Tema : Sırtqı sawdanı tártipke salıwdıń tarifsiz quralları hám olardıń nátiyjeliligi ( arnawlı bir mámleket, sawda-ekonomikalıq gruppalar mısalında) Tapsırdı : I.Álimbaev Qabılladı : S. Seytnazarov Nókis-2023 Joba

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BLIMLENDIRIW MINISTIRLIGI
BERDAQ ATINDAǴI QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI
EKONOMIKA FAKULTETI
4y – kurs ekonomika topar studenti Álimbaev Islamnıń
“ Global ekonomikalıq rawajlanıw ” páninen

KURS JUMISI

Tema : Sırtqı sawdanı tártipke salıwdıń tarifsiz quralları hám olardıń nátiyjeliligi
( arnawlı bir mámleket, sawda-ekonomikalıq gruppalar mısalında)

Tapsırdı : I.Álimbaev

Qabılladı : S.Seytnazarov

Nókis-2023

Joba :

Kirisiw................................................................................................................................................3.

I. BAP SIRTQI EKONOMIKALIQ ISKERLIK (TIF): BAYLANISI, ÁHMIYETI HÁM MAQSETLERI.....…………………………………….…4

1.1 Tiykarǵı ekonomikalıq baylanıslar túsinigi, mánisi hám klassifikaciyası.…...........................................................................………….…4

II.BAP XALIQ ARALIQ SAWDA - SIRTQI EKONOMIKALIQ ISKERLIGINIŃ TIYKARǴI FORMASI …………………………………..10

2.1 Xalıq aralıq sawda - sırtqı ekonomikalıq iskerliginiń tiykarǵı forması haqqında túsinik…………………………..……………………………………10

2.2. Mámleketler ara eki tárepleme kelisim.......................................14 III BAP SIRTQI EKONOMIKALIQ ISKERLIKTI PAYDA ETIW, BASQARIW HÁM TÁRTIPKE SALIWDA MÁMLEKET SIYASATI.....22 3.1. Sırtqı ekonomikalıq iskerlikti payda etiw hám basqarıw...........................22

Juwmaqlaw………………………………………………………………...…28 Glossariy………………………………………………………………………..29

Ádebiyatlar dizimi…………………………………………………………...30

Silteme ………………………………………………………………………..31

Kirisiw
¹Házirgi kúnde mámleketler ortasındaǵı xalıq aralıq sawdanıń rawajlanıwı, islep shıǵarıw integraciyalasıwinıń keńeyiwi hám rawajlanıwi sırtqı ekonomikalıq iskerliginiń jáne de erkinlesıwine sebep bolıp atır. Búgingi bazar reformaları munasábetleriniń jańa strategiyası tiykarǵı baǵdarlarınan biri - sırtqı ekonomikalıq iskerlikti mámleket tárepinen tártipke salıwdı muwapıqlastırıw esaplanadı. Bul munasábetler bazar munasábetleri qáliplesiwi sharayatında siyasiy, sociallıq-ekonomikalıq reformalar nátiyjesi, mámleket ishki hám sırtqı ekonomikalıq máplerin qorǵawǵa qaratılǵan tárepleri, sol atap aytqanda, sırtqı ekonomikalıq teń salmaqlılıqtı támiyinlew, kirip hám import munasábetlerde aldıńǵı jılısıwlardı xoshametlew, shet el kapital aǵımın kúsheytiwge jóneltirilgen kepillikli mámleket shólkemleri tárepinen ámelge asırilatuǵın nızamshılıq, iskerlik hám baqlaw baǵdarındaǵı ilajlar sistemasın jaratıwdı óz ishine aladı. Sırtqı ekonomikalıq iskerlikti aqılǵa say tártipke say jumıs mámleket ekonomikalıq rawajlanıw strategiyasınıń zárúrli strukturalıq bólegi esaplanadi. Bul bolsa óz gezeginde, mámlekettiń ayriqsha ishki hám sırtqı sharayatların inabatqa alǵan halda, jáhán bazarınıń unamsız ózgerislerinen qorǵaw etiwshi, ol jaǵdayda saylanǵan poziciyanı saqlap qalıw hám keńeytiwdi támiyinlew maqul túsetuǵın dárejedegi protektsionizm hám erkin sawda siyasatı qollanılıwın talap etedi. Ótiw dáwiri ekonomikasın basınan keshirip atırǵan mámleket sırtqı ekonomikalıq baylanısların keńeytiw ushın ózin erkin bazar iyrimine tastap qoya almaydı. Bunday sharayatta mámleketti rawajlandırıw kepilligi retinde aktiv qatnasuwǵa zárúrlik payda boladı. Bazar munasábetlerine ótiwdiń dáslepki basqıshlarında sırtqı ekonomikalıq baylanıslardiń mámleket tárepinen tártipke salınıwı, ásirese, zárúrli bolıp tabıladı. Bul bolsa, birinshi náwbette, sırtqı sawda hám sırtqı ekonomikalıq iskerliginiń basqa formaların tártipke salıw mexanizmlerin ózgeriwsheń ishki hám sırtqı sharayatlarǵa úzliksiz maslastırıp barıwdı, yaǵnıy aqılǵa say sırtqı ekonomikalıq sıyasat júrgiziwdi talap etedi. Bazar ekonomikası sharayatında, bazar munasábetleriniń tiykarǵı principlerı ámelde bolıwı mámleket tárepinen, mámleket ekonomikalıq qáwipsizligin támiyinlew hám ulıwma milliy máplerdi qorǵaw, sırtqı ekonomikalıq iskerlik (TIF) dı tártipke salıw maqsetinde ámelge asırıladı. TIFdı tártipke salıw bayınsha mámleket shólkemleriniń iskerligi derlik barlıq mámleketlerde ámelge asıriladı. Bıraq bul iskerliginiń kólemi, formaları hám usılları, anıq maqset hám wazıypaları hár bir mámlekettiń aymaqlıq tárepten úlken-kishiliginen, jáhán xojalıǵında tutqan ornı, sırtqı hám ishki siyasatınan kelip shıqqan halda belgilenedi.