Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet98/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

Сув узатиш тармоцлари сув олиш иншооти, магистрал ва таксимлаш каналлари, карта сугориш тармоги ва улардаги гидротехник иншоотлардан иборат. Сугориш суви бош сув олиш иншоотидан магистрал каналга, ундан хужаликлараро таксимлаш каналларига узатилади. Хужалик таксимлагичлари улардан сув олиб, участка таксимлагичларига етказиб беради. Карта сугориш тармоги сув узатиш тармокларининг энг сунг- ги бугини хисобланади.
Шоличилик карталари шоличилик далаларининг сугориш ва ташама тармоклари билан чегараланган, куп маротаба такрорланувчи энг кичик участкаси (бугини)дир. Шоличилик карталарида тупрокнинг сув-\аво, иссиклик, туз ва озик режимлари мустакил холда бошкарилади. Шоличилик картаси бир ѐки бир нечта чеклардан иборат булади, унинг эни 150— 200 м, майдони 15-50 гектарга тенг. Узаро туташган карталар шоличилик алмашлаб экиш даласини, далалар эса алмашлаб экиш участкасини ташкил этади.
Карталарнинг кулай шакли булиб тугри туртбурчак х,и- собланади. Чекларнинг майдони 0,1 дан 6 гектаргача, инже- нерлик сугориш тизимларида Уртача 2,5—3,5 гектарга тенг булади.
Карта сугориш тармоги бир ва икки томонлама хизмат курсатиши мумкин: биринчи холда сув тармокнинг бир томонига ва иккинчи холда эса икки томонига таксимланади. Икки томонлама ишловчи сугориш тармоги картанинг урта- сидан унинг бутун узунлиги буйлаб Утказилиб, охирида сув чикаргич Урнатилади. Бир томонлама ишловчи сугориш тармоги энг куйи чеккача олинади.
Шоличилик чеклари ва карталаридан ташлаб юборила- ѐтган ѐки новегетация даврида тушадиган ѐгин ва сизот сув-

:ларини кабул килиш хам да гашлаш учун ташама (окова) тармокдар курилади. У карта ташамаси, хужалик ташамаси, коллектор ва магистрал коллекторлардан иборат булади. Шоличилик далаларидаги ортикча сизот сувлар коллектор- зовур тармокдари ѐрдамида чикариб юборилади. У бирламчи, гурух зовурлари, коллектор ва магистрал коллекторлардан ташкил топган булиб, шурланган ерларда мажбурий тадбир Хисобланади. Купчилик холларда ташама тармокдар зовурлар вазифасини утайди.


Шоличилик тизимларидан фильтрацияга сарфланаѐтган сувлар кУшни далалардаги сизот сувлар сатхини кутарили- шига олиб келади, бу эса тупрокдарнинг мелиоратив ахволи- ни ѐмонлашувини келтириб чикаради. Шу боис, фильтрация сувларини тутиб крлиб ва уларни ташкарига чикариб ташлаш максадида шоличилик далалари чегараловчи чукур каналлар билан Ураб олинади.
Сугориш тизимларида сув улчаш ва таксимлаш, сув сарфини ростлаш, чекдан-чекка сув утказиш, чекдан таша- мага сув чикаришларда турли хил гидротехник иншоотлар - затвор (кулфак), шандор, узи ѐпилувчи копк>°К, дамлагич-сув чикаргич, сув чикаргичлар кулланилади (53- раем).
Магистрал каналларнинг бош кисми затворлар билан таъминланиб, улар ѐрдамида каналнинг сув сарфи ростла- нади. Сув чикаргичлар эса таксимлаш каналларидан сувни карта сугориш тармогига узатишда ва карта ташамасига сув туширишда ишлатилади. Каналнинг маълум бир булагида сув сатхини кутариш дамлагич иншоотлар (шандорлар) ѐрдамида амалга оширилади. Карта сугориш тармогидан чекка сув бериш ва чекдан ташамага туширишда кувурлар кулланилади.
Шоличилик тизимларида уларга хизмат курсатиш, кишлок хужалиги машиналари ва кур°лларини бир жойдан ик- i кинчи жойга кучиб юришини таъминлаш максадида дала йуллари ташкил этилади.
Узбекистоннинг кадимдан ва янгидан сугорилидаган ерларидаги барча шоличилик тизимлари учта гурухга ажрати- лади: ноинженерлик, ярим инженерлик ва^инженерлик типи- даги сугориш тизимлари (54 ва 55- расмлар).
Ноинженерлик шоличилик тизимларида ерлар яхши
i текисланмаганлиги туфайли каналлар ва кичик-кичик чеклар кингир-кийшик шаклга эга булиб, улар маълум бир тартибда


s
. f- раем. Сугориш тармогадан чекларга сув чик,аргичлар: а — Кубан- (Ойиха института конструкцияси; б — Жанубсувхужлойиха института к.ишх!?^'1 цияси; 1 - шандорлар; 2 - к.опк,ок, дастаси; 3 - копкрк, затвори, констрг
лггирилмаган. Сугориш суви ю^орида жойлашган чек- жойла^г куйидаги чеккача утиб боради. Бундай тизимларда даН э гор-зовур ва ташама тармокдари булмаганлигидан туп- колле мелиоратив ахволи ѐмонлашиб боради. Шоли етиш- р°Кн (1И механизациялашнинг имкони йук,. Деярли барча тири «ул кучи ѐрдамида бажарилади. Ноинженерлик шоли- ишлар Сурориш тизимларида ЕФК 0,65-0,70 ни, чеклар май- чилик о,01-0,02 гектарни, чекларни цуриш учун мехнат дони ^пари ^ар гектар хисобига 250-300 ва ундан ортик; иш хараж ташкил этади. Шолини мавсумий сугориш меъѐри кучи» Минг м3/га. гача етиб боради.
50 ~ бекистонда ноинженерлик типидаги сугориш тизимла-
^0|1ичиликка ихтисослаштирилмаган хужаликларда барпо
инженерлик типидаги тизимларда карта ва чеклар "лириклаштирилган ва уларга тутри туртбурчак шакл aH4d лн. берил1



    1. раем. Ноинженерлик типидаги шоличилик сугориш тизими.

Сугориш ва ташама тармокдари тугри чизик, буйлаб олинади. Сугориш участкалари майдони 20-30 гектаргача, чеклар майдони 0,01—0,10 гектарга етказилган. Бундай тизимларда буйлама ва кундаланг марзалар куплигидан (экин майдонининг 15—20 фоизини ташкил этади) ЕФК 0,80 дан ошмайди. Сугориш тармокдарининг сув утказиш крбилияти барча карталарни сувга жадал бостириш имконини бермайди, яъни карта ва чекларни сув бостиришга куп вак,т сарфланади. Тизимда буйлама марзалар доимий булиб, уларнинг орасига механизмлар ѐрдамида шоли экилгандан сунг кундаланг марзалар олинади, усув даврининг охирида улар текислаб юбо- рилади.
Инженерлик ва ярим инженерлик сугориш тизимлари шоличиликка ихтисослаштирилган хужаликларда барпо этил- ган. Инженерлик тизимларида сугориш ва ташама тармоклари хамда шоличилик карталарига тугри шакл берилган ва улар катъий тартиб асосида ташкил этилган. Шурланган ерларда тизим коллектор-зовур тармокдари билан тулик, таъминланган. Тизимда шолини етиштириш буйича барча тад-


хужа/гидuwfazuсугорг/ши/oxofaaa/


Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling