Yorqinoy Burxonova G‘azal sharhi
Download 278.57 Kb. Pdf ko'rish
|
G‘azal tahlili
- Bu sahifa navigatsiya:
- I.G`azal haqida ma`lumot
|
I.G`azal haqida ma`lumot Nazariy ma'lumot G'AZAL G'azal - musulmon Sharqi xalqlari adabiyotlarida eng ko'p tarqalgan lirik janr. U dastlab arab she'riyatida milodiy VI-VII asrlarda paydo bo'lib, keyinchalik boshqa Sharq xalqlari so'z san'atiga ham o'tgan. XIII-XIV asrlarga kelib she'rning bu turi to'la shakllangan va mukammal holga yetgan. G'azalning tuzilishi, mazmun-mavzusi va badiiy jihatlari bo'yicha bir necha talab va o'ziga xoslik bor. Avvalo, g'azallar ko'pincha ishqiy mavzuda bitiladi. Ammo ma'no-mazmun jihatidan Allohni maqtashga (hamd), Muhammad payg'ambar(s. a. v.)ni ta'riflashga (na't) bag'ishlangan, rindona (may va mayxona bilan bog'liq tasvirlarga asoslangan), orifona (pand-nasihat ruhidagi), tabiat go'zalliklaridan zavqlanish asosidagi (peyzaj) va boshqa g'azallar ham yoziladi. Shuning uchun shoirlar bu janr namunalarida odam va olam, tabiat va jamiyatning turli- tuman murakkab tomonlarini ham yoritishga harakat qilgan. Hajmi 3 baytdan 19, hatto, 27 baytgacha bo'lgan g'azallar uchraydi. Biroq Navoiy va boshqa ko'p shoirlarimiz ijodida, asosan, bu janrning 7 va 9 baytli namunalariga duch kelamiz. Shu miqdor eng mukammal hajm deb qabul qilinadi. Bir g'azal boshdan-oxir bir vaznda bitiladi. Garchi Navoiy ijodida aruzning turli bahrlarida yozilgan g'azallar uchrasa ham o'zbek shoirlari g'azallarining ko'pchiligi, asosan, ramal, bir qismi esa hazaj bahrida bitilgan. Boshqa bahrlarda juda kam yozilgan. G'azalda bitta qofiya tizimiga amal qilinadi. Misralar b a, d a, e a, f a va hokazo tarzda qofiyalanadi. G'azal baytlari - nisbiy ma'noda mustaqillikka ega. Ya'ni bir bayt imkon qadar til talablari bo'yicha tugallangan a’lo jumladan iborat bo'lishi, umumiy matndan yulib olib o'qigiganda ham tugal ma'no-mazmunni anglatishi lozim. G'azallar, ba mustaqilligi, ya'ni qo'shmisralarning o'zaro bog'liqligi, mantiqiy ketma-ketligi va bir-birini taqozo etishi darajasiga ko’ra quyidagi turlarga bo'linadi: a) parokanda g'azallar (bunda baytlar bir-biridan o'ta m mustaqil bo'ladi, ularning o'rni almashtirilsa ham, unchalar sezilmaydi) b) yakpora g'azallar (bunda baytlar mantiqan ketma-ketlikka ega bo'ladi); d) voqeaband g'azallar (bunda baytlar ketma-ketligini sujet ya'ni muayyan voqea tasviri boshqaradi); e) musalsal g'azallar (bunda baytlar o'zaro chambarchas bog'liq bo'ladi, ma'no-mantiq jihatidan kuchli tarzda biri ikkinchisini taqozo etib keladi). Navoiy parokanda, ya'ni baytlar o'rnini o'zgartirib qo' ysang ham, hech narsa o'zgarmaydigan g'azallarni qattiq tanqid qilgan. Oldingi darslar jarayonida ko'rib o'tilgan «Jong'a chun dermen: «Ne erdi o'lmakim kayfiyati?..» g'azali musalsal g'azalning yorqin namunasi hisoblanadi. G'azalning aksaran oxirgi bayti (maqta'si) yoxud ba'zan oldingi baytda shoir taxallusi qo'llanadi. Lekin taxallus qo`llash majburiy emas. G'azal taxallussiz ham yozilaverishi mumkin. Download 278.57 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|