Sikloalkanlar (sikloparafinlar) Sikloalkanlar

SIKLOALKANLAR (SIKLOPARAFINLAR)


Sikloalkanlar - molekulasida 3 ta yoki undan ko’proq uglerod atomlari bo’lgan sikllardan (xalqalar) iborat bo’lgan to’yingan uglevodorodlardir.
Sikloalkanlarning umumiy formulasi C_nH_2n bu yerda n ≥ 3.
Molyar massalari M = 14_n
Nomlanishlarida harakterli suffiks “siklo” qo’shib o’qiladi.
Molekulasida bir xil sondagi uglerod atomlari bo’lgan to’yinmagan (alkenlar) uglevodorod bilan isomer bo’ladi. Masalan :

Fizikaviy xossalari :



Sikloalkanlarning hammasi suvda erimaydi.


Sikloalkanlarning gomologik qatori

Formulasi	Nomlanishi	Struktura formulasi
C3H6	Siklopropan
C4H8	Siklobutan
C5H10	Siklopentan
C6H12	siklogeksan

• 
  Bir valentli radikallarini “-an” qo’shimchasini “-il” qo’shimchasiga almashtirish yo’li bilan nomlanadi:
  
• 
  

Alkanlarning fizik va kimyoviy xossalari. Metan
To’yingan uglevodorodlarning gomologik qatorida uglerod atomlarining sonini ortib borishi bilan ularning fizikaviy xossalari ham o’zgaradi. Gomologik qatorda har gal CH­₂ gruppasini qo’shilishi bilan sifat jihatdan oldingisidan farq qiladigan moddani olamiz. Normal uglevodorodlardan molekula tarkibiga kiruvchi uglerod atomlarining sonini ortib borishi bilan ularning suyuqlanish temperaturasi qonuniy ortib boradi. Masalan : metaning suyuqlanish temperaturasi -182,5 ^o C , pentadekan (C₁₅H₃₂) +10^oCda, gektan (C₁₀₀H₂₀₂) esa +115,4^oC da suyuqlanadi.
To’yingan uglevodorod gomologik qatori a’zolarining odatdagi sharoitda holatlari quydagicha o’zgaradi:
CH₄…C₄H_10­ - gazlar, hidsiz.
C₅H₁₂…C₁₅H₃₂ – suyuqliklar, hidli.
C₁₆H₃₄… - qattiq hidsiz.
To’yingan uglevodorodlarning qaynash temperaturalari va zichliklari (ρ) ularning molekulasidagi uglerod atomlari soniga bog’liq holda o’zgaradi:
Alkanlarning suyuqlanish temperaturasining ortishi normal uglevodorodlarining molekulasidagi uglerod atomlari soni “toq” yoki “juft” bo’lishligiga bog’liq bo’lib, “toq” bo’lganda “juft” bo’lgandagiga qaraganda kamroq ortadi.
Alkanlar zanjiri tarmoqlangan bo’lsa (izomerlar) ularning qaynash temperaturalari tarmoqlanmagan (normal) zanjirli uglevodorodlarga nisbatan past bo’ladi.
Masalan : n – pentan - 159, 6^oCda suyuqlansa, izopentan – 129,7^oCda suyuqlanadi.
Aksincha, suyuqlanish temperaturasi esa tarmoqlangan uglevodorodlarda yuqori, tarmoqlanmagan zanjirlarda esa past bo’ladi.
Masalan : n – oktan (C₈H₁₈) ning suyuqlanish temperaturasi -56,8^oC, uning izomeri geksametiletan (2,2,3,3 – tetrametilbutan

( ) odatdagi sharoitda qattiq modda

bo’lib, uning suyuqlanish darajasi +104^oCga teng.
To’yinmagan uglevodorodlar qutbsiz moddalardir, ular suvda mutloqo erimaydilar.