Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet92/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

ИРРИГАЦИЯ ЭРОЗИЯСИ ВА УНИ ОЛДИНИ

ОЛИШ ТАДБИРЛАРИ
Сугориладиган дехкончилик шароитида тупрокни cyFo- риш сувлари билан ювилиб кетиши ирригация эрозияси деб юритилади. Ирригация эрозияси туфайли тупрокнинг устки, энг унумдор катлами ювилиб кетади, тупрокда гумус, озик моддалар микдори камайиб, унинг сув-физик хусусиятлари ѐмонлашади, микробиологик жараѐнлар сусаяди.
X X Хамдамов (1976) олиб борган тадкикотлар курсатадики, ирригация эрозияси туфайли факатгина Самарканд во\асида 30 минг т. гача унумдор тупрок, йукотилади Ювилган тупрок; окова сувлари билан сугориладиган уча- сткалардан олиб чик,иб кетилади. Бунинг ок,ибатида тупрокнинг мах- сулдорлиги (ишлаб чикариш кобилияти) пасайиб кетади: Тошкент вило- ятининг Янгийул тумани хужаликларидаги кучсиз ювилган тупрокларда гуза хрсилдорлиги 8-12 фоизга, Уртача ювилган ерларда - 22-40 ва кучли ювилган ерларда 34-53 фоизга камайиши уз тасдигини топган (Кочебей М.И., Сучков С.П., 1960).
Ирригация эрозиясини юзага келиши ва жадал кечишида катор омиллар мух,им роль уйнайди. Типик буз тупрокдар ша- роитида ирригация эрозияси «Уламига жойнинг мезорель- ефи, киялиги, тупрокнинг микроагрегат таркиби, уларнинг сувга чидамлилиги, тупрок пайдо булувчи жинсларнинг тури кучли таъсир курсатади. Бундай эрозия, айникса, курик ер- ларни узлаштириб, сугориш кУллашнинг дастлабки йиллари жадал кечади. Сугориладиган ерларнинг киялиги канчалик катта, тупрокнинг сув Утказувчанлиги ѐмон, тупрок агрегатла- рининг сувга чидамлилиги паст ва тупрок канчалик КУРУК булса эрозия шунчалик кучли содир булади.
Кучли ирригация эрозияси нишоблиги 0,03-0,05 (кия- лиги 2— 3°) булган ерларда х,ам кузатилади. Турли шароит- ларда утказилган илмий тадкикот натижалари курсатадики, нишоблик 0,008 дан ортиши билан ирригация эрозиясини юзага келтирмасдан сугориш имконияти йук: киялик канчалик катта булса, тупрокнинг ювилиши шунчалик кучаяди, озик моддалари кУплаб йукотилади (86- жадвал).
86- жадвал
Жойнинг нишоблигига боглик холда тупрок ва озик
моддаларнииг ювилиши (Хамдамов Х.Х., 1976) _____________________

Даланинг
нишоблиги

Тупрокнинг
ювилиши, т/га

Озик моддаларнинг ювилиши, кг/га

гумус

азот

фосфор

0,001

1,5

21,2

1,1

2,4

0,005

5,0

70,7

4,6

8,0

0,010

8,0

113,0

7,4

12,8

0,025

19,0

268,3

17,5

30,3

0,050

61,0

831,3

56,3

96,3

Ирригация эрозияси сугориш техникаси элементлари (эгатнинг чукурлиги, узунлиги, сув сарфи ва оким тезлиги, тупрокнинг нурашга бардошлилиги)га \ам бевосита боглик Эгатнинг сув сарфи ва оким тезлиги канчалик катта булса, тупрок эрозияси шунчалик жадал кечади. К,ишлок хужалиги учун нокулай булган ушбу
\одисани олдини олиш макса- дида куйидаги тадбирларни кулламок зарур: эрозияга мойил ерларни яхшилаб текислаш; муваккат сугориш тармокдарини кундаланг жойлаштириш схемасини куллаш (кияликларда эгатлар жойнинг кичик нишоблиги йуналишида олинади); сугориш техникаси элементларини тутри танлаш ва бошкалар. Жойнинг киялиги ортиши билан эгатлар чукурлиги камай- тирилади: нисбатан катта нишобли жойларда 14—15 см. дан, сув Утказувчанлиги ѐмон ерларда 10—12 см. дан чукур
булмаслиги лозим. Кичик нишобли ерларда эгатлар 60-100 м ва нисбатан катта нишобли ерларда эса 200—300 м. гача узун- ликда олинади.
Эгатга бериладиган сув микдори х,ам нишобликка цараб турлича булади: киялиги 2-3° ва эгат узунлиги 150 м булган ерларда эгатнинг сув сарфи дастлаб 0,07 л/сек. килиб олинади ва 0,1 л/сек. гача етказилади; 1-4° кияликка эга ерларда эгат узунлиги 100 м булганда эгатнинг сув сарфи 0,15-0,10 л/сек., Киялиги 3—6° булган ерларда эса 0,10—0,05 л/сек. микдорида белгиланади. Сизот сувлари чукурда ѐтган ерларда сугориш Узгарувчан оким билан амалга оширилади.
Буз тупроклар шароитида эгатга сув бериш микдорининг йул куйиладиган киймати (qmax)ни тупрокнинг ювилишини келтириб чикармайдиган оким тезлиги (vmax) ва эгатнинг нишоблиги (0 буйича аниклаш мумкин (42- раем).
УзПИГИ нинг Марказий тажриба хужалигидаги киялиги 1,5° булган ерларда Г.Н.Абдалова (2002) томонидан олиб борилган тадкикотлар ирригация эрозияси жадаллиги катор ораларига ишлов бериш усули ва сугориш техно- логиясига бевосита боглик эканлигини тасдиклади (87- жадвал). Демак, ирригация эрозиясига мойил булган типик буз тупрокдарда ирригация эрозиясини камайтириш ва х,осилдорликни оширишда сугоришни навбатма-навбат Катор алмаштириб амалга ошириш, 1- культивацияни 17—18 см ва кейинги- ларини 12-14 см чукурликда утказиш яхши натижалар беради.



Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling