Tuproq melioratsiyasi va gidrologiyasi

TUPROQ MELIORATSIYASI VA

GIDROLOGIYASI

4-ma’ruza SUV TARTIBOTINI TASHKIL QILISH VA UNI BOSHQARISH

Tuproqshunoslik kafedrasi PhD.Zakirova S.Q
TOSHKENT 2023

Reja:

• Sug‘orish tartiboti, uning dinamikasi va balansi.
• Asosiy sug‘orish usullari.
• Tuproq ustidan sug‘orish.
• Taxtalarga bо‘lib sug‘orish, egat olib sug‘orish, zamonaviy yomg‘irlatib sug‘orish qurilmalari.
• Daryodan tо‘g‘on qurmasdan suv olish.
• G‘о‘zani va sholini sug‘orish tartiboti.

Ўзбекистон миллий университети, 2022

Sug‘orish tartiboti, uning dinamikasi va balansi

Sug‘oriladigan maydonlarda har tomonlama o‘simliklar uchun kerakli bo‘lgan iqlim va agrotexnik sharoitlar bilan birga, o‘z navbatida tuproqning ozuqa, issiqlik va tuz tartibotini, katta ta’sir qiluvchi suv tartibotini o‘rganishni hisobga olish va oldindan prognoz qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu ko‘rsatkich sug‘orish tartiboti va texnikasi orqali belgilangan agrotexnika vositasida dalalarga beriladigan suv miqdorini to‘g‘ri boshqariladigan sug‘orish shaxobchalari orqali amalga oshiriladi. Chunki dalaga suv berilgan paytda qishloq xo‘jalik mashinalari yuritish uchun halaqit bermaslik, yerlardan foydalanish koeffitsiyentini pasaytirmaslik maqsadida vaq¬tinchalik ariqlar qazish, yetishtiradigan paytda kerak bo‘lsa, ko‘mib tashlash yoki harakatlanuvchi quvurlar yordamida (masalan, max¬sus agregatlar yordamida tomchilatib sug‘orish yoki tuproqlarning aktiv qismiga quvurlar yotqizish bilan) amalga oshirish mumkin.
Bu tadbirlarni hammasi suvdan yuqori koeffitsiyentda foyda-lanish, boshqariladigan sug‘orish shaxobchalarini qurish, yuqori agpotexnikaga tayangan holda dalalarda sug‘orish usullarini barpo etishdan iboratdir. Suv balansini tenglamasi quyidagicha aniqlanadi:
Dastlabki gidrologik nuqtayi nazardan bunda gidrologik siklni konseptual modelligi qayd etilgan yer-atmosfera tizimi doirasida faoliyat ko‘rsatadi. Bu shaklni suv balans tenglik tenglamasida qo‘llash ham mumkin. Suv balansi tenglik tenglamasi matematik tenglama bo‘lib, gidrologik jarayonlar va tamoyillar hamda energiyani uzluksiz ravishda berilgan vaqt doirasi ichida faoliyat ko‘rsatadi, ya’ni gidrologik sikl ommaviy yoki energiya yaratilgan yoki unda yo‘qolgan massa aniqlanadi. Uning massasi esa suvdir. Suv balansini aniqlashning bir necha xil usullari bor va quyidagi tenglamada boshlang‘ich shaklini ko‘rish mumkin.