Fe’lning mayl kategoriyasi

Sharof Rashidov nomidagi

Samarqand davlat universiteti

Filologiya fakulteti: Filologiya va tillarni oʻqitish:

oʻzbek tili yoʻnalishi 2-kurs 203-guruh talabasi

Narmuminova Zilolaning "Hozirgi oʻzbek tili" fanidan

"Feʼlning mayl kategoriyasi"

mavzusi boʻyicha tayyorlagan taqdimoti

Mavzu: Fe’lning mayl kategoriyasi

Reja:

1. Xabar mayli kategoriyasi

2. Shart mayli kategoriyasi

3. Buyruq-istak mayli kategoriyasi

4. Maqsad mayli kategoriyasi

Harakatning voqelikka munosabatini ifodalaydigan grammatik shakllar mayllar kategoriyasi deyiladi. Mayl kategoriyalari fe'l zamonlari, shaxs-son kategoriyalari bilan uzviy bog'liqdir. Shuning uchun fe'l mayllari harakatning bajarilishini real borliq bilan bog'langanligini bildirib, aniqlik, buyruq-istak, shartkabi ma'nolarni ifodalaydi.Shunga ko’ra mayl kategoriyasi harakatning voqelikka munosabatinigina emas, balki bajaruvchi bilan harakat orasidagi orasidagi aloqaning voqelikka munosabatini ham ifodalaydi.

• Harakatning voqelikka munosabatini ifodalaydigan grammatik shakllar mayllar kategoriyasi deyiladi. Mayl kategoriyalari fe'l zamonlari, shaxs-son kategoriyalari bilan uzviy bog'liqdir. Shuning uchun fe'l mayllari harakatning bajarilishini real borliq bilan bog'langanligini bildirib, aniqlik, buyruq-istak, shartkabi ma'nolarni ifodalaydi.Shunga ko’ra mayl kategoriyasi harakatning voqelikka munosabatinigina emas, balki bajaruvchi bilan harakat orasidagi orasidagi aloqaning voqelikka munosabatini ham ifodalaydi.

Boshqa so‘z turkumlari bilan fe’I orasida tuslanishda, kesimlik bilan shakllanishda jiddiy farq borligini aytib o‘tilgan. Bu fe’lning kesimlik vazifasini bajarish imkoniyati borligi, kesim vazifasiga ko'proq xoslanganligi tufayli unda mazkur ma’noni ifodalovchi vositalarning keng rivojlanganligi bilan belgilanadi.

• Boshqa so‘z turkumlari bilan fe’I orasida tuslanishda, kesimlik bilan shakllanishda jiddiy farq borligini aytib o‘tilgan. Bu fe’lning kesimlik vazifasini bajarish imkoniyati borligi, kesim vazifasiga ko'proq xoslanganligi tufayli unda mazkur ma’noni ifodalovchi vositalarning keng rivojlanganligi bilan belgilanadi.
• Aytilganidek, kesimlik m urakkab kategoriya, uning tarkibiy qism lari tasdiq-inkor, mayl, zamon, shaxs-son kategoriyasi.