Noverbal aggressiyaning qiyosiy tahlili

---

1 
INGLIZ VA O’ZBEK TILLARI BADIIY ASARLARIDAGI VERBAL VA 
NOVERBAL AGGRESSIYANING QIYOSIY TAHLILI
Muxamadiyev Aziz Shavkatovich 
Navoiy davlat pedagogika instituti, ingliz tili o’qituvchisi  
Abstract: Ushbu maqolada verbal va noverbal aggressivlikni triada g’azab, 
jirkanch, nafrat ma’nosida qo’llanilishi ingliz va o’zbek asarliri misollari asosida 
tahlil qilindi. Ikki tildagi yozilgan badiiy adabiyotlarda berilgan misollarning 
ma’no anglatishi, his-tuyg’u anglatayotgan so’zlarning qo’lanilishidagi o’xshashlik 
va farqlari qiyosiy shaklda o’rganildi. Leksik ma’noga ega bo’lgan ingliz va 
o’zbek tillarida iboralarning turli aggressive his-tuyg’u yaratishi, fonetik urg’uning 
ta’siri asnosida ma’noning kuchayishi, qo’shimcha emotsional ma’nolar hosil 
qilishi tahlil qilindi. Verbal va noverbal aggressiyaning hosil bo’lishi qonuniyatlari 
tilshunos olimlarning fikrlari asosida o’rganildi.
Keywords: g’azab, jirkanish, nafrat, aggressiya, verbal, noverbal, 
emotsional reaktsiya. 
Introduction.
Tilshunoslik rivojlanishining hozirgi bosqichida insonning his-tuyg'ulari va 
ularni aks ettiruvchi tushunchalar, shu jumladan aggressiv tushunchalar turli 
tadqiqot nuqtai nazaridan o'ta muhimdir. Ingliz va o’zbek kabi turli oilaga mansub 
tillarda aggressiv tushunchalarni verbal va noverbal ifodalash usullarini qiyoslash, 
tillararo milliy dunyoqarashni aniqlash, ularni taqqoslash va aggressiyaning 
namoyon boʻlishini kuzatish imkonini beradi, til va nutqda dushmanlik triadasi 
sifatidagi hissiy tuyg’ularning asosiy turlaridan biri g'azab, jirkanch va nafrat 
tushunchalarini rivojlanishi bilan belgilanadi. 
Bir tomondan, verbal va noverbal aggressiya salbiy his-tuyg'ular, his-
tuyg'ularni ifodalash vositasi va tashqi stimulga javob sifatida qaraladi; boshqa 
tomondan, u o'zini himoya qilish va o'zini tasdiqlash kabi inson ehtiyojlarini 
qondirish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Agressiv xatti-harakatlarning oxirgi turi 
aloqa nuqtai nazaridan eng xavfli hisoblanadi, chunki uning maqsadi aloqa 
uyg'unligini yo'q qilishdir. 

---

2 
Verbal va noverbal aggressiya tushunchasi tinglovchining salbiy his-
tuyg'ulari, hissiyotlari yoki niyatlarining og'zaki va jismoniy ifodasini o'z ichiga 
oladi. Ushbu maqolada quyidagi muammolarni koʻrib chiqish maqsad qilingan: 
1) “agressiya” tushunchasiga aniq ta'rif bering; 
2) zamonaviy o’zbek va ingliz tillarida verbal va noverbal aggressiyaning 
namoyon bo'lish xususiyatlarini aniqlash; 
3) shaxsning hissiy sohasida, shuningdek ularning ijtimoiy o'zaro ta'sirida 
verbal va noverbal aggressiyaning rolini aniqlash; 
4) til va nutqda hissiy munosabat sifatida aloqa tarkibiy qismlari va 
aggressiyani amalga oshirishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda 
aggressiyaning verbal va noverbal ko'rinishlarining xususiyatlarini aniqlash; 
5) Ingliz va oʻzbek tillarining leksemalari tomonidan yaratilgan asosiy 
guruhlarni aniqlash, ularning semantikasi verbal va noverbal aggressiyaning 
ma'nosini va ularninng hissiy javob turi sifatida ma'lum bir komponentiga 
bog'lashni o'z ichiga oladi; 
Shakllangan maqsad va vazifalar murakkab metodologiyadan foydalanishni 
talab qiladi, shu jumladan lingvistik tavsif, izohlovchi tahlil, lug'at ta'riflari, 
kontekstli tahlil va qiyosiy tadqiqot usullari o’z ichiga oladi.