Biologiya kafedrasi “dak ga tavsiya etaman” Tabiiy fanlar va geografiya fakulteti dekani dots. A. Nazarov
Download 498.93 Kb. Pdf ko'rish
|
biologiya darslarida oquvchilarning individual faoliyatini tashkil etishning pedagogik asoslari (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- I.ADABIYOTLAR SHARXI...........................................................................
- 1.2.Biologiyani o’qitishda o’quvchilarni ilmiy dunyoqarashini
- II.ASOSIY QISM.........................................................................................
- 2.2. O’quvchilarda mustaqil va ijodiy fikrlashni rivojlantirish yo’llari.... 2.3. Uzluksiz ta’lim tizimida biologiyani o’qitish tashkil etishning
- Individual va mustaqil bilish faoliyatini tashkil etish metoddan foydalanilgan dars ishlanmalari……………………………………………
- FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR........................................................
- Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir.
- Mavzuning dolzarbligi
- Tadqiqot maqsadi.
- Tadqiqotning ob’ekti va pedmeti;
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR VA GEOGRAFIYA FAKULTETI BIOLOGIYA KAFEDRASI “DAK ga tavsiya etaman” Tabiiy fanlar va geografiya fakulteti dekani____________dots.A.Nazarov “___”___________2014 yil «BIOLOGIYA DARSLARIDA O’QUVCHILARNING INDIVIDUAL FAOLIYATINI TASHKIL ETISHNING PEDAGOGIK ASOSLARI » MAVZUIDAGI BITIRUV MALAKAVIY ISH
Bajardi: «Biologiya» ta‘lim yo‘nalishi bitiruvchi 4-kurs talabasi Tikashova G.T. _____________________
Rahbar: p.f.n., dotsent Abdiyeva O.T..
Bitiruv malakaviy ishi kafedradan dastlabki himoyadan o‘tdi. Kafedraning__ sonli bayonnomasi. «____» ____________2014 yil.
2
Kirish........................................................................................................................ I.ADABIYOTLAR SHARXI........................................................................... 1.1. Umum ta’lim maktablarida biologiyani o’qitishni mazmuni va metodlari........................................................................................................... 1.2.Biologiyani o’qitishda o’quvchilarni ilmiy dunyoqarashini shakillantirish.................................................................................................... 1.3. Zamonaviy ta’lim tarbiya jarayonining hususiyatlari.......................... 1.4. Biologik ta’limda innavatsion ta’lim texnologiyalarini o’rni................ II.ASOSIY QISM......................................................................................... 2.1.O’quvchilarning individual faoliyatini tashkil etishning pedagogik asoslari........................................................................................... 2.2. O’quvchilarda mustaqil va ijodiy fikrlashni rivojlantirish yo’llari.... 2.3. Uzluksiz ta’lim tizimida biologiyani o’qitish tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari............................................................................ 2.4. Individual va mustaqil bilish faoliyatini tashkil etish metoddan foydalanilgan dars ishlanmalari…………………………………………… XULOSA.......................................................................................................... FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR........................................................ 3
Farzand-barkamol avlod orzusi komil inson tarbiyasi hamma jamiyatilarda va hamma zamonlarda ham dolzarb masala bo‘lib kelgan. Mamlakatimiz Prezident Islom Karimov rahbarligida ta‘lim va tarbiya sohasida katta bunyodkorlik ishlari amalga oshirildi. Mamlakatimizda yurtboshimiz tashabbuslari bilan kadirlar tayorlash milliy dasturi qabul qilinib, qator hukumat qarorlari asosida amalga oshirilayotgan sohalari islohatlar natijasida, dunyoda ,,O‘zbek modeli‖ deb e‘tirof etilgan, tarbiya hamda ta‘limni uzviy va izchil qo‘shib olib borishga qaratilgan mutlaqo yangi tizim yaratildi.,, 2004—2009 yillarda maktab ta‘limini rivojlantirish Davlat Umummilliy dasturi‖, ,,Ta`lim tizimini mazmunan modernizasiyalash va ta‘lim-tarbiya samaradarligi yangi sifat darajasiga ko‘tarish dasturi‖ zamirida ham ta‘lim samaradorligini maqsadi etganligi fikrimizni tasdiqlaydi.
O‘tgan yili mamlakatimiz hayotida haqiqatdan ham ulkan tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan eng muhim ijtimoiy dasturlar kadrlar tayyorlash milliy dasturi va maktab ta‘limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturining ijrosi amalda nihoyasiga yetkazildi. 9 yillik umum ta‘lim maktab bosqichini va 3 yillik o‘rta maxsus, kasb-hunar ta‘lim bosqichini o‘z ichiga olgan uzluksiz yaxshilik ta‘lim tizimi yaratildi. Bir so‘z bilan aytganda, farzandlarimizga umumiy ta‘lim bilan birga, zamonaviy kasb-hunarga ega bo‘lish imkonini beradigan 12 yillik ta‘lim tizimiga o‘tish yakunlanmoqda. Mamlakatimizni rivojlantirish, yangilash va moderinizasiya qilish bo‘yicha tanlangan strategiyamizni va inqirozga qarshi qabul qilgan dasturimizni amalga oshirish natijasida yurtimiz dunyodagi sanoqli davlatlar qatorida iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning barqaror sur‘atlarini ta‘minlash, aholimizni moddiy farovonligi yuksaltirishga erishgani barchamizga katta mamnuniyat va iftihor bag‘ishlaydi. O‘zbekistonning inqirozga qarshi choralar 4 dasturini amalga oshirish borasida erishgan yutuqlari nufuzli xalqaro moliya tashkilotlari va iqtisodiy instetutlar, jumladan, xalqaro valyuta jamg‘armasi, jaxon banki osiyo taraqqiyoti banki va dunyoning boshqa bir qator yetakchi moliyaviy institutlari tomonidan e‘tirof etildi. Yurtimizga tashrif buyurgan xalqaro valyuta jamg‘armasi ijrochi direktorlari kamissiyasining bayonotida, jumladan, shunday deyiladi: O‘zbekiston hukumati shahar iqtisodiy inqirozi sharoitida iqtisodiy o‘sishni ta‘minlash uchun zarur bo‘lgan ko‘plab resurslarni jamlagan holda, jaxon moliya bozorlarida oqilona siyosat olib bordi. Bunday ruxta o‘ylangan siyosat mamlakatning global iqtisodiy inqiroz ta‘siriga samarali qarshi tura olishda muhim omil bo‘ldi. Mamlakatimizni 2010- yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustivor yo‘nalishlariga o‘tishdan oldin nufuzli xalqaro ekspertlar va iqtisodchilarning ayrim umumiy xulosalari, ularni 2010- yilda jaxon iqtisodiyotining jaxon tendensiyalari bo‘yicha prognozlari xususida qisqacha to‘xtalish joiz, deb hisoblandi. Xalqaro bozorning rivojlanishidagi barqarorlik ko‘plab mamlakatlarda tavarlarga ichki talabning pasayishi davom etayotgani iqtisodiyotning real sektori sur‘atlarining izchil o‘sishi uchun mustahkam asos yaratish imkonini berayotganini ta‘kidlash lozim. Shu munosabat bilan korxonalar va kompaniyalarini moliyaviy ahvoli zaifligi, ularning qarzlar va bank kreditlarini qaytarishga layoqatsizligi bilan bog‘liq muammolar joriy yilda iqtisodiyotning real sektoriga jiddiy ta‘sir ko‘rsatadi. 2010 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning eng muhim maqsadi va asosiy ustivor vazifasi bu islohatlarni davom ettirish va chuqurlashtirish, mamlakatimizni yangilash va modernizatsiya qilish, 2009-2012 yillarga mo‘ljallangan inqirozga qarshi choralar dasturini so‘ssiz bajarish va shu asosda iqtisodiy rivojlanishning yuqori va barqaror sur‘atlarini, samaradorligini hamda mikroiqtisodiy muvozanatni ta‘minlashdan iboratdir. Mamlakatimizning raqobatdoshligini oshirishni ta‘minlash iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgarishi jarayonlarini chuqurlashtirish siyosatini davom ettirish 2010- yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturni amalga oshirishning muhim ustivor
5 yo‘nalishga aylanishi lozim. Shuni xolisona tan olish kerakki, bu yo‘nalishda ko‘p ishlar qilindi va salmoqli natijalar qo‘lga kiritildi. Shuni nazarda tutish kerakki, kooperasiya aloqalarini rivojlantirish hozirgi sharoitda barqarorligini kuchli omili, maxsulotlarni yangi turlarini o‘zlashtirish va eng asosiysi yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholi bandligi va daromadlarini ko‘paytirishning eng muxim yo‘nalishi hisoblanadi.So‘nggi yillarda ish haqi, pensiya, stipendiya va nafaqalar miqdorini oshirish, jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliq stavkalarini kamaytirish infilyasiya darajasini pasaytirish bo‘yicha ko‘rilgan chora tadbirlar natijasida aholining yalpi va real daromadlari sezilarli ravishda oshdi, uning xarid qobiliyati barqaror sur‘atda o‘sib bormoqda. Aholiga xizmat ko‘rsatish sohasini yanada kengaytirish muxim ahamiyatga ega. Ayni paytda bu xizmatlar o‘zimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning ko‘plab turlariga ichki talabni oshiradi, shuningdek, iste‘mol bozorida mutanosiblikni saqlashda muhim ro‘l o‘ynaydi. Aynan shuning uchun ham barcha kichik biznes korxonalari uchun yagona to‘lovi stavkasini 7 foizga tushirish to‘g‘risida qaror qabul qilingan. Xukumat, joylardagi davlat hokimyat organlari tomonidan noqonuniy aralashuv va turli to‘siqlar qo‘yish xolatlariga yo‘l qo‘yilmaslik hisobidan qo‘llab- quvvatlash bo‘yicha chora-tadbirlarni kuchaytirish shart. Eksport qilinadigan mahsulotlarimiz tarkibini va umuman tashqi savdo aylanmasini yanada diversifikatsiya qilish dolzarb masala bo‘lib qolmoqda. Uzoq muddatli istiqbolga mo‘ljallangan, mamlakatlarimiz saloxiyati, qudratli va iqtisodiyotimizning raqobatdoshligini oshirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadigan navbatdagi muhim ustivor yo‘nalish – asosiy yetakchi sohalarni moderinizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, transport va infratuzilma kommunikatsiyalarni rivojlantirishga qaratilgan strategik ahamiyatga molik loyihalarni amalga oshirish uchun faol investitsiya siyosatini olib borishdan iborat.Dunyodagi mashhur va nufuzli kompaniyalar, osiyo taraqqiyoti banki, jahon banki, islom taraqqiyot banki, Janubiy Koreya, Yaponiya taraqqiyot banklari singari moliya institutlari, qator arab davlatlarining investisiya fondlari 6 va boshqa xorijiy tashkilotlar yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan, yuksak texnologiyalarga asoslangan maxsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha investisiya loyihalarini amalga oshirishda bizning yirik hamkorlarimiz bo‘lmoqda. Avvalo, bu yerda boshlangan 17 ta loyixani amalga oshirish, ayni paytda Koreya Respublikasi, Yaponiya, Germaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Italiya va boshqa texnologik jixatdan yuksak rivojlangan mamlakatlarda investitsiyalar jalb qilishga alohida e‘tibor qaratish lozim. Bu buyuk vazifalarni amalga oshirish uchun xalqimizning fidokorona mehnati bilan yo‘nalgan salohiyatimiz va imkoniyatimiz bor, kuch-qudratimiz yetarli. Eng muximi, ertangi kunga bo‘lgan qat‘iy ishonchimiz bizga mustaxkam bo‘lajak poydevor. Mavzuning dolzarbligi:O‘zbekiston Respublikaning mustaqillikka erishishi bilan iqtisodiy, ijtimoiy sohalarda to‘p islohatlar amalga oshirildi. Maskur islohatlarning asosiy mohiyati, yosh avlodning har tomonlama rivojlanishi, ularning manaviy boy, yuksak salohiyati, bilim, qoniqma va malakalarga ega bo‘lishini nazarda tutadi. O‘quvchining bunday yuksak kamoli uzliksiz ta‘lim tizimida ta‘lim- tarbiya jarayoning tashkil qilinishiga, boshqarilishiga bog‘liq bo‘ladi. Har tomonlama rivojlangan shahsning tarkib topishi uchun avvalo uning sog‘ligi mustahkam, jismoniy chiniqqan bo‘lish kerak.Fan-texnika rivojlanishining jadallashuvi jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy, ma‘naviy, madaniy, ilmiy- texnikaviy extiyojlaridan kelib chiqqan holda ta‘lim tizimi oldiga muayyan maqsad va vazifalarni qo‘yadi. O‘zbekiston Respublikasining «Ta‘lim to‘g‘risida»gi qonun [2] va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da [3] o‘z aksini topgan bu talablar maqsadi har tomonlama kamol topgan, bozor iqtisodiyoti sharoitiga moslashgan, jamiyat, davlat va oila oldidagi o‘z javobgarligini his etadigan kishilarni tarbiyalashdan iborat. Bu talablarni amalga oshirish uchun o‘qitishning samarali shakllari va vositalarini ishlab chiqib, ta‘lim jarayoniga tadbiq etish, ta‘limning o‘quvchi shaxsiga qaratilgan demokratik yo‘nalishlarini rivojlantirish, didaktik va axborot vositalarining yuqori samara beradigan yangi avlodini yaratish va ta‘lim jarayoniga joriy etish zarur. Keyingi yillarda 7 Respublikamizda ta‘lim samarasini oshirish borasida bir qancha muhim tadbirlar amalga oshirilishiga qaramasdan o‘quv jarayoniga zamonaviy o‘qitish metodlari juda sekinlik bilan joriy etilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi hamda «Ta‘lim to‘grisida»gi qonunda ta‘lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi ta‘lim jarayonining uzluksizligi, izchilligi, dunyoviyligi, bilim olishning hamma uchun ochiqligi yozilgan [1; 2]. Davlatimiz tomonidan biologiya ta‘limi sohasidagi oldinga qo‘yilgan vazifalarni muvoffaqiyatli hal qilinishi uchun eng avvallo uzluksiz ta‘lim tizimida biologiyadan ta‘lim va tarbiyani individual tashkil etishning nazariy asoslari bo‘lgan didaktik tamoyillarni aniqlab olish zarur. Biologiyadan laboratoriya mashg`ulotlarida uquvchilarning faolligini ta‘minlash, ularning individual ishlashlari uchun qulay
sharoit yaratish ta‘lim jarayoni samaradorligini ta‘minlovchi asosiy omillardan biridir. Individuallik lotincha - ajralmas, o‘ziga xos-har
bir inson
ruhiyatining takrorlanmas o‘ziga xosligi, o‘z faoliyatini jamiyat-tarixiy madaniyatlari rivojlanishining sub‘ekti sifatida amalga
oshiradi. Insonning individualigi uning o‘zi uchun xos bo‘lgan intellektual, motivatsion, irodalilik, emotsional, amaliy, o‘z-o‘zini boshqarish, va boshqa xususiyatlarini qamrab oladi.
Intellektual xususiyatlar bilish jarayonlari diqqat, idrok, tasavvur, xotira, fikrlash turlari ijodiy, bilish, nazariy, emperik, patogen va boshqalar, tafakkur tahliliy fikrlash doirasi, obrazli, ko‘rgazmali-obrazli tafakkur, aqliy sifatlari [uddaburonlik, mustaqillik, tanqidiylik, fikrlash operatsiyalari tahlil, sintez, tizimlashtirish, abstraktlash, formallashtirish, aniqlashtirish, interpritatsiya va h.k. orqali tavsiflanadi .Pedagogik jarayon yaxlit tizim sifatida didaktikaning asosiy
prinsiplari ta‘limni va tarbiyani individuallashtirish o‘zaro bog‘liqligini tadqiq etadi. O‘quv-tarbiya jarayoni bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishni ta‘minlash bilan birga ijtimoiy muhitda tarbiyalanishni ham ta‘minlaydi. Individual yondashuv - metodikaning bir prinsipi bo‘lib, unda o‘qituvchi o‘quvchilarning shaxsiy hususiyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlarini hisobga olib, individual model asosida o‘quv
8 faoliyatini tashkil etadi; ular bilan muloqotda yuksak madaniyatni namoyon qiladi va hamkorlikka kirishadi. "Sog‘lom bola yili " davlat dasturi to‘grisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarorida - ― jismonan sog‘lom, ma‘naviy yetuk va har tomonlama rivojlangan barkamol avlodni tarbiyalashda oilaning rolini kuchaytirish va shu maqsadda oila institutining ta‘lim hamda tarbiya muassasalari bilan o‘zaro amaliy hamjihatligini mustahkamlash, ularning yaqin va samarali hamkorligini ta‘minlash‖ masalalari ko‘rib chiqilgan.
Hozirgi kunda yuqori samaraga ega bo‘lgan o‘qitish texnologiyalarini tashkil etish borasida faol izlanishlar olib borilmoqda. Olib borilayotgan tadqiqotlar natijasi sifatidagi yo‘nalishlardan samaralilari sifatida quyidagilarni keltirishimiz mumkin:
Bilim oluvchining individual xususiyatlariga va bilim olish jarayonida o‘quv materialini o‘zlashtirishida vujudga keladigan xususiyatlari bo‘yicha bilim oluvchi modelini avtomatik tarzda quradigan, bilim oluvchilar guruhining umumlashgan xususiyatlari bo‘yicha bilim oluvchi guruh modelini quruvchi, o‘qitish muhiti hamda kommunikatsion texnologiyalarni alohida bilim oluvchi yoki bilim oluvchi guruhi
induvidual
xususiyatiga sozlovchi intellektual va dasturiy agentlar texnologiyasi; Hozirgi kunda barcha fan o‘qituvchilari qatori biologiya o‘qituvchilaridan ham ta‘lim metodlarini takomillashtirish, o‘qitish sifatini yaxshilash kabi vazifalar talab etiladi. Bunday har tomonlama bilimli, fan asoslarini yanada chuqurroq o‘rganish imkonini beradigan didaktik muammolardan biri fanini o‘qitishda mustaqil ishlarni tashkil qilish va uni amalga oshirishdan iboratdir. Shunga ko‘ra har bir biologiya o‘qituvchisining oldida turgan asosiy vazifa o‘quvchilarga dastur materiali asosida chuqur va mustahkam bilim berish bilan birga, ularning bilim doirasini doimo kengaytirib borishdan iborat bo‘lmog‘i lozim. Shu bilan birga biologiya o‘qituvchisi dastur materialini darslik bo‘yicha o‘tish bilan chegaralanib qolmay, balki o‘quvchilarga nazariy bilim berish va ularda amaliy ishlarni bajara oladigan darajada malaka hosil qilish masalasiga ham alohida e‘tibor bermog‘i kerak. Buning uchun 9 o‘quvchilarning biologiya fanidan egallagan bilimlariga asoslangan holda turli amaliy mashg‘ulotlarni tashkil qilish kerak bo‘ladi. Amaliy mashg‘ulotlarning formalaridan biri mustaqil ishdir. Mustaqil ishni tashkil etish orqali o‘quvchilarda individual faoliyatlarini va mustaqil fikr yuritish qobiliyatini rivojlantirish, amaliy ishlarni bajara oladigan malaka hosil qilish mumkin bo‘ladi. Individuallik lotincha-ajralmas, o‘ziga
xos-har bir
inson ruhiyatining takrorlanmas o‘ziga xosligi, o‘z faoliyatini jamiyat-tarixiy madaniyatlari rivojlanishining sub‘ekti sifatida amalga oshiradi. Insonning individualigi uning o‘zi
uchun xos
bo‘lgan intellektual, motivatsion, irodalilik, emotsional, amaliy, o‘z-o‘zini boshqarish, va boshqa xususiyatlarini qamrab oladi.
Intellektual xususiyatlar bilish jarayonlari diqqat, idrok, tasavvur, xotira, fikrlash turlari ijodiy, bilish, nazariy, va boshqalar tafakkur tahliliy fikrlash doirasi, obrazli, ko‘rgazmali-obrazli tafakkur, aqliy sifatlari uddaburonlik, mustaqillik, tanqidiylik, fikrlash operatsiyalari tahlil, sintez,tizimlashtirish,abstraktlash,formallashtirish,aniqlashtirish,interpritatsiya va h.k. orqali tavsiflanadi .
Pedagogik jarayon yaxlit tizim sifatida didaktikaning asosiy prinsiplari ta‘limni va tarbiyani individuallashtirish o‘zaro bog‘liqligini tadqiq etadi. O‘quv-tarbiya jarayoni bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishni ta‘minlash bilan birga ijtimoiy muhitda tarbiyalanishni ham ta‘minlaydi. Individual yondashuv - metodikaning bir printsipi bo‘lib, unda o‘qituvchi o‘quvchilarning shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlarini hisobga olib, individual model asosida o‘quv faoliyatini tashkil etadi; ular bilan muloqotda yuksak madaniyatni namoyon qiladi va hamkorlikka kirishadi.
Keyingi yillarda Respublikamizda ta‘lim samarasini oshirish borasida bir qancha muhim tadbirlar amalga oshirilishiga qaramasdan o‘quv jarayoniga zamonaviy o‘qitish metodlari juda sekinlik bilan joriy etilmoqda. Tadqiqot maqsadi. biologiya mashg‘ulotlarni olib borishda o‘quvchilarning individual faoliyatini rivijlantirishga asoslangan interfaol darslarni ishlab 10
chiqish va ulardan o‘quv jarayonida foydalanishning metodik asoslarini yaratish. Ilmiy yangiligi; Umumta‘lim maktablari biologiya mashg‘ulotlarda har bir o‘quvchining individual mehnati asosida tashkil etish imkoniyatlari aniqlandi.
o‘quvchilar o‘quv faoliyatini tashkil etish
Download 498.93 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|