«zooinjeneriya» fakulteti

(1-suwret) Moniezyayalardın morfologiyası. 1 - M. expansa: a) skoleks, b) buwınlar ara bezler, v) eki jınıslı buwın, 2 - M.alba: a) skoleks, b) eki jınıslı buwın, 2 - M.autunmafis: a) skoleks, b) eki jınıslı buwın; 4 -M.benedeni: a) skoleks, v) eki jınıslı buwın (Ivashkin, Muxamadiev, 1981)
Monieziyalardıń biologiyası: Monieziyalar biogel`mitlar bolıp olardıń aralıq xojayınları oribatid (topıraq,jaylaw) keneleri bolıp esaplanadı.S.A Nazarova (1965) hám Sh.A.Azimov (1974) alıp barǵan izertlewler Ózbekstan sharayatında Monezia benedini ushın 13 túr, M.expansa ushın 12 túr oribatid keneler aralıq xojayın bolıwın kórsetedi.Monieziyalar menen zıyanlanǵan haywannıń tezegi menen sırtqı ortalıqqa cestodalardıń jetilgen máyek hám máyek benen tolı buwınları shıǵadı.Máyek ishinde altı ilmekli onkosferalar jaylasqan.Sırtqı ortalıqqa (jaylaúǵa) túsken monieziya máyekleri aralıq xojayın-oribatid keneler tárepinen jutıladı hám bul máyeklerden onkosferalar kene ishek diywalların tesib onıń qarın boslıǵına ótip 65-90 kún dawamında invazion cisticerkoid basqıshına jetkenshe rawajlanadı.Monieziyalardıń tiykarǵı xojayınları gúyis qaytarıwshı qoylar,jaylawda ot shóp penen monieziya cisticerkoidlar menen záhárlengen oribatid kenelerdi jutadı hám haywan asqazan ishek traktında keneler sińirilip jemiriledi,olardan shıqqan monieziya cikticerkoidlar haywannıń ishek diywallarına jabısıp alıp óse baslaydı.Monieziyalar tez sutkasına 8 sm-ge shekem ósedi hám 40-50 kúnde jınısıy jetilisedi.Jetilgen buwınlarda tolı máyekler payda boladı.Hár jetilgen buwında 20 mıń danaǵa deyin máyek bolıwı múmkin.Monieziya óz jasaw dáwirinde 80 millionǵa shekem máyek qoyıwı múmkin.Monieziyalar qoy organiziinde tiykarınan 3-4 ay dawamında parazitlik qılıp jasaydı.
Monieziyanıń epizootologiyası: Moniezioz Ózbekstan sharayatında keń tarqalǵan bolıp jas qoylar kóbirek shalınadı (Sh.Azimov 1974.) Ózbekstannıń ıssı hám qurǵaq ıqlımı sharayatında qoylardıń Monezia benedini,-9.4%, M.expansa -3.6% záhárlengenligi haqqında xabar beredi. E.Ergashev,T.Abduraxmanov (1992.) alıp barǵan izertlewlerinde 1 jasqa deyin bolǵan qozılardın 59 %, bir jastan eki jasqa deyin qoylardıń 31% hám eki jastan joqarı qoylardıń 15 % moniezioz benen záhárlengenligin jazadı. Monieziozdıń máwsimiy tarqalıwı ózine tán ózgeredi.invaziyanıń tarqalıw dárejesi qoyshılıq zonalarında,shól-jaylaw hám taw,taw aldı zonalarında,qıs ayları (dekabr`-fevral`) eń pást dárejede (4-8%) bolıp,báhár ayında kóterilip baradı hám taw-taw aldı zonalarında jazda (iyun`-iyul`) eń joqarı shoqqıǵa (19.2%) kóterilip keyin áste páseyedi.
Shól-jaylaw zonada invaziyanıń kóteriliwi 2 marte bayqaladı:
1.May-iyun` aylarında monieziyalar menen záhárleniwi (15-20%)
2.Guz ayları qozılarda monieziyalar menen záhárleniwi 15.3% ke, bir jastan eki jasqa bolǵan qoylarda-36.0%, úlken jastaǵı qoylarda 46.6% quraydı.(Sh.Azimov,1974)
Monieziozǵa qoylar, jaylawda baǵılatuǵın qaramallar cestoda lichinkalari menen záhárlengen oribatid kenelerdi jutıp shalınadı.Aynıqsa qoylardıń suw ishetuǵın,jatıp dem alatuǵın orınlardıń átirapındaǵı jaylaw bólimleri júdá qáwipli esaplanadı,sebebi sol orınlarda oribatid keneler kóp ushıraydı hám olardıń monieziya cisticerkoidları (lichinkaları) menen záhárleniwi joqarı boladı.Monieziya cisticerkoidları keneniń putkil ómiri dawamında 1-1.5 jıl tiri qaladı,sonıń ushın qıslap ótken oribatid keneler báhárde topıraqtıń joqarı qatlamları hám otlarǵa migraciya qıladı hám qoylardı moniezioz benen záhárleniwine alıp keledi.Ásirese jas mallar kesellikke tez beriliwsheń boladı.Mallar dáslep Monezia expansa túri menen keyin Monezia benedini túri menen záhárlenedi.Ózbekstan sharayatında kóbinshe qoylarda Monezia benedini shaqıratuǵın kesellik kóbirek ushıraydı hám awır ótedi.