Zokirjon saidboboyev tarixiy geografiya

Diplomatika (yunoncha diploma-ikki buklangan hujjat) — yordamchi tarix fani blib, tarixiy hujjatlar va yozishmalarni rganadi. Diplomatika XIY-XV asrlarda ilmiy asosda rivojlana boshladi va bu jarayon XIX asrga qadar davom etdi. Diplomatikada maxsus tarmoqlar. imperator va qirollar yorliqlari diplomatikasi, papalar yorliqlari diplomatikasi, shaxsiy hujjatlar diplomatikasi shakllandi. Mazkur hujjatlar orqali siyosiy-tarixiy geografiyaga oid ma'lumotlarni qlga kiritishimiz mumkin. zbekistonda asosiy diplomatika hujjatlari zbekiston Markaziy Davlat Arxivi va FA Sharqshunoslik institutida tplangan.
20
Metrologiya (yunoncha metron-lchov, logos-talimot) -lchovlar, ularning bir xilligini ta'minlash usullari va vositalari hamda talab etilgan aniqlikka erishish yllari haqidagi fan. Tarixiy metrologiyada asosan, tmishdagi, ayniqsa, turli davrlarda aholining xjalik munosabatlarida mavjud blgan xilma-xil lchov birliklari hozirgi zamonaviy metrik lchovlar tizimiga aylantiriladi. Bu orqali esa iqtisodiy tarixiy geografiyaga doir ma'lumotlar yanada oydinlashadi.
Numizmatika (lotincha numisma-tanga) — yordamchi tarix fani blib, tanga-chaqalar va pul munosabatlari tarixini tangalar, tanga-chaqalar yordamida rganadi. Tangalarni tplash (kolleksiyasi) XIV asrdan boshlangan. Numizmatika fan sifatida XIII asrda paydo blgan. Numizmatik materiallar yordamida siyosiy, iqtisodiy-tarixiy geografiyaga doir ma'lumotlarga ega bo'lishimiz mumkin. Tangalarda u zarb etilgan joy va uning qiymati, qachon va qaysi hukmdor yoki podsho tomonidan zarb etilganligi sha davrga doir siyosiy va iqtisodiy bilimlarimizni boyitadi.
zbekistonda yozma yodgorlMarning aksariyati arab yozuvida blganligi sababli arab paleografiyasi bir qadar rivojlangan. Tarix fanining muhrlarni rganuvchi yordamchi sohasi sfragistika (yunoncha sphragis-muhr) XVIII asrda diplomatikaning bo'limi sifatida shakllana boshlagan. Uning vazifasi hujjatlarni tasdiqlash hamda ularning haqiqiyligini aniqlashdan iborat blgan. XIX asr oxiridan sfragistikaning qadimgi davlat muassasalarining shakllanishi va rivojlanishi tarixini rganadigan fan sifatida yangi davri boshlangan. Sfragistika davlat apparatidagi islohotlarni aks ettiruvchi muhrlarni xronologik tavsiflash asosida rivojlanib bordi. Sfragistika materiallari tarixiy-geografik mzi\umoi\&mi, geraldika, numizmatika, onomastikani rganishda, qadimgi arxivlarni aniqlashda muhim manbadir. rta Osiyoda muhrlar shahar hokimi, mingboshi, noib, qozi, mufti muhri va boshqalarga blingan.