik bilan sib borishi, hashamatli binolar blgan alohida-alohida qronlarning yuzaga kelishi va kpayishi Xorazm, Sudiyona, Shosh va Baqtriya vilo-yatlarida keng kuzatildi. Bunda iqtisodiy-savdo munosa-batlarining izchil ylga qyilishi ham z ta'sirini krsatgan. Mintaqamizning an'anaviy iqtisodiy imkoniyatlari (dehqon-chilik, sun'iy suorish, chorvachilik, bodorchilik, hunar-mandchilik va boshqalar) bu davrda ham z ravnaq ylida txtamaganligiga shubha qilmasa ham bladi. Manbalarda bu borada yuksak muvaffaqiyatlarga erishilganligi haqidagi maTumotlar talaygina.
100
Ayniqsa, savdo-sotiq gurkirab rivoj topgan. Bir tomondan, ulkan mintaqaning siyosiy jihatdan yaxlitligi, ikkinchi tomondan Sharq va arb mamlakatlariaro iqtisodiy-savdo munosabatlari oraiiida blib kelish ichki va tashqi savdo ishlarining yanada taraqqiy etib borishida quiay sharoit yaratib bergan. Bu esa z rnida yl, qatnov, ta'minot, xizmat krsatish tarmoqlarining kengayib borishiga yl ochgan. Tashqi savdoda ipak, lok, byoqlar, rangli shishalar, qimmatbaho toshlar, arumoq otlar, matolar, shirinliklar, qurol-yaroq kabi noyob mahsulotlar bozori chaqqon blgan. Shuni ham nazarda tutish iozimki, Buyuk lpak yoiining har ikkala yo'nalishining (shimoliy - Turfon, Qoshar, Farona, Sudiyona, Mariyona; janubiy - Xtan, Yorkent, Pomir, Baqtriya) ^//Y/orsaltanati hududidan tishi ham muhrm ahamiyat kasb etgan.
Turk xoqonligi davnda oikaning dehqonchilik, hunar-mandchilik, quruvchilik, savdo-sotiq, konchilik kabi soha-lardagi taraqqiyoti yuqori boigan. Chunki mamlakatimizning tabiiy-geografik, kp asrlik tajribaviy imkoniyatlari nechogiiq boigani ham maium. Farona, Sudiyona, Xorazm, Baq-triya (Toxariston) kabi viloyatlarda dehqonchilikning barcha turlari mavjud boigan. Dehqonlar mavjud suv resurslari hamda lalmikor yerlar imkoniyatlaridan foydalanib budoy, arpa, sholi, mosh, tariq, nxot, qovun, tarvuz kabi sim-liklardan yuqori hosil olganlar. Paxtachilik, pillachilik, bog'-dorchilik, uzumchilik kabi sohalar ham tgan asrlar kabi mu~ nosib darajada sib borganini rta asr tarixchilari qayd etib tganlar. Masalan, bir yerda oikada yetishtiriladigan paxta-ning yuqori sifat darajasi ta'kidlansa, boshqa bir yerda uzumchilik, xususan, vinochilik borasidagi mirishkorlar tajribasi yuqori baholangan.
Bodorchilikda shaftoli, rik, olchanmg bir necha turlari, yonoq, pista, bodom va boshqa qator meva navlaridan ham sifatli, ham yuqori hosil olingan. Shifobaxsh simliklardan ham keng foydaianilgan.
101
Qadimdan qazilma boyliklari bilan mashhur lkamizda bu davrda ham konchilikdagi faoliyat susaymagan. Oltin, temir, navshadil, kumush, qroshin, mis, margimush, tuzning bir necha xili, turli qimmatbaho toshlar, shifobaxsh qotishmalar Sudiyona, Shosh, Farona, Toxariston kabi viloyatlarda qazib olingani manbalarda aniq krsatilgan. Dehqonchilik va konchilikdagi taraqqiyot klami va sifati z-zidan keyingi uch tarmoq: hunarmandchilik, qurilish, savdo-sotiq ravnaqi uchun katta turtki blgan. Shuning uchun ham bu vaqtda metallsozlik, zargarlik, kulolchilik, duradgorlik, qurolsozlik, to 'qimachilik kabi kasbkorlar keng quloch yozib borgan. Ularning rivojiga oid misollar juda ham kp.
Zargarlarning nafis bezaklari, taqinchoqlari, temirchilarning dehqon, quruvchiga yo blmasa oddiy bir rzorga zaruriyatlarni (bolta, roq, mix, qaychi, zanjir, kalit), qurolsozlarning harbiylarga. zodagonlarga, ishqibozlarga yasab bergan puxta va noyob qurol-aslahalari, turli hajm va maqsadda ishlov berilgan sopol idishlar, paxta, jun, ipak matolar, qooz rnida ishlatsa bladigan darajada sayqal berilgan terilar va kplab mahsulotlarni sanash mumkin.
Yuqoridagi sohalar jonlanishi bilan quruvchilik kengayib boravergan.
Sharq va arb rtasidagi kprik vazifasini tab kelgan lkamiz savdo ahli siyosiy makonning kengayishidan unumli foydalanib, z faoliyatlarini yanada jonlantirib yuboradilar. Ilgari xalqaro savdo asosan Xitoy-Turkiston—Eron orqali arbga tomon ynalishda olib borilgan blsa, endilikda Kaspiy dengizi hamda Shimoliy Kavkaz ylidan ham unumli foydalana boshlandi. lkaning asosiy savdo hamkorlari blib Xitoy, Eron, Hindiston, Vizantiya kabi mamlakatlar hisoblangan. Bu mamlakatlarga to 'qimachilik, ipakchilik mahsulotlari, qimmatbaho toshlar, ulardan ishlangan buyumlar, taqinchoqlar, dorivorlar, nasldor arumoqlar, bir necha xil tuz, vino, bodorchilik mahsulotlari, qazilma boyliklarinmg bir qancha turlari olib borib sotilgan.
102