10--mavzu. Yillik oqim va uning o’zgarishi

10--MAVZU. YILLIK OQIM VA UNING O’ZGARISHI

1. Yillik oqimni hisoblash

2. Oqim me’yori va yillik oqimning o’zaro o’zgaruvchanligi
3. O’zgaruvchanlik parametrlari
4. Oqimning yil ichida taqsimlanishi
5. Maksimal va minimal oqim hosil b o’lishi. Daryoning minimal oqimini
hisoblash

Tayanch iboralar: Gamma taqsimlanish egri chiziqlari, taqsimlanish egri chiziqlari, Variatsiya koeffisienti, korrelyatsiya usuli, ixchamlash usuli, qalbaki gidrograf usuli, maksimal va minimal oqimlar.
25-mavzu bo’yicha tavsiya etilgan adabiyotlar
3. Concise Hydrology. Dawei Han 2010.
4. Hudrometriya. W. Boiten. 2005.
7. V.K. Soliyev., S.A .Azimboev Gidrologiya, gidrometriya. T.: Yangi asr avlodi, 2006.
8. A.X.To’laganov, S.X.To’laganov. Sellar gidrologiyasi va avtomobil yo’llarini sel oqimlaridan himoyalash. T.: Iqtisod moliya, 2004.
9.F.Hikmatov., G.X. Yunusov va boshq. Gidrometriya. T.: Sano-standart.2014

1.Yillik oqimni hisoblash

Yuqorida keltirilgan formulalarga asoslangan holda quyidagi ikki formula tavsiya etilgan:

1. 
   Foster formulasi – binominal egri chiziq parametrlariga asoslangan:
   

(25.1)
bu yerda :
Q_x – hisobli suv sarfi, m³/s
Q₀ – oqim me’yori, m³/s
- ta’minlanganlik egri chiziq ordinatalarining o’rtacha miqdoridan og’ish me’yori.(Bu parametrlar maxsus 3-jadvaldan olinadi)
b) Kritskiy – Menkel formulasi – uch parametrli gamma taqsimlanish egri chiziqlari parametrlariga asoslangan.
(25.2)
Bu yerda : - gamma taqsimlanish egri chiziq ordinatalari
Bu C_s=2C_v , C_s=4C_v lar uchun maxsus jadval tuzilgan.
Oqimning yillik miqdorini aniqlash uchun hisobli ta’minlanganlikni oldindan bilish lozim.
Yuqorida bayon etilgandek hisobli ta’minlanganlik P deb, 100 yil davomida qancha yil daryo suv oqimi ta’minotchilarga yetarli yoki undan ortiq miqdorda bo’lishiga aytiladi.
Masalan, hisoblarda o’rniga yoki ta’minlanish foizi bilan belgilanadi. Bu holda:
demak daryoda 50 yil
demak daryoda 75 yil
demak daryoda 95 yil

Birinchi holda kam suv yillar soni 50 , ikkinchisida 25 va uchinchisida 5 yilga teng.

Ta’minlanganlik P foizi oshishi bilan, hisobli suv sarflar miqdori kamayadi va aksincha. Shuning uchun, amaliy hisoblar uchun loyiha qo’llanmalarda P ning tajriba natijalarini qo’llash tavsiya etilgan.
Jumladan:

• 
  Gidrotexnikada P=75 – 95%,
  
• 
  Sug’orish va irrigatsiyada P = 75 – 85%,
  
• 
  Suv ta’minotida P = 95 – 97%,
  
• 
  Suv transportida P = 85 -97%
  

Demak, gidrologik tavsiyalarni aniqlashda uning hozirgi va kelgusida suv resurslaridan foydalanishni e’tiborga olgan holda “P” belgilanadi.